ROOSEVELT (Franklin Delano)

amerikalı devlet adamı
(Hyde Park, New York eyaleti, 1882 - Warm Springs 1945).

Kuzeni olduğu Başkan Theodore Roosevelt’in yeğeni Anna Eleanor Roosevelt (1884 1962) ile evlendi (1905) ve onunla birlikte çalıştı. New York eyaletinden Demokrat parti senatörü seçildi (1910), Wilson'ın Başkanlığı döneminde Bahriye bakan yardımcılığına getirildi (1913-1921); donanmayı güçlendirdi ve Almanya ile bozuşmadan (1917) sonra, Avrupa'daki amerikan deniz kuvvetlerinin denetimiyle görevlendirildi.

Demokrat parti’den ABD Baştan yardımcısı adayı oldu, kaybetti (tasım 1920), hukukçuluğa döndü. Çocuk felcine tutuldu (ağustos 1921), yarı kötürüm kaldı, bu zor deneyimin üstesinden gelmesini bildi. New York valiliğine seçildi (1929-1933), Demokrat parti'den ABD Başkanlığına adaylığını koydu, bir New' Deal ("Yeni düzen") vaat etti, Hoover'i yendi (kasım1932) ve ABD tarihinin en ağır iktisadi bunalımı sırasında onun yerine geçti (4 mart 1933). Bunalıma bir çözüm bulabilmek için olağanüstü toplantıya çağırdığı (9 mart) Kongre kendisine olağanüstü yetkiler verdi ve New Deal yasalarını onayladı Kendi braın-trust'ünü (beyin takımı) oluşturan bir aydınlar, işadamları ve avukatlar grubunun (dışişlerinde Cordell Hull, içişlerinde Harold Ickes, tarımda Henry Wallace, hâzinede Morgenthau, maliyeci Bernaıd Baruch, Harry Hopkins vb.) danışmanlığıyla, çiftçiler ve işçiler gibi güç duıuma düşen sınıfların satınalma güçlerini artırarak bunalıma karşı savaşıma girişti, bu amaçla bankaları ve sanayicileri federal denetim altına aldı ve radyodan yaptığı "ocak başı konuşmaları" ile tamu oyunun desteğini sağladı.

Banka reformunu gerçekleştirdi (bankaların dört gün süreyle kapanması, Emergency Banking Bili), içki yasağını kaldırdı (mart 1933), altın standardından ayrıldı (nisan 1933), doların değerim düşürdü (Gold Reserve Act,1934) ve kredinin gelişmesini destekledi. Tarımsal üretim fazlasını azaltmak ve çiftçi borçlarını hafifletmek için AAA'yı (Agricultural Adjustment Act [Tarımı düzenleme yasası], 12 mayıs 1933) çıkardı. Son olarak, büyük bir imar politikası (erozyona karşı savaşım, ağaçlandırma, büyük barajlar, Tennessee vadisinin değerlendirilmesi), çalışına koşullarını düzenleyen NRA yasaları (National Recovery Administratıon, haziran 1933) yardımıyla, ayrıca 1935 tarihli National Labor Relations Act (Sentikaların korunması), Social Security Act (1935) ve 1938 tarihli Fair Labor Standards Act (asgari ücretlerin ve azami çalışma sürelerinin saptanması) gibi düzenlemelerle, işsizliği azaltmaya çalıştı New Deal’in müdahaleci anlayışına karşı olan Yüksek mahkeme, bu anlayışın NRA (1935) ve AAA (1936) gibi iki temel metnini yürürlükten kaldırdı. Çok parlak bir biçimde yeniden seçilen Roosevelt (kasım 1936), Senato’nun Yüksek mahkeme'yi yeniden örgütlemesini sağlamak için saygınlığını kullanmak istediyse de başaramadı; ancak kaygıya tapılan Yüksek mahkeme, toplumsal alandaki birçok liberal tararı onaylarken Başkan da inşaatı özendiren Wagner Housing Act'ı çıkardı (eylül 1937). Tüm bu önlemler federal iktidarı güçlendirdi, siyasal yaşam çerçevelerini yeniledi ve Demokrat parti’nin ilerici bir parti durumuna gelmesini sağladı.

Dışarda bir iyi komşuluk siyaseti izleyen Roosevelt, Latin Amerika cumhuriyetleri ni ABD'nin çevresinde topladı. Nikaragua (1933) ve Haiti’deki (1934) ABD kuvvetlerini geri çekti, Küba (1934) ve Panama' nın (1936) siyasal özgürlüklerini sağladı, 1944'te gerçekleşmek üzere Filipinler'e bağımsızlık sözü verdi Daha 1933 te ta nıdığı Sovyetler Birliği ne karşı belli bir İh tiyatı elden bırakmamakla birlikte, özellik le Hitler ve Mussolini rejimlerinden kaygı duyuyor, ABD’nin bir Avrupa savaşı dışında kalamayacağına inanıyordu Bu yüz den Avrupa işlerine karışılmasını istemeyen kamuoyunu bu düşünceye hazırla mak gereğini duydu. 5 eylül 1939'da çı tarttığı tarafsızlık yasası, 21 eylülde değiş tirilerek ambargo hükümleri kaldırıldı ve savaşan ülkelere parasını peşin ödemek ve alıp götürebilmek (Cash and Carry) koşuluyla silah satışına izin verildi. Fransa'nın bozguna uğramasından (haziran 1940) sonra, yeniden silahlanma ve askere alma için gerekli ödenekleri sağladı (eylül 1940) ve Büyük Britanya'ya elli destroyer verdi. Geleneklere aykırı olarak Cumhurbaşkanlığına üçüncü tez adaylığını koyup üçüncü kez seçilince (tasım 1940), demokrasilere yardım siyasetini daha da belirginleştirdi.

Aralık 1940’ta yaptığı bir "ocak başı" konuşmasıyla ilan ittiği Ödünç verme ve kiralama yasası, ilki ingilizler'e (mart 1941), ardından Sovyetler'e ödünç savaş malzemesi verme olanağı sağladı. Bu sırada Churchill ile birlikte hazırladığı Atlantik belgesi, dünyanın yeniden kurulmasını, halkların kendi kaderle rini kendilerinin belirlemesi ve insanlarla malların bir ülkeden bir başka ülkeye serbestçe geçmesi temeline dayanıyordu (ağustos 1941). Japonlar'ın Pearl Harboı baskını (7 aralık 1941), ardından Almanya’ya savaş ilanı (11 aralık), Roosevelt'ın sorumluluklarını artırdı. ABD’nin savaş ça balarını yönetmek, müttefikleri donatmak, atom bombasının yapımına tarar vermek ve savaş sonrasını hazırlamak zorundaydı.

Koalisyonun askeri ve diplomatik sorunlarını çözmek için izlediği kişisel görüşme yöntemini uygulayarak Churchill ile Washington’da (aralık 1941), Casablanca' da (ocak 1943), gene Washington’da (mayıs 1943), Quöbec'te (ağustos 1943) birkaç kez buluştu, onunla birlikte Çantayşek (Kahire, kasım 1943) ve Stalin ile görüştü (Tahran, kasım-aralık 1943; Yalta, şubat 1945). SSCB ile herhangi bir bozuş madan kaçınmak isteyen Roosevelt, Polonya'nın Almanya ve SSCB ile olan sınırlarının B.'ya kaymasına razı oldu ve Stalin’le birlikte ingilizler’in Baltanlar'a çıkarma yapma tasarısına karşı çıkarak bu bölgenin denetimini önceden SSCB'ye bıraktı (Tahran, 1943); ayrıca, Almanya’nın yenilmesinden sonra Japonya'ya karşı askeri bir müdahaleye katılması karşılığında, Port-Arthur'u, Mançuryaötesi ve Güney Mançurya demiryollarını, Sahalin'in güneyini ve Kuriller'i SSCB'ye bıraktı (Yalta, 1945). Serbest seçimler ve halkların isteğine uygun sınırlar ilkesini benimseyen ABD Baştanı, sömürgeleri uluslararası bir vesayet altına vermekten vazgeçti. En iyi ortak güvenlik formülünü gerçekleştirmek isteğiyle, 1943'te bir Birleşmiş milletler örgütü düşüncesini benimsedi. Planını Dumbarton Oaks'ta (1944) hazırlattığı Birleşmiş milletler örgütü'nü ilk oturumunu yapmak üzere San Francisco'ya çağırdı (1945). Kasım 1944’te kendini dördüncü bir kez seçtirdiyse de zaferden kısa bir süre önce öldü (12 nisan 1945).