Biyosferle İlgili Temel Kavramlar

BİYOSFER

Canlıların okyanusların dibinden atmosferde yükselebildikleri en yüksek seviyeye kadar olan bölüme biyosfer denir. Biyosfer kelimesi “canlı küre” anlamına gelmektedir. Canlılar toprak yüzeyinden birkaç metre aşağıya kadar olan kısımlarda yaşamaktalarsa da insanoğlunun beşeri etkileri bu derinliği yüzlerce metreye kadar indirmiştir. Atmosferde ise kuş ve mikroorganizmaların yüzlerce metre yükseğe kadar çıkmaları biyosferin, yerin üzerinde ve altında geniş bir katman halinde uzanmasını sağlar. Yerde yaşayan kara hayvanları için biyosfer 6500-6800 m, yeşil bitkiler için 6200 m, yüksekliğe kadar çıkabilir. Denizin altında 5000 m derinlikte canlıların yaşadığı saptandığından bu da biyosferin alt sınırını oluşturur. Biyosferin toplam kalınlığı yaklaşık 16 km’ye ulaşır.

Biyosferin kalınlığı ve sınırları hakkında çeşitli görüşler öne sürülmekle beraber; genel anlamda biyosfer toprağın 10 metre altından başlayarak yeryüzünden 117 metreye kadar olan kısmının ana yaşam alanı olduğu kabul edilir. Diğer taraftan canlılar nadiren atmosferde binlerce metre yüksekliklere çıkabildiği gibi, deniz altında 5000 metreye kadar inebildikleri tespit edilmiştir.

BİYOM

Aynı iklim ve bitki örtüsü koşullarına bağlı olarak oluşmuş canlı türleri ile beraber ele alınan yaşam kuşaklarına biyom adı verilmektedir. Örneğin, Ekvatoral iklim kuşağının bitki örtüsü ekvatoral yağmur ormanlarıdır. Bu ormanlarda yalnızca bu alana özgü fil, şempanze, leopar ve çok fazla sayıda böcek türü yaşar. Ekvatoral yağmur ormanları kendi başına bir biyom oluşturmaktadır. Karasal biyomlar bulunabildiği gibi sular da kendi içinde biyomlar oluşturmaktadır. Tuzlu su biyomu, tatlı su biyomu olabileceği gibi, kapalı havzalar da bir biyom olabilirler.

HABİTAT

Bir bitkinin veya hayvanın doğal olarak bulunduğu yetişebildiği ve yaşayabildiği ortama habitat denilmektedir. Bu alan yeryüzünün herhangi bir yeri olabileceği gibi, bir insanın midesi de habitat olabilir. Örneğin, Köyceğiz gölü çevresinde taban suyunun yüksek olduğu yerler, sığla ağacının yetişebilmesi için ayrı bir ortam oluşturur. Bu alan sığla habitatıdır. Ya da yalnız insan vücudunda yaşayabilen bir kıl kurdu için insan bağırsağı habitattır. Yani habitat, yaşam alanı demektir.

BÜYÜK BİYOMLAR

Biyomların kendine özgü bitki ve hayvan türlerinin barındığı alanlardır. Buna göre Dünya üzerinde çok sayıda biyom bulunmaktadır. Biyomların ortaya çıkmasında en fazla etkisi olan faktör iklimdir. İklim Dünya’nın şekline ve güneş ışınlarının yıl içindeki geliş açısındaki değişime bağlı olarak Ekvator’dan kutuplara doğru farklılıklar gösterir. Bunun sonucunda biyomlar da Ekvator’dan kutuplara gidildikçe canlı ve bitki çeşitliliğinin değişime uğradığı görülmektedir. Diğer taraftan yeryüzünün yüksek ve çukur alanları da iç içe biyomların oluşmasına neden olmuştur. Örneğin; Ekvatoral bölgedeki Klimanjaro Dağı (5895 m) eteklerinde yağmur ormanları, orta kesimlerinde savanlar yüksek kesimlerinde ise dağ biyomları yer alır. Bu durum yükseltinin neden olduğu bir çeşitliliktir. Biyomlar hâkim bitki türleri ile içinde bulundukları suların kimyasal özelliklerine göre de sınıflandırılabilirler. Örneğin, İç Anadolu Bölgesinin biyomunu stepler, buradaki Kızılırmak akarsuyunun biyomunu ise tatlı su canlıları meydana getirir. Karasal biyomların dağılışında enlem oldukça önemli bir faktördür. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe biyomlar ve bu biyomlardaki başlıca canlı grupları değişime uğrar.