UÇAK-GEMİSİ

a. Ask. denize. Üzerinde, uçak (ana silah donanımını oluşturur) ve helikopterlerin inip kalktığı bir platform bulunan ve içindeki donanımlarla gerçek bir yüzer hava üssü oluşturan büyük tonajlı gemi.

—ÂNSİKL Bir platformla donatılmış gemilerde 1914’te gerçekleştirilen kalkış ve güverteye iniş denemelerine karşın, İngiliz, amerikan, japon ya da fransız donanmalarında gerçek uçak-gemilerinin ortaya çıkışını görmek için Birinci Dünya savaşı sonrasını beklemek gerekir Biçimleri değiştirilen savaş kruvazörleri ve yolcu gemilerinden sonra bu uçak-gemileri, tekerlekli uçakların kullanılmasına olanak veren çözümler sağladı: kesintisiz uçuş güvertesi, "ada" ya da sancak tarafına çıkma yapan köprü bloku. Kalkışlar tüm güverte boyunca gerçekleşse de, güverteye inişler, kancalarla donatılmış uçakları durduran kablolarla geminin kıç tarafından gerçekleşir ikinci Dünya savaşı arifesinde uçak-gemilerinin sayısı çok sınırlıydı. Büyük donanmalarda yalnız 5 ya da 6 uçak-gemisi vardı Uçak-gemisi, zırhlılara oranla yardımcı rollerde kullanıldı ve yalnız ikinci derecede önemli görevler üstlendi: aydınlatma ya da gerektiğinde düşman gemilerinin ilerlemesini geciktirmek ve onlan klasik gemilerin ateş alanına sokmak için bombalı ya da torpidolu saldırı. 1941'e dek, Matapan burnu savaşı'nda ya da Bismarck’ın batırılmasında uçak-gemisinin üstlendiği görev buydu. Ama, 11 kasım 1940'taki Taranto ve özellikle 7 aralık 1941'deki Pearl Harbor çarpışmaları, uçak-gemilerinin, üslere göre çok daha etkili olduğunu kanıtladı.

Bununla birlikte, uçak-gemisinin zırhlıları ikinci plana iterek ana savaş gemisi haline gelişini görmek için, açık denizlerde yapılan Midvvay ya da Mercan denizi
savaşları gibi hava-deniz savaşlarını beklemek gerekti. 1945'e kadar, uçak-gemisi, hava ve deniz altı savunmasında kullanılan savaş hattı gemileri, kruvazörler ve muhriplerden oluşan savaş filolarının merkezinde yer aldı. O tarihlerde birçok uçak -gemisi tipi vardı: yüz kadar uçak taşıyan, 27 000 t'luk, Essex tipi ağır uçak-gemileri: elli kadar uçak taşıyan, Independance tipi, 15 000 t'luk hafif uçak-gemileri; on iki kadar uçak taşıyan, denizaltılara karşı savaşta ya da çıkarmalarda kullanılan 8 000 t’luk refakat uçak-gemileri. Savaştan hemen sonra, uçak-gemilerinin kullanım biçimlerinde küçük değişiklikler yapıldı ve gemi, jet uçaklarına göre uyarlandı. Kalkışlar katapultlarta gerçekleştirilmeye başladı; geminin eksenine oranla hafif eğik bir güverte bir ayna yardımıyla güverteye inişi kolaylaştırdı.

Günümüzde, çok masraflı olduğu ve kalabalık bir personel gerektirdiği için, yalnız amerikan donanmasında Nimitz ya da Forrestal tipi 13 ağır uçak-gemisinden oluşan bir filo bulunur. Bu filoyu meydana getiren gemiler, Tomcat, Homet, Orion ya da Havvkeye tipi yüz kadar önleme hücum, sızma, gözetleme ya da elektronik savaş uçağını ve helikopterini taşıyan, nükleer itmeli, 90 000 t'luk gemilerdir. Fransız de nanmasında ise, tam yüklü olarak her biri 31 0001 gelen, iki uçak-gemisi (Clernenceau ve Focti) vardır. Buna karşılık, Büyük Britanya. 1979'da, son büyük uçak- gemisi Ark Ftoyah kızağa çekmiştir. Bugün Büyük Britanya deniz kuvvetlerinde "cep" tipi uçak gemileri kullanılmaktadır. 133 m uzunluğundaki bu gemiler-dikine kalkış yapabilen 8 Harrier avcı uçağı ya da denizaltılara karşı geliştirilmiş 8 büyük helikopter taşıyabilir.

Savaş filoları, boyutları ve fiyatı nedeniyle uçak-gemisi karşısında kararsız kalsalar bile, denizde uçak ve helikopter kullanımından vazgeçmemişlerdir. 1964 yılında hizmete giren Jeanne-d'Arc ile fransız donanması, helikopter gemisi formülünün ilk uygulayıcısı olmuştur. Hava- taşıti gemisi alanında bir başka formül daha vardır: örneğin 16 OOO t'luk İngiliz gemisi Invincible. Deplasmanı 35 000 t olan bu gemilerde, ağır helikopterler ya da İngiliz Harriet1 lardan türetilmiş, kısa kalkıştı Forger uçakları kullanılır. Ağır uçak-gemilerinin tüm olanaklarına sahip olmayan bu gemiler, hava savunmasında, denizaltılara karşı savaşta, birleşik harekâtları desteklemede kullanılır. Italyan ve İspanyol donanmalarında da bu gemilerden vardır. Özgün bir havataşıtı gemisi formülü de, Tarawa tipi, amerikan "assault ships"lerle ilgilidir. Tam yüklü deplasmanı 40 0001 olan bu gemiler, taşıdıkları helikopterler ve kısa kalkıştı uçaklarla, mavna taşıyıcılarla havataşıtı gemilerinin bir birleşimidir. Bu formülün yararına karşın, Falkland krizi, uçak- gemilerinin önemini göstermiştir. 1991 Körfez savaşı sırasında ABD uçak gemilerinden kalkan uçakların Irak'taki hedeflerin bombalanmasında kullanılması uçak gemilerinin gerekliliğini bir kez daha kanıtlamıştır.