ZEYTİN
Zeytingillerden, her zaman yeşil bir ağaç (Olea) ve bunun meyvesi. Zeytin ağacı, meyveleri nedeniyle çok eskiçağlarda kültüre alınmıştır. Kabuğu esmer ve çatlaklı, odunu sarı, dalları seyrek ve dağınık, yaprakları uzunca, parlak, üstü koyu yeşil, altı gümüş rengidir. Beyazımsı çiçekleri salkımlar oluşturur. Eriğe benzeyen etli ve çekirdekli meyveleri başlangıçta yeşildir; olgunlaşınca siyahlaşır. Meyvenin besidokusu bol miktarda yağ taşır.
Zeytin ağacı, kışın en düşük sıcaklığın -8° nin üstünde olduğu yerlerde ve 400 m. yüksekliğin altında yetişir. Akdeniz Bölgesi'nin kıyı kesimleri, bu koşullara uygun olması nedeniyle zeytinciliğe çok elverişlidir ve bütün Akdeniz çevresinde bol miktarda zeytin yetiştirilir. Boyu en fazla 15 m.ye, çapı 5-6 m.ye ulaşır. Ömrüyse çok uzundur. 1.000 yıla kadar yaşar. Zeytin meyvesi ham ve olgun hâlde salamura yapılarak yenir; ayrıca ezilerek yağı çıkartılır. Yağ çıkarıldıktan sonra geriye kalan küspe "pirina" olarak adlandırılır, gübre ve hayvan yemi olarak değerlendirilir.
Zeytinyağı, lezzetli ve sindirimi kolay bir besin maddesidir. Kalitesi asit derecesine göre saptanır. Asit derecesi %0,3-0,5 arasında olan zeytinyağları rafine, %1 olanlar içme, %1-1,5 ekstra ekstra, %1,6-2,5 olanlar ekstra, %2,6-3,5 olanlar birinci yemeklik, %3,6-4,5 olanlar ikinci yemeklik yağ olarak adlandırılır. Asit derecesi %5-8 olanlardan iyi kalite, %8'den yukarı olanlardan ikinci kalite sabun yapılır.
Türkiye'de başta Ege ve Marmara bölgeleri olmak üzere hemen hemen bütün kıyı bölgelerinde, Güneydoğu Anadolu'nun elverişli yerlerinde zeytin yetiştirilir. Türkiye'de yetişen ağaçlar 7-8 yaşlarında meyve vermeye başlar. Verim 35 yaşına kadar artar; bu yaştan sonraysa giderek azalır. 100 yaşlarına ulaşmış zeytin ağaçlarını yenilemek gerekir. Ağacın meyve verimi yıldan yıla değişir. Bu nedenle verim hesabında genellikle 5 yıllık ortalamalar kullanılır. Türkiye zeytin ve zeytinyağı üretiminde, dünyada ilk sıraları alır.
Ekilmeden, kendiliğinden yetişen zeytine; yabani zeytin veya delice (oleaster) denir. Köylülerin dağdaki deli zeytini sıkıp çıkardıkları ve ilaç gibi kullandıkları yağa da "çoral" denir. Delice, aşılanıp-ıslah edilerek, kültür bitkisine(sativa) dönüştürülüp, daha verimli bir hale getirilebilir. Fidandan, dikme olarak yetiştirilen zeytin ağacı, kazık kök yapmaz ve çabuk yıkılır. Oysa dağda, tohumdan üreyen zeytin ağacı; kazık köklüdür, yerinden kolay sökülmez.
Zeytin ağacı, meyvesinin etli kısmından ve çekirdeğinden elde edilen, altın sarısı yağı olan, çok değerli bir ağaçtır. Uygun koşullarda yetiştirilirse, ekimini izleyen 5-6 yıl içinde, meyve verecek duruma gelir. Zeytin ağacının verimli hale gelmesi, 20 yılı bulur ve giderek de verimi artar. 35-150 yıl arası, ağacın olgunluk ve tam verim dönemidir. Sonra, daha yüzlerce yıl yaşar. Oldukça uzun bir yaşamı vardır. Yaşlanınca da tabii ki verimi azalır.
Zeytin ağacı, bir yıl bol ürün verirken, arkasından gelen yılda adeta dinlenir ve verimi azalır. Sonuçta, bir yıl çok, bir yıl az ürün verir. Buna Periyodisite denir. Bu durum, halk arasında var yılı ve yok yılı olarak adlandırılır.
Zeytin ağacı, çok özel bir ağaçtır. 1000 yaşına kadar yaşayabilir. 3000 yaşında zeytin ağaçları bulunduğu, bazı araştırmacılar tarafından ifade edilir. Zeytin ağacının uzun yaşamı, yapraklarındaki, oleuropein maddesine dayanır. Bu madde, zeytin ağaçlarını, hastalık ve zararlılardan korur. Ayrıca yapraklarından çıkan kalsiyum elenolaten maddesi, zararlı virüs, bakteri ve mantarları yok eder.
Yaşadığı Coğrafi Koşullar
Zeytin ağacı, genellikle rakımı düşük coğrafyalarda yetişir. Ancak denizden 1000 metre yükseklikte de, zeytin tarımı yapılabilmektedir. Türkiye'de, 800 hatta 1000 metreye kadar zeytin yetişmektedir. Zeytin, özellikle 400 metrenin altındaki alçak alanlarda, daha verimli olur. Zeytin ağacı için, yetiştirilmeye elverişli coğrafya; yazları sıcak, kışları ılıman geçen iklimlerdir. Zeytin, suyu sever, ama susuzluğa da dirençlidir. Aynı ölçüde verimli olamasa bile, zeytin ağacı, kendisini, bölgenin iklim yapısına uydurmayı başarır.
Zeytin ağacının en büyük düşmanı, dondur ve -12°C'de kurur. Zeytin ağacına, fakir toprakların zengin ağacı denir. Sulanınca, verimi artar. Su yetersiz olunca da, ufak-buruşuk tane verir. Zeytin ağacı, yayla ve tepelerde iyi gelişir ve bol ürün verir. Böyle yerlerde, yağ oranı da yüksek olur. Sofralık zeytin çeşitleri için düzlük yerler, daha uygundur.
Türkiye’de Yetişen Zeytin Çeşitleri
Türkiyezeytin yetiştiriciliği açısından oldukça zengin bir ülkedir. Ülkemizde yetişen belli başlı zeytin türleri şunlardır;
- Edremit (Ayvalık) Zeytini: Çanakkale’de, Ege Bölgesi’nde Körfez çevresinde ve İzmir’de, Akdeniz kıyısında Adana ve Antalya’dan Mardin’e kadar uzanan topraklarda yetiştirilmektedir. Bu bölgelerde yetişen Edremit zeytininin yağı hem kimyasal açısından hem de duyusal açıdan birinci sıradır. Bu zeytin türü soğuğa belli dereceye kadar dayanıklı olabilmektedir
- Büyük Topak Ulak Zeytini: Genellikle Akdeniz’in doğusunda ve Güneydoğu Anadolu civarında yetişmektedir. İskenderun, Erdemli, Tarsus, Anamur, Seyhan civarında yetiştiriciliği yapılır. Yeşil çizme zeytin olarak satılır ve iridir ve tadı da lezzetlidir. Soğuk havalara ve kuraklığa karşı çok hassasiyetli değildir.
- Çakır Zeytin: İzmir ve civarında yetişen bir zeytin türüdür. Özellikleri bakımından 5.sırada yer alır. Bu yörenin zeytini yeşil sofralık zeytin olarak da kullanılır.
- Çekişte Zeytini: İzmir’in Kiraz, Ödemiş ve Torbalı ilçelerinde, Aydın’ın Nazilli ve Yenipazar ilçelerinde yetiştirilir. Yetiştirildiği bölgelerde yeşil kırma zeytin olarak kullanılır. Verimli ağaçları vardır ve soğuğa karşı hafif dirençlidir.
- Çelebi Zeytin: Bursa’nın Orhangazi, İznik ilçelerinde, Kocaeli’nin merkezinde ve Gölcük ilçesinde yetiştirilmektedir. Yeşil sofralık zeytin olarak kullanılmaktadır. Meyveleri oldukça iridir. Ağacı soğuğa karşı çok duyarlı değildir.
- Domat Zeytini
- Edincik Su Zeytini
- Eğriburun Zeytini
- Erkence Zeytini
- Gemlik Zeytini
- Halhalı Zeytini
- Kalembezi Zeytini
- Kilis Zeytini
MsXLabs.org
-derlemedir.
