ÂDEM

kutsal kitaplara göre ilk yaratılan insan ve ilk peygamber.

Kuran, Tevrat ve Incil’de farklı anlatımlara konu olan Âdem'im rnüSümanlıkta künyesi “Ebül beşer”, (insanlığın babası), lakabı ise “Safiyy-üllah’ltır (Allah'ın seçtiği). Kuran'a göre Allah Âdem'i "kumlu toprak ve pis kokan çamurdan" yarattı , sonra meleklere Acem'in önünde secde etmelerim büyureti. Bütün melekler bu emri yerine geMtep iblis (Şeytan) e.mre uymadı. Allah, Âdem’in eşi Havva'frAdem'in sol kaburga kemiğinden yaratarak, onlarâ bir ağaç dışında cennetteki bütün ağaçların meyvelerini yiyebileceklerini söyledi. Fakat, onlar şeytana aldanarak yasak meyveyi yediler ve şeytanla birlikte cennetten çıkarıldılar (Araf suresi, 6). Hıristiyan kaynakları Âdem'in cezalandırılarak Serendip (Seylan) adasına, Havva’nın ise Cidde’ye indirildiğinden söz ederse de Kuran'da buna ilişkin bir açıklama yoktur. Âdem ile Havva'nın dişi ve erkek olmak üzere yirmi kez ikiz çocuğu oldu. Âdem, inanışa göre dünyaya indiğinin 960. yılının nisan ayının 6 cuma günü öldü. Ebu Kubays dağı eteğindeki Hazineler mağarasına (Magarat el- künuz) gömüldü. Cennetten kovuluş şekli üzerinde hıristiyanlıkla müslümafilık arasında önemli bir tartışmanın odak noktası olan Âdem, XIX.yy.'a kadar tarihsel bir kişilik olarak kabul edilirdi.

— Ed.Âdem Peygamber’e dini ve dindışı türk edebiyatında, Kuran'da anlatıldığı biçimiyle ya da tefsirlerdeki efsanevi ayrıntılarıyla geniş yer verildi Bu peygamberin çamurdan yaratılması,öteki melekler ona secde ettiği halde şeytanın etmemesi, Âdem'in Havva yüzünden cennetteki yasak meyveye el uzatması ve cennetten kovulmalarıyla ilgili telmihler yapıldı.

Divan ozanlarının tenasüp sanatı yaparak yılan, şeytan, cennet, yasak meyve sözcükleriyle birlikte kullandığı Âdem adı "mutlak insan” anlamını da taşır. Başta Hz. Muhammet olmak üzere “eşref-i mahlukat” (yaratılmışların en şereflisi) olan insan soyu ortaya çıkarken Hz. Muhammet'in nurunun (Nur-ı Muhammet) Âdem'in alnında yer alışı anlatılır. Acz ve kudreti kendisinde birleştiren âdem (insan) ile adem (yokluk) sözcükleri arasında cinaslar kurulur: ilk yaratılan ve ilk aldatılan insan olduğu için "safiyullah" (Tanrı'nın temiz kulu); bütün insanların babası kabul edildiğinden de "ebülbeşer" diye anılarak istiare yapılır.

Batı edebiyatında Adem, bir günahkâr örneği olarak ortaya çıkar; ancak çektiği vicdan azabı yine de insanlığın kurtuluşunun güvencesi olarak gösterilir. Âdem’in bu özelliğini Grotius’un Adamus exul (1601), G. Andreini’nin Adamo (1613), Van den Vondel'in Adam in Ballingsehap (1664) ve Milton'ırı Paradise iosif'ında (1667) görünür; imre Madach da onu Az ember tragediâja (1861) adlı yapıtında yeniden işler. Bu arada Âdem, çocuklarının başından geçenler (Klopstoek'un Der Tod Adams, [1758]; Gessner’in Der Tod Abels (1758]) ya da romantik başkaldırı (Byron’ın Cain’ı [1821], Espronceda'nın El Diablo Mundo’su [1840]) üzerinde düşünen bir kişilik olarak da ele alınmıştır.