MANİ
a. (ar. macnSdan). Ed.
1. Türk halk edebiyatında yaratıcısı adsız halk sanatçıları olan dörtlük biçimindeki şiir türü. (Bk. ansikl. böl.)
2. Mani atmak ya da mani düzmek ya da mani yakmak, bir mani meydana getirerek özel ezgisiyle okumak.

—ANSİKL. Ed. Çoğunlukla yedi heceli ve dört dizeli tek kıtadan oluşur. Birinci, ikinci ve dördüncü dizeler birbiriyle uyaklı, üçüncü dize bağımsızdır. Buna göre uyak düzeni şöyledir: a a x a. Tek dörtlükten oluşan maniler dışında 5, 6,' 7, 8, 10, 14 dizeli maniler olduğu gibi, uyak düzeni a x a x biçiminde olan maniler de vardır. Mani terimi az çok değişik biçimlerde Anadolu'da, Rumeli'de, Kırım'da, Azerbaycan'da kullanılır. Doğu Anadolu'da bayatı sözcüğü de yaygındır. Urfa'da, Kerkük'te hoyrat denir. 11 heceli olan en tipik manilere Eğin'de alagözlü de denir. Manilerin ilk iki dizesi, uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenir, ilk iki dize ile son iki dize arasında anlam bakımından bağlantı yoktur. Asıl anlatılmak istenen duygu ve düşünceler son iki dizede söylenir, ilk iki dizede genellikle doğa ile ilgili görüntüler, köyün günlük yaşamından gözlemler vb. anlatılıh Sonra asıl amaca geçilir; hiç umulmadık bir sürprizle karşılaşma, dinleyicileri etkiler.

Dörtlüğün anlam yükünü üçüncü ve dördüncü dizeler taşıdığı için mani söyleyen bütün ustalığını son iki dizede göstermek zorundadır. Hemen her yörede maniler, kadınlar tarafından söylenir. Karşılıklı söylemelerde, atışmalarda kadınlarla birlikte erkekler de mani söylerler. Karşılıklı mani söyleme, Anadolu'da özellikle Doğu Karadeniz, Kars yörelerinde yaygındır. İki kişinin karşılıklı söylediği manilere deyiş adı verilir. Bu tür deyişler söyleme (deyişme) kızlar arasında, delikanlı ile kız, ana ile kız, ana ile oğul vb. arasında olur. Âşıkların karşılaşmalarında manilerle deyiştikleri görülür. Kimi tekke şairleri de mani söylemişlerdir. Bu tür manilerin birinci dizesinde, şairin adı ya da mahlası geçer.

Konularına göre; niyet, atışma, askerlik, iş, bekçi ve davulcu manileri; İstanbul'da sokak satıcılarının söyledikleri maniler; semai kahvelerinde söylenen cinaslı maniler; âşık hikayecilerin söylediği maniler; mektup ve düğün manileri; ayrılık ve gurbet manileri gibi türlere ayrılabilir. Hıdrellez eğlencelerinde, bayramlarda, gezme yerlerinde vb. karşılıklı mani söyleme geleneği vardır. Geleneksel halk edebiyatında manicilerin piri olarak Ferhat ile Şirin kabul edilir. Maniler öteki anonim şiirlerin çoğu gibi, kendilerine özgü bir ezgi ile bestelenerek okunur. Günümüzde mani söylemenin en canlı biçimde sürdüğü bölgeler Kerkük, Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Kars yöresidir.