Dünya’nın Kendi Etrafındaki Dönme Hızı!

Bilim insanları gök cisimlerinin hareketleriyle ilgili hayli kesin hesaplar yapabiliyor. Bir gök cisminin konumunu, hareket hızını ve hareket yönünü biliyorsanız o cisme etki eden kuvvetleri kullanarak gelecekte hangi konumlarda bulunacağını hesaplayabilirsiniz. Örneğin günümüzde hangi kuyruklu yıldızın hangi zamanda Dünya’nın yakınından geçeceği ya da ne zaman Güneş tutulması olacağı çok büyük bir kesinlikle hesaplanabiliyor.

Geleceğe dönük hesaplar gibi geçmişe dönük hesaplar yapmak da mümkün. Ancak yakın zamanlarda geçmişteki Güneş tutulmalarını hesaplayan araştırmacılar sonuçların kayıtlarla uyumlu olmadığını gördü. Örneğin M.Ö 720 yılında Babil’de Güneş tutulması olduğuna dair kayıtlar var. Ancak hesaplara göre bu tutulmanın Babil’de değil Atlantik Okyanusu’nun batısında bir yerlerde gözlemlenmesi gerekiyordu. Hesaplarla kayıtlar arasındaki fark arada geçen zamanda Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızının yavaşlamasından kaynaklanıyor. Son 2740 yılda bir günün uzunluğu her yüzyılda bir ortalama 1,78 milisaniye uzadı.

Dünya’nın kendi etrafındaki dönüş hızının zamanla değişmesine sebep olan çeşitli etkenler var. Denizler ve karalar arasındaki sürtünme dönme hızını yavaşlatan etkenlerden biri. Hesaplara göre Dünya’nın dönme hızını etkileyen tek etken bu sürtünme olsaydı bir günün uzunluğu her yüzyılda bir ortalama 2,3 milisaniye uzardı. Dünya’nın dönme hızının değişmesine sebep olan etkenlerin en önemlilerinden biri de yerkabuğunda meydana gelen değişiklikler. Buz patencileri kendi etraflarında dönerken kollarını açıp kapadıkları zaman dönme hızları değişir. Benzer bir durum Dünya için de geçerli.

Son buz çağı sırasında kutuplara yakın bölgeler kalın buz katmanlarıyla kaplıydı. Dünya ısındıkça buzların erimesiyle beraber kutup bölgelerindeki ağır buz yükü azaldı ve yerkabuğu bu bölgelerde dışarıya doğru esnemeye başladı. Daha düşük enlemlerdeyse yerkabuğu içe doğru çöküyor. Görece yakın zamanlarda yaşanan bu değişiklikler Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızının artmasına neden oluyor.

Dünya’nın dönme hızında on yıllık zaman ölçeklerinde yaşanan ufak tefek değişiklikler de var. Bu değişiklikler Ay, uzak yıldızların önünden geçerken yaşanan minyatür Ay tutulmaları hakkındaki gözlem kayıtlarından anlaşılabiliyor. Araştırmacılara göre kısa zaman aralıklarında yaşanan bu değişikliklerin sebebi Dünya’nın katı iç çekirdeğiyle sıvı dış çekirdeği arasındaki etkileşimler. Ancak şu an için iç ve dış çekirdek arasındaki bu etkileşimler tam olarak anlaşılabilmiş değil.

Kaynak: Bilimgenç / TÜBİTAK (Dr. Mahir E. Ocak / 5 Ocak 2017)