HEİSENBERG (Werner Kari),

alman fizikçi
(Würzburg 1901 - Münih 1976).

Münih Üniversitesinde A. Sommerfeld'in öğrencisiydi, öğrenimini burada tamamlayıp doktora tezini 1923’te verdi. Ünce Göttingen'de M. Born'un asistanı oldu, sonra Kopenhag’da Niels Bohr'un yönettiği enstitüde üç yıl çalıştı. 1927'de Leipzig Universitesi'nde fizik profesörlüğüne atandı. 1942’de Berlin Üniversitesi'nde profesör olarak çalıştı ve savaş sırasında atom enerjisi çalışmalarına etkin biçimde katıldı; bu yüzden Nazi Almanyası’ndaki rolü hep tartışma konusu oldu; 1946'da Göttingen’e profesör olarak atandı.

Çalışmalarıyla çağdaş kuramcıların en önemlilerinden biri durumuna geldi ve 1932 Nobel ödülü'nü aldı. Heisenberg öncelikle kuvantum kuramının kurucularından biridir. 1925'te, Kopenhag’da bir makale yayımlayarak kuvantum kuramının matris biçimciliğinin temellerini açıkladı. Bugün matris biçimciliği, Schrödinger'in "dalga mekaniği”nin yeniden formülleştirilmesi biçiminde görünse bile, Heisenberg’in çalışmalarını, Schrödinger'dan bir yıl önce yaptığını unutmamak gerekir.

Aynı kuvantum nesnesi için, devinim miktarı tayfının genişliği ile konum tayfının genişliği arasındaki bağıntıları (bu bağıntılar kendi adını taşır) ilk formülleştiren de Heisenberg'dir. Kuvantum mekaniğinin doğuşuna öncülük eden tartışmalar, büyük ölçüde sözkonusu bağıntıların yorumu çevresinde toplanır. Olgucu bir bakış açısıyla, Heisenberg yalnızca gözlenebilen niceliklerin kuramsal bir tanımlamaya elverdiği üzerinde durdu: görüşüne göre, bir cismin konum ve hızı aynı anda gözlenemediğinden bu iki kavramı bir kuram içinde tanımlamaya çalışmak yararsızdı. Heisenberg bu konumu betimlemek için, büyük bir yetenekle "düşünce deneyleri"ni tasarladı; böylece bir kuvantum nesnesinin hızı ve konumunun aynı anda ölçümüne olanak bulunmayan koşulları ortaya koydu. Düşünce deneylerinin en ünlüsü "Heisenberg mikroskobu" deneyi adıyla bilinen deneydir.

Heisenberg kuvantum fiziğinin çeşitli alanlarına birçok katkı sağladı: ferromanyetiklik kuramı; hidrojen molekülünün allotropik biçimlerinin incelenmesi; nükleer fizikte eşspin ve değişim kuvvetlerinin kullanımı; yayınım kuramı (S matrisi). Temel parçacıkların doğrusal olmayan birleşik kuramı üstündeki son çalışmaları başarıya ulaşamadı. Heisenberg’in bilimsel yayınlarından başka açıklayıcı, tanıtıcı ve düşünsel yapıtları da vardır, Die physikalischen Prinzipien der Ouantentheorie (Kuvantum kuramının fiziksel ilkeleri) [1930, 2. basım 1958], Physik der Atomkerne (Çekirdek fiziği) [1943], Das Naturbild der heutıgen Physik (Çağdaş fiziğin yapısı) [1955], Physik und Philosophie (Fizik ve felsefe) [1959], Der Teil und das Ganze (Parça ve bütün) [1969] bunların en önemlileri arasında yer alır.