Cemal Reşit Rey

Cemal Reşit Rey (1904-85)

Çok küçük yaştayken piyano Öğrenmeye başladı. İlk bestesini yaptığında yedi yaşındaydı. Ertesi yıl ailesi Paris'e yerleşince, Galatasaray Lisesi'nde başladığı ortaöğrenimini Buffon Lisesi'nde sürdürdü. Bu arada ünlü piyanist Marguerite Long'dan ders aldı. Ailesi Cenevre'ye taşındı; Cemal Reşit de hem Saint-Antoine Koleji'nde, hem de Cenevre Konservatuvarı'nda öğrenimini sürdürdü. Aile 1920'de Paris'e dönünce müzik Öğrenimini Paris Konservatuvarı'nda tamamladı. Ayrıca Gabriel Faure'den müzik estetiği, Henri Dufosse'tan orkestra şefliği dersleri aldı. Ekim 1923'te Türkiye'ye döndü ve bugünkü İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı'nın çekirdeğini oluşturan Darülelhan'da piyano ve kompozisyon öğretmenliğine başladı. Okulun öğrencileri ile öğretmenlerinin yer aldığı bir yaylı çalgılar orkestrası kurdu ve yönetti. Cumhuriyet'in ilanının 10. yılı için Onuncu Yıl Marşını besteledi. İki yıl Ankara'da kaldıktan sonra 1940'ta İstanbul'a döndü. Yaylı çalgılar orkestrası 1945'te İstanbul Şehir Orkestrası'na dönüştürüldü ve şefliği Cemal Reşit'e verildi. 1949'dan başlayarak Güney Avrupa, Balkan ve Ortadoğu ülkelerinde, "konuk şef" olarak konserler yönetti. Yaşamını çoksesli müziğin Türkiye'de yerleşip gelişmesine adayan Cemal Reşit, geniş kitlelerin kulağını çoksesliliğe alıştırmak amacıyla, revüler ve ağabeyi Ekrem Reşit Rey'in librettoları üzerine birçok operet besteledi. 1982'de "devlet sanatçısı" unvanını aldı.

Gençlik yapıtlarında halk ezgilerinden, daha sonrakilerde ise klasik Türk müziği motif ve melodilerinden yararlanan besteci, Gabriel Faure'nin izlenimci anlayışıyla geleneksel makam müziğimizi kaynaştırmıştır.

Başlıca Yapıtları

Sultan Cem (opera, 1923),
Zeybek (opera, 1926),
Bebek Efsanesi (senfonik şiir, 1928),
Köyde Bir Facia (opera, 1929),
Birinci Senfoni (1941),
Çelebi (opera, 1943),
Piyano Konçertosu (1946),
Çağrılış (senfonik şiir, 1950),
Konsertan Parçalar (viyolonsel ve orkestra için, 1952),
Fatih (senfonik şiir, 1953),
Sazların Sohbeti (oda orkestrası için, 1957),
Eski Bir İstanbul Türküsü Üzerine Çeşitlemeler (piyano ve orkestra için, 1961) ve İkinci Senfoni'dir (iki yaylı çalgılar orkestrası için, 1963).
Üç Saat (1932), Lüküs Hayat (1933),
Deli Dolu (1934), Saz-Caz (1935),
Maskara (1936) ve Hava-Cıva (1937)

Cemal Reşit Rey'in operetleri;

Adalar (1934),
Alabanda (1941) ve Aldırma (1942) ise revüleridir.

10. YIL MARŞI

Cumhuriyet'in 10. yıl kutlamaları için 1933'de bir marş yarışması düzenlenir. Cemal Reşit Rey, güftesi Behçet Kemal Çağlar ve Faruk Nafiz Çamlıbel'e ait olan şiir üzerine bir beste yapmaya karar verir. Uzun süre uğraşıp, herkesin coşku ile birlikte söyleyeceği bir marş oluşturmaya çalışır. Ancak ağabeyi Ekrem Reşit'e yaptığı çalışmayı bir türlü beğendiremez. Sonunda mehter ritmi gelir aklına Cemal Bey'in besteyi yapar ve herkesin rahatlıkla söyleyebileceği bir eser çıkar ortaya.

Ankara'da eseri piyanoda çalarak kendi seslendirir. Marşı degerlendirecek olan heyetin içinde bulunan dönemin Milli Eğitim Bakanı Cemal Bey'in "cumhuriyet" sözcüğünde majörden minöre geçtiğini bunu da cumhuriyeti küçük düşürmek için yaptığını iddia eder ancak Cemal Reşit şu örnekle durumu kurtarır:

"Minör küçük anlamına gelir ama müzikte bu anlamda kullanılmaz. Beethoven'in Napoleone'un kahramanlıkları için yazdığı Eroica'nın ikinci bölümü de do minör tonundadır."

Jüride bulunan bir başkası ise bir kahramanlık öyküsü olan Marseillaise'in de minör tonundan olduğunu söyleyince durum tatlıya bağlanır. Türkiye Cumhuriyeti'nin 10. Yıl Marşı böylece ortaya çıkmış olur. Bu marşın ardından Cemal Reşit, Yedeksubay Marşı, Denizciler Marşı, Himaye-i Etfalin isimli çocuk marşı ile Atatürk için 100. Yıl Marşı'nı besteler.

CUMHURİYETİN 10 YIL MARŞI

Şiir: Behçet Kemal Çağlar/ Faruk Nafiz Çamlıbel
Müzik:Cemal Reşit Rey

Çıktık açık alınla on yılda her savaştan
On yılda on beş milyon genç yarattık her yaştan
Başta bütün dünyanın saydığı başkumandan
Demir ağlarla ördük ana yurdu dört baştan

Bir hızda kötülüğü geriliği boğarız
Karınlığın üstüne güneş gibi doğarız
Türküz bütün başlardan üstün olan başlarız
Tarihten önce vardık tarihten sonra varız

Çizerek kanımızla öz yurdun haritasını
Dindirdik memleketin yıllardır süren yasını
Bütünledik her yönden istiklal kavgasını
Bütün dünya öğrendi istiklal kavgasını

Örnektir milletlere açtığımız yeni iz
İmtiyazsız, sınıfsız kaynaşmış bir kütleyiz
Uyduk görüşte bilgi, gidişte ülküye biz
Tersine dönse dünya yolumuzdan dönmeyiz.

( Dört satırda bir)

Türküz Cumhuriyetin göğsümüz tunç siperi
Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde Türk ileri

Ödülleri

Cenevre Konservatuarı Solfej Birincilik Ödülü (1914-1915)
Cenevre Konservatuarı Piyano Birincilik Ödülü (1914-1915)
Cenevre Konservatuarı Erkek Birincilik Ödülü (1915-1916)
Cenevre Konservatuarı parnak Birincilik Ödülü (1915-1916)
İspanyol Hükümeti’nin Alfonso X el Sabio Nişanı (1953)
İtalyan Hükümeti’nin Stella della Solidarietà Italiana Nişanı (1957)
Fransız Hükümeti’nin Chevalier de la Legion d’Honneur payesi
Fransız Hükümeti’nin Officier de la Legion d’Honneur payesi
TİSAV Elli Yıl Sahnede Kalanlar Ödülü (1980)
İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Osman Hamdi Ödülü (1981)
Atatürk Sanat Armağanı (1981)
Devlet Sanatçısı Ünvanı (1981)
Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuarı Profesörü (1984)
Sevda-Cenap And Vakfı Altın Onur Madalyası (1985)

-derlemedir.