Tan Olayı

Tan Olayı, sol eğilimli günlük Tan gazetesinin sağ eğilimli bir grup tarafından yağmalanması (4 Aralık 1945).

II. Dünya Savaşı’ndan (1939-45) sonra Türk dış politikasının uluslararası güç dengelerine göre yeniden düzenlenmesi önem kazandı. SSCB Mart 1945’te, Türk-Sovyet Dostluk ve Saldırmazlık Paktı’nı tek yanlı olarak feshedeceğini açıklamıştı. Moskova antlaşmanın savaş sonrasında beliren yeni askeri ve siyasal koşullar göz önüne alınarak düzenlenmesini istiyordu. SSCB’ye göre, Türkiye’nin güvenliğini yeterince sağlayamadığı Boğazlar Türk-Sovyet ortak denetimine geçmeliydi. Bu arada Moskova’nın, antlaşmanın yeniden imzalanabilmesi için, Türkiye’nin doğu sınırındaki toprakların bir bölümünü istediğine ilişkin haberler Sovyet basınında yer alıyordu. Bu durum savaşın son yıllarında canlanmaya başlayan Türk-Amerikan ilişkilerinin gelişmesine de yol açtı.

Bu aşamada Türkiye’nin SSCB ile iyi ilişkiler kurması gerektiğini ve kurabileceğini savunan tek basın organı Tan gazetesiydi. Tan’ın izlediği yayın çizgisi öteki basın organlannda eleştirilmeye, özellikle de gazetenin yazarları Zekeriya Sertel ve Sabiha Sertel ağır biçimde suçlanmaya başladı. Bu eleştiriler iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) hükümetini de etkiliyordu.

Öte yandan, CHP yönetimini eleştiren ve sonradan Demokrat Parti’yi (DP) kuracak olan Celâl Bayar, Adnan Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan gibi CHP milletvekilleri ile Tan gazetesi ve onun yazarları Zekeriya Sertel ve Sabiha Sertel arasında sıkı ilişkiler vardı. Ayrıca, İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığına seçilmesinden bir süre sonra dışişleri bakanlığı görevinden alınarak büyükelçi yapılmış olan Tevfik Rüştü Aras da Tan gazetesinin yazarları arasındaydı. Aras, Türk-Sovyet ilişkilerinin yeniden canlandırılmasını savunuyor ve bu görüşünü Tan gazetesindeki yazılarında ortaya koyuyordu. Tan gazetesi böylece iktidarın ve milliyetçi çevrelerin boy hedefi haline geldi.

4 Aralık 1945’te çok sayıda üniversite öğrencisi, önce İstanbul Üniversitesi bahçesinde, sonra da Cağaloğlu’ndaki Tan gazetesinin önünde gazetenin yayın politikasını protesto eden bir gösteri yaptı. Göstericiler daha sonra gazete binasına saldırdılar. Saldırıda gazetenin yönetim bölümüyle matbaası tahrip edildi ve yağmalandı. Bu arada genellikle sol yayınlar satan ABC ve Berrak kitabevleri de yağmalandı. Beyoğlu’na çıkan göstericiler burada da, sol eğilimli olarak bilinen Görüşler dergisiyle Yeni Dünya ve La Turquie gazetelerini tahrip ettiler.

Gerek Tan gazetesi gerekse sol eğilimli öbür gazete ve dergiler bu olaydan sonra yayın yaşamlarına son vermek zorunda kaldılar. SSCB, Tan Olayı’nı hükümetin düzenlediğini, bunun gerçekte Sovyetler’e yönelik bir saldırı olduğunu ileri sürdü ve Türkiye’ye bu konuda nota verdi. Sol muhalefet de gösteri ve olayların hükümet ve CHP tarafından düzenlendiğini savundu.

Tan Olayı sırasında İstanbul’da sıkıyönetim bulunmasına karşın göstericilerden yakalanan olmadı. Ama Zekeriya Sertel ve Sabiha Sertel hakkında daha önce yayımlanmış bazı yazılarından dolayı davalar açıldı; bunlar aklanma ile sonuçlandı.

Özet

Serteller, Sabiha Sertel ve esi Zekeriya Sertel’i işaret eden, Türk siyasal ve Türk Basın tarihinin en önemli figürlerinden olan bir çiftin adıdır. Sertel çifti evlendikleri 1915 tarihinden itibaren Türkiye’nin en seçkin simalarıyla ve yönetici kesimlerle aynı toplumsal çevre içinde yer almış, ancak politik görüslerinin solda olmasıyla, Sosyalist bir dünya görüşü ile donanmış olmalarıyla bu çevreden ayrılmış, bunun sonucunda da hayatların her döneminde değişik zorluklarla karşı karşıya kalmışlardır. Tan Gazetesi, Sertellerin Atatürk devrimlerinin kazançlarını savunmakla birlikte yeterli görmeyen, anti-faşist ve anti-emperyalist tutumlarını, muhalif ve sol düsüncelerini en etkili bir biçimde dile getirdikleri ve İkinci Dünya Savaşı süresince Türk siyasi hayatına damgasını vuran önemli bir yayın organı olmuştur. Savaş içinde eleştirel tutumlarını korumakla birlikte hükümete yakın bir çizgi geliştiren Tan Gazetesi ve Serteller, savaşı Almanların kazanamayacağının anlaşılması ile cesaretlenip, yavaşça ve temkinli bir biçimde hükümet karşıtı bir pozisyona doğru evrilmiş ve dönemin sol düsüncesinin sözcüsü olmuşlardır. İkinci Dünya Savaşı sonrası yeniden kurulan dünyada çok partili hayata geçerken muhalefetin kontrollü bir çerçeve içinde sol düsünceye bulaşmadan rolünü oynamasını bekleyen hükümet, Sertellerin bu muvazaalı örgütlenmede muhalefetin sol parçası olmasını Tan Olayı diye tarihimize geçen bir provakasyonla önlemiştir. Bu olaydan sonra Sertellerin gazetecilik ve politik hayatlarını Türkiye’de sürdürme olanağı kalmamıştır.