ÇATI
—1. inş. Bir yapının damını, örtüsünü oluşturan öğelerin tümü: Çatıdaki kiremitlerden çoğu kınlmış.
Çatı ya da car; arası, bir yapıda çatının hemen altında yer alan ve alt bölümlerden bir döşeme ya da tonozla ayrılan kısım. (Eşanl. TAVAN ARASI.)
- --Çatı açma, bir yapıda damı oluşturan öğeleri yerinden kaldırma.
- --Çatı kaplama tahtası, dam örtüsü yapımında kullanılan ve birbirine bitişik olarak çakılan ince levhalardan her biri. (Bu levhaların oluşturduğu yüzey üzerine bir sızdırmazlık gereci metal kenetlerle tutturulur, çakılır ya da çengellerle tespit edilir.)
- --Çatı kaplama tahtası çakma, çatı kaplama tahtalarını mertekler üzerine çivilerle tutturma.
- --Çatı kerestesi, dam çatkılarını yapmada kullanılan uzun kereste.
- --Çatı kırması, mansart çatıda alt yüzeyin eğimi.
- --Çatı süsü, bir çatının mahyası üzerine yerleştirilen metal ya da pişmiş toprak bezeme öğesi.
- --Çatı ustası, çatı kaplama tahtalarını ya da lataları yerleştirdikten sonra çatıya kiremit ya da başka bir gereç döşeyen usta.
- --Çatı yüzü, DAM SAĞRlsrnın eşanlamlısı.
- --Düz çatı, eğimi % 8'in altında olan çatı (Eşanl. teras çatı.)
- --Testere dişi çatı, ŞET ÇATl'nın eşanlamlısı.
—2. Çatı altı, barınılacak yer, ev.
—Anat. Çatı kemiği, kalça kemiklerinin ön ve alt parçaları. (Bu parçaların dış yüzlerine yaklaştırıcı uyluk kasları yapışır. Çatı kemikleri önde birleşerek çatı kaynağını oluşturur.)
--Çatı kemiği alt oluğu, çatı kemiğinin dış yüzünde tıkalı deliği öne doğru uzatan oluk. (Obtüratör sinir ve damarlar buradan geçer.)
—Ask. Silah çatısı, birbirine dayanan silahların oluşturduğu bütün.
-Denize. Çatı taraklaması, ıskarmozlar arasına takoz yerleştirilerek yapılan destek.
—Dilbil. Özgül bükünlerle belirginleşen ve fiil, özne (ya da eyleyen) ve nesne arasındaki bağıntı türünü gösteren, fiile ve yardımcı fiile ilişkin dilbilgisi kategorisi
—Dy. Bir vagonun çatısı, bir vagonda tavanın üst bölümü.
—Ed. Bir yazının, bir konuşmanın planı, bir anlatının kurgusu, iskeleti.
-Hava Yükseltilmiş bir kanadı taşıyan direklerin gövde üzerinde oluşturduğu pilon.
—Heykc. Kilden, alçıdan, vb. bir heykelin iskeletini oluşturan, genellikle metalden yapılmış destek parçaların birleşimi.
—Mim. Çatı penceresi, çatı üstüne çıkıntılı olarak yapılan ve çatı arasını aydınlatmaya, havalandırmaya, çatı üstüne çıkmaya yarayan pencere. (Eşanl. ARNAVUTBACASI.)
—Patol. Çatı ağrısı, çatı kemiğine yapışan kirişlerin, özellikle yaklaştırıcı kirişlerin iltihabı. (O bölgeye özgü aşırı yorgunluk, sık sık yinelenen küçük travmalar, hep ayakta durmaktan dolayı omurgadan ya da bacaklardaki uzunluk farkından ileri gelen ve çatı kemiği kaynağının hafifçe ayrılmasına yol açan leğen bozukluğu bu ağrının başlıca nedenleridir. Hastalık çou zaman sporcularda, özellikle futbolcularda görülür.)
—Su yapı. Kovalı tarak gemisinin köprüsü üzerine kurulan çok sağlam metal çatkı.
—Teknol. Bir bütünün ana kuvvetleri taşıyan ve kaporta kaplaması (araba karoseri, uçak gövdesi vb.) öğelerinin bağlandığı iskeleti oluşturan parçaların tümü.
—ANSİKL. Ask. Çatı, yere bırakmamak için üç tüfeği ya da benzer üç silahı bir. araya getirerek oluşturulur. Eski tüfekler çatma çengeliyle birleştirilirdi. Günümüz tüfeklerinde ise çatı, dik tutulan bir tüfeğin arpacık korkuluğuna diğer iki tüfeğin namlusu dayanarak yapılır. Gerektiğinde iki çatı, flama için destek olarak kullanılır. Komut şöyledir: Tüfek çatılacak, çat!
—Dilbil. Ayrı sözdizimsel yapılarla dile getirilseler de, Çocuk taşı attı (etken), 7âş, çocuk tarafından atıldı (edilgen), Çocuk taşı kardeşine attırdı (ettirgen), Çocuklar doğuştu (işteş), Çocuk yıkandı (dönüşlü) gibi, tümce içerikleri ve sözlüksel gereci özdeş bazı söylemlerin karşılaştırılması dilbilgisel özne işlevi gören adın, fiil tarafından belirtilen eyleme katıldığı beş biçimi ortaya çıkarmayı sağlar. Birinci durumda, dilbilgisel özne, aynı zamanda, bir nesneye uygulanan eylemi gerçekleştiren öğedir; fiil etken çatılıdır (zaman ve kişi eklerinin katıldığı fiil tabanı). İkinci durumda, dilbilgisel özne, tümlecin gerçekleştirdiği oluştan etkilenir, eylenendir; fiil edilgen çatılıdır. Üçüncü durumda özne eylemin gerçekleşmesine araçlık eder, bunu sağlar ya da buna yol açar; fiil çatısı ettirgendir. Dördüncü durumda, eylem birden çok özne tarafından ya karşılıklı ya da ortak olarak yapılır; fiil çatısı işteştir. Beşinci durumdaysa, özne aynı anda hem oluşu gerçekleştiren (eyleyen), hem de oluştan etkilenen (eylenen) öğedir; fiil çatısı dönüşlüdür.
—inş. Çatı arası, son kat döşemesi üstünde yer alan kullanılabilir iç mekândır. Eşya koymaya yarayabileceği gibi, yaşanacak bir yer olarak da düzenlenebilir, kimi zaman da kullanılmayan bir boşluk olarak kalır. Ortaçağ'daki yüksek çatı araları, "çatı makası oluşturan mertekler"le bir çatkı içinde düzenlenir, böylece yüksek çatı pencerelerinden ışık alan lambrili beşik çatılar oluşturulurdu. "Philibert Delorme tarzı" eğrisel çatılarda da benzer mekânlar elde edilmeye çalışılıyordu. Aşıklardan oluşan klasik çatkıda, çatı arasının tavanı düz ve basıktır ve tavan gergiye tespit edilmiştir: yalnız yan yüzeyler eğimlidir ve lambriyle kaplanmıştır. Çevre duvarlı çatı arasında yan yüzeyler duvarların üst bölümüne tespit edilmiştir. Çatı kırmasının kornişe dayandığı mansart çatıdaysa, yüzeyler dış duvarlardan tümüyle bağımsızdır.urak bölgelerde geleneksel olarak kullanılan düz çatılar, Rönesans'tan başlayarak tüm Avrupa'da yaygınlaştı. Bu tür çatıların sızdırmazlık gereçleriyle birlikte uygulanması, betonarme inşaatta da kullanılmalarını sağladı. Düz çatılar taşıyıcı bir döşeme ve kaba inşaatın ya çepeçevre (akroterler) ya da döşeme içinde (baca kürsüsü, döşeme boşluğu) yer alan taşkın öğelerinin yanı sıra, koruyucu katmanıyla birlikte bir sızdırmazlık kaplaması da içerir. Yağmur sularının çatı üstünde kalmasını önlemek, yani bu suların akıtma noktalarında hızla toplanmasını sağlamak için taşıyıcı döşeme belirli bir eğime saip olmalıdır. Bu eğim kaba inşaatta gerçekleştirilebileceği gibi, döşemeye yapıştırılan eğimli bir katman ya da döşemeden bağımsız yüzer bir katman da çatıya gerekli eğimi verebilir. Üzerinde gezilmeyen çatılarda kabul edilebilir yük 100 kg/m2, gezilen çatılarda da 175 kg/m2'dir. Sızdırmazlık kaplaması ziftle oluşturulabilir: bu durumda döşemeyle zift arasına yalıtkan, özel bir kâğıt kaplanır. Plastik bir sıvıyla kaplanan volkanik çimentolu yüzer şapla çokkatmanlı bir kaplama uygulanabileceği gibi, bitümlü keçeden de kaplama yapılabilir.
—Mim. Bir çatı penceresinin boyutları ve biçimi, yerine getireceği işlevlere bağlıdır. En küçük çatı pencereleri çatı arasını havalandırmaya yarar. Bazı çatı kapakları, sundurma altına yerleştirilen makara ve kapaklı platform sayesinde çatı üstüne yük çıkarmayı sağlar. Camlı çatı pencerelerinin başlıca amacı, çatı arasını yaşanabilir bir hacme dönüştürmektir; bunların biçimi çatının profiline göre değişir: düz, kırık ya da çepeçevre duvarlı çatı pencereleri. Ahşap çatı pençeleri içinde tek ya da iki eğimli ya da kırma çatılı pencereler, kemer biçiminde ve yan duvarsız (yanaksız) eğrisel çatılı pencereler ya da yan duvarlı kavisli pencereler ayırt edilir. Çatı penceresiyle bina cephesi aynı hızadaysa, ikisinin gereç ve düzenlemeleri aynı olmalıdır; özellikle pencerenin dayanmalığı çatı damlalık çizgisinin altına iniyorsa (sarkık çatı penceresi) ya da bu çizgi çatı penceresiyle kesintiye uğruyorsa (kalkık çatı penceresi) bu iki bölümün birbirine benzemesi kaçınılmaz olur. Her durumda, tepelikli, kalkan duvarlı, düz ya da eğrisel alınlıklı bir cephe, yandan koltuklarla desteklenen ayaklar yaygın uygulamalardır. Çatı penceresi, yan yana ya da üst üste düzenlenmiş birçok açıttan da oluşabilir.
Su yapı. Çatılar, kova zincirinin devinmesine yarayan mafsallı kolu tutar. Mafsallı kolun üst bölümü, merkez çatının tepesine yerleştirilen millere dayanır. Alt ucundan ise bir halatla, ön çatıda yer alan kaldırma çıkrığına asılır. Böylece, iyi bir tarama sağlamak için gereken her tür yararlı eğimi, düşey bir düzlem içinde alabilir.
MsXLabs.org & Büyük Larousse
