YUNUSBALIĞI ya da YUNUS

Sıcak ve ılık denizlerde yaşayan bazı etçil memeli hayvanlann ortak adı.

—ANSİKL. Yunusbalıkları, balinalar takımından hayvanlardır. Deniz yunusbalıklarının en yaygın türleri yunusbalığı (Delphinus delphis, uzunluğu 2,50 m’yi bulan çok gezgin bir tür) ile Risso yunusbalığıdır (Grampus griseus). Commerson yunusbalığı (Cephalorhynchus commersoni) Patagonya kıyılarında yaşayan bir türdür. Akburunlu yunusbalığının (Lagenorhynchus albirostris) boyu 3 m’ye ulaşabilir ve yazın Spitzberg'e kadar yaklaşır. Uzun burunlu yunusbalığı (Stenella longirosths) Gine körfezindeki tropikal türlerin en küçüğüdür. Tropikal sularda daha pek çok yunusbalığı türüne rastlanır, bunlardan Amazon ırmağında yaşayan boto (Sotalia fluviatilis) ya da Iravadi yunusbalığı (Orcaella brevirostris) gibileri bu büyük ırmaklarda yukarılara kadar çıkarlar. Uzun ve ince burunlu tatlısu yunusbalıkları arasında şunlar sayılabilir: Ganj'da yaşayan susuk (Platanista gangetica), Amazon’da yaşayan butu (Iniageoffroyensis), Çin'deki göl yunusbalığı (Lipotes vexillifer) ve 1,50 m boyuyla yunusbalıklarının ve balinagillerin en küçüğü olan La Plata yunusbalığı (Stenodelphis blainvillei).

Bilimsel incelemesi (delfinoloji) hayli derinlemesine yapılmış olan adi yunusbalığı ilginç bir hayvandır:

1. derisi süngersi yapısıyla burgaçları etkilenmeden atlama olanağı vererek hayvanın yüzmesini sağlar: hayvan bu sayede büyük bir hıza ulaşabilir (63 km/sa), 7 m yüksekliğe kadar sıçrayabilir vb.;
2. retinasının karmaşık ve özgün bir hücre yapısı vardır;
3. hızlı ve uzun süreli dalışlara çok yatkındır;
4. sesle iletişim sistemi son derece karmaşıktır (yaklaşık olarak 400 değişik işaret) ve gerçek bir dil rolü oynayabilir, bazı ses ya da sesötesi dalgalarla ikili bir haberleşme sağlayabilir (bu konuda bazı veriler saptanmış bulunmaktadır);
5. beyni insan beyni kadar gelişmiş sayılabilir ve buna bağlı olarak çok güçlü bir toplumsal davranışı vardır (yardımlaşma), acıya ve hazza karşı çok duyarlıdır (dahası, insanlara karşı gösterdiği dostluk hiç de masal değildir).

—Ask. denize. 1965’ten beri, birçok ülkenin deniz kuvvetleri (amerikan deniz kuvvetleri bu dönemde özel bir birim oluşturdu), çok derinlere dalabilme, hızlı hareket edebilme, sesleri algılayıp yayımlayabilme gibi çeşitli özellikleri nedeniyle yunusbalıklarıyla ilgilenirler Ama özellikle akustik alanında yunusbalıkları deniz kuvvetlerinin dikkatini çekmiştir. Gerçekten de yunusbalıklarının, bir sonarın özelliklerine benzer şaşırtıcı özellikleri vardır; yayımladıkları sesler yalnız ulaştıkları uzaklık bakımından değil, biçimi ve özellikleri ne olursa olsun her türlü engeli aşma bakımından da dikkat çekicidir. Yunusbalığı "sonarı”, savaş gemilerinde kullanılan mekanik sonarlardan farklı olarak, çok değişik frekanslarda (sesötesinden çok daha düşük frekanslarda) işaretleri oldukça kısa bir zaman içinde yayımlar.

—ikonogr. Hıristiyan anıtlarında yunus, Antikçağ'dan kalma bir inanışa göre, sırtında taşıdığı ruhların göçünü simgeler. Yunus kurtuluş inancıyla birleştirilir, kimi zaman Yunus peygamberi yutan dev balina ile karıştırılır. Sırtında yunanlı ozan Arion'u taşırken de temsil edilir.