uçak çatkısı

uçakların motor ve uçuş aletleri dışındaki ana öğelerinden (kanat, gövde, kuyruk takımı, iniş takımı [lastikler hariç]) oluşan temel yapısı. Uçak çatkısının tasarımında aerodinamik yüklerin yanı sıra yakıt ağırlığı, yolcu ve personel ağırlığı, yük ağırlığı, motor ağırlığı vb gibi yüklerin neden olduğu gerilimler de göz önünde bulundurulur.

İlk uçakların çatkıları, birbirine çelik tellerle bağlanmış ince sert ahşap levhalardan ya da çelik borulardan oluşan makas kiriş tasarımlı gövdeler biçimindeydi. Bu ana yapı, lonjeron (kanattaki boylamasına kirişler) ve nervürlerden (enine kirişler) oluşan kanat iskeletiyle birleştiriliyordu. Daha sonra gövde ve kanat bir tür pamuklu bezle kaplanıyordu. 1930’larda uçak çatkısı yapımı alanında köklü değişiklikler görüldü. Aerodinamik biçim verilmiş gövde ve hafif kavislendirilmiş ince kanat yapısı tasarımları ilk kez bu dönemde geliştirildi. Ahşap kirişlerin ve bez kaplamanın yerini alüminyum alaşımları, magnezyum, bazı paslanmaz çelik türleri ve titanyum gibi dayanımı yüksek ve hafif metaller aldı.

uçak elektroniği,

uçakların denetim, uçuş ve radyoseyir sistemlerinde kullanılan elektronik alet, donanım ve sistemlerin tasarımı, geliştirilmesi ve üretimini konu edinen elektronik dalı.

Konum cayroskopları, pervaneli uçaklardaki takometreler, türboprop motorlu uçaklardaki torkmetreler, türbo jet motorlu uçaklardaki egzoz basınç oranı göstergeleri gibi aletler denetim sistemlerini oluşturur. Uçağın uçuş yüksekliğini gösteren altimetre, uçuş hızını gösteren machmetre, dönüş ve yatış göstergeleri ile hava hızını, düşey hızı ve hücum açısını gösteren aletler ise uçuş sistemi kapsamındadır. Elektronik radyoseyir donanımı ise, radarlardan aletli iniş sistemlerine kadar çeşitli düzenekleri içerir.

uçak gövdesi

uçakların yolcu, mürettebat ve yük taşıyan (kanat ve kuyruk konisi dışındaki) merkez bölümü. Bazı uçaklarda motor, yakıt deposu ve iniş takımı yuvaları da gövde içinde bulunur. Uçak gövdelerinin tasarımı ve büyüklüğü uçağın kullanım amacına göre büyük değişiklikler gösterir. Örneğin bir jet avcı uçağında gövde yalnızca pilotun, uçuş ve denetim sistemlerinin sığabileceği büyüklükte bir pilot kabini ile motorun yerleştirildiği arka bölümden oluşur. Buna karşılık jet yolcu uçaklarında gövde, dört ya da daha fazla kişiden oluşan uçuş mürettebatını barındırabilecek kadar büyük bir pilot kabini ile yolcu ve yük için farklı bölüm ve katları bulunan başka bir kabinden oluşur. En yaygın gövde tipleri, gerilmelerin büyük bölümünün dış kılıf tarafından taşındığı monokok gövde ya da yarımonokok gövdedir. Bu yapıların kullanıldığı uçaklarda birim ağırlık başına dayanım, ilk uçaklarda kullanılmakta olan kirişli yapıya göre daha yüksektir. Büyük yükseltilerde uçağın iç bölümünün basınçlandırmasının gerektiği durumlarda, dayanım/ ağırlık oranı gibi oranlar uçak tasarımında önemli rol oynar.

uçak hızölçeri,

uçağın uçtuğu yükseklikteki durgun havanın basıncı (statik basınç) ile uçağın ileri doğru hareketi nedeniyle hareketlenen havanın basıncı (sıkışma basıncı) arasındaki farktan yararlanarak uçağın, kendisini çevreleyen hava kütlesine göre hızını ölçen uçuş aygıtı. Uçağın hızı arttıkça bu iki basınç arasındaki fark da artar.

Hızölçümü için gerekli hava basınçları, biri uçak çevresinden geçmiş olan hava akımına dik, öbürü de doğrudan akımın içine paralel olarak yönlendirilmiş iki ağzı bulunan “U” biçimli bir alet olan pitot tüpüyle ölçülür. Cıva ya da benzer bir akışkan tüpün kıvrık bölümünü doldurarak her iki ağızdaki hava basıncı tarafından dengelenen paralel sıvı sütunları oluşturur. Sıkışma basıncı ile statik basınç birbirine eşitse sıvı sütunlarının yükseklikleri aynıdır. Sıkışma basıncı arttıkça tüpün o tarafındaki cıva geriye doğru itilir ve sıvı sütunlarının yükseklikleri değişir. İki sıvı sütununun yükseklikleri arasındaki fark ölçeklendirilerek uçağın hızı mi/sa ya da km/sa cinsinden gösterilebilir.

Uçak hızölçerleri standart bir basınç ve sıcaklık altında ölçeklendirildiğinden yüksekteki havanın sıcaklık ve yoğunluk koşulları altında okunan değerler hatalı olabilir. Yükseklik ve sıcaklık farklarını elektronik olarak düzelten aietleı gerçek uçuş hızını verir. Yüksek hızlı uçaklarda uçağın hızı, machmetre denen aletler aracılığıyla ses hızına göre ölçülür.

uçak yarışı

pist ya da arazide uçak yarıştırma sporu. Uçak tasarımının gelişmesinde önemli rol oynayan sporun geçmişi, 1909’da Reims’da (Fransa) düzenlenen ilk uluslararası karşılaşmaya kadar uzanır. Bu tarihten sonra çeşitli yerel, ulusal ve uluslararası karşılaşmalar düzenlenmiştir. Uluslararası Otomobil Federasyonu’nun (FIA) yönetimindeki otomobil yarışına öykünerek düzenlenen Formula yarışlarında uçakların kanat açıklığı, iniş takımı, gövde ağırlığı, motor ve fren özellikleri her uçak sınıfı için önceden belirlenir. Her sınıftaki uçaklar belirli bir yarış alanında yarışır. İlk Formula yarışı 1969’da ABD’de yapılmıştır.

Uçak yarışları 1920’lerde ve 1930’larda çok tutuluyordu. Daha çok ürünlerini sergilemek isteyen uçak yapımcılarının finanse ettiği, sürekli hız ve mesafe rekorlarının kırıldığı bu yarışların en ünlüleri Schneider (Fransa), Kral Kupası (İngiltere) ile Pulitzer, Thompson ve Bendix (ABD) yarışlarıydı. II. Dünya Savaşı’ndan sonra artan maliyetler, jetlerin ortaya çıkışı ve en iyi uçakların öncelikle ordulara satılması gibi nedenlerle uçak yarışları popülerliğini yitirdi. Bu dönemde yalnızca Thompson ve Bendix yarışları varlığını koruyabildi. Formula yarışları da uçak yarışlarını başlangıçtaki çekiciliğine kavuşturmak amacıyla başlatıldı.