ADANA (01)

Akdeniz bölgesinde il; 1 934 907 nüf. (1990); 18 428 km2; merkezi Adana, 916 150 nüf. (1990); 15 ilçe, 13 bucak; 740 köy. Üniversite. Bölge idare mahkemesi. Ziraat sanayisi, ticaret odaları; ticaret borsası.

Çukurova deltası kıyılarından kuzeyde Toroslar’ın yüksek tepelerine uzanır.Yeryüzü şekilleri bakımından farklı iki bölümden oluşur. Güneyde, il alanının yaklaşık % 27’sini kaplayan alçak, sıcak, verimli ovalar yayılır. Bunların başlıcaları, Seyhan, Ceyhan ve Tarsus ırmaklarının yüzyıllardan beri sürüklediği alüvyonlarla oluşan Çukurova deltası (Adana ovası) ve Ceyhan ırmağının açtığı boğaz ile bu deltadan ayrılan Ceyhan ovasıdır, ilin kuzeyi tepelikler, yaylalar ve büyük bir bölümü Toros sistemine bağlı dağlarla kaplı çok engebeli bir bölgedir, il topraklarının yaklaşık % 73'ünü kaplayan bu bölümün batısında Karanfildağ (3 059 m), Güzeller tepesi (3 461 m) ve il sınırının biraz dışında Demirkazık tepesi (3 756 m) gibi Orta Toroslar'ın, Aladağlar adıyla bilinen, yer yer sürekli kar ve küçük buzulların görüldüğü en yüksek dorukları yer alır. Doğuda dağlar Doğu Toroslar adıyla, K.-D. yönünde birbirine koşut ve yer yer 2 500-3 000 m’yi aşan sıralar halinde uzanır. ilin kuzey ve güney bölümleri arasında yer şekillerindeki bu ayrılık, iklim, bitki örtüsü, tarım etkinliklerinin niteliği, nüfus yoğunluğu, kentleşme derecesi gibi birçok konuda farklılıklara yol açar. Denizden uzaklaştıkça karasal bir nitelik kazanan Akdeniz iklimi egemendir. Adana, nüfus sayısı, yoğunluğu, artışı, kentleşme ve ekonomik gelişme hızı bakımlarından başta gelen illerdendir.
Nüfus yoğunluğu, Türkiye ortalamasının iki katına yakındır (km2'ye 95 kişi). Nüfusun yaklaşık % 66'sı (1/3'ten çoğu il merkezinde) kentsel; % 34'ü de kırsal yerleşmelerde yaşar, ilçe merkezlerinden kimileri (Kadirli, Kozan, Ceyhan, Osmaniye) nüfus sayıları ve işlevleri bakımından birer orta boyutlu kent niteliğindedir, il, nüfus artış hızı bakımından üçüncü sırayı alır (yılda yaklaşık % 36). Çalışan nüfusun genel nüfusa oranı % 40’ın üstündedir. Bunun yaklaşık %65’i tarım, % 15’i işleme endüstrisi kollarında çalışır. Türkiye'nin iç ve dış ticaretinde önemli rol oynayan kimi tarım ürünleri büyük ölçüde Adana’da yetiştirilir. il topraklarının yaklaşık % 36’sı tarıma ayrılmıştır. Tarımda makineleşme ve sulama çok gelişmiştir. Ekili alanın yaklaşık % 20'sinde tarım yapılır. Bu, Türkiye ortalamasının iki katından çoktur. XIX. yy.’ın ikinci yarısında ABD’deki uzun iç savaşın pamuk üretimini aksatmasıyla artan dış istem, tarımın gelişmesinde etkili oldu.

Göçerlerin bir bölümü, kışlakları olan ovalarda yerleşik yaşama geçirildi, bu arada birçok yeni yerleşme kuruldu. İçel ve Hatay da, Adana’nın güneyindeki bu ovalarla ekonomik bir bütünlük içinde aynı gelişme sürecini yaşadı. 1950’den sonraki yıllarda yolların, liman ve sulama tesislerinin yapılması, taşkınlıklara karşı önlem alınması, bataklıkların kurutulması, yeni endüstri alanlarının kurulması, giderek artan ve çeşitlenen tarımsal ürünlerin yetiştirilip işlenmesi sonucu buraya başka bölgelerden gelip yerleşenlerin sayısı arttı. Adana sürekli ya da geçici en çok göç alan illerdendir. Her yıl özellikle pamuk hasadı sırasında on binlerce tarım işçisi, geçici olarak Adana'ya gelir işleme endüstrisi, özellikle tarımsal ürünleri işleyen kollar, 1950’den sonra büyük gelişme gösterdi. Başlıcaları çırçır, pamuk ipliği, pamuklu dokuma, besin maddeleri (un, bitkisel yağ), sabun, kereste, çimento endüstrileridir. ilde ayrıca birçok tamirhane ve dökümhane de vardır. Türkiye'deki endüstri işçilerinin yaklaşık % 7’si Adana’ dadır. ilin İç Anadolu'dan Suriye ve Mezopotamya’ya uzanan yollar üzerindeki konumu önemlidir. Toroslar ve Amanos dağları Birinci Dünya savaşı yıllarında demiryoluyla aşıldı. 1950’den sonra il, iç, Güney-doğu ve Doğu Anadolu'ya stratejik önemi de olan düzenli kara yollarıyla bağlandı.