KRİPTOGRAFİ

a. (fr. cryptographie). Metinleri şifrelemekte kullanılan tekniklerin tümü.

—ANSİKL. Çivi yazısı ya da hiyeroglifle yazılmış metinlerde kriptografi yöntemlerinin kullanıldığı saptanmıştır, ibraniler dahaYeremya döneminde kriptografiyi uygulamışlardı. Sezar'ın kullandığı yöntemlerden biri kendi adını taşır.

Abecesel kriptografi sistemleri'nde başlıca iki yöntem vardır; yerine koyma ve yer değiştirme yöntemleri.

1. Yerine koyma yönteminde açık metindeki her harfin yerine, sürekli olarak bu harfi karşılayan bir harf, rakam, sayı ya da önceden belirlenen bir işaret konur. En basit yöntem (Sezar yöntemi), abecedeki harflerin sırasını bir ya da birkaç harf ileri ya da geriye almaktır (elde edilen yeni sıralama şifrelenen metnin sonuna kadar değiştirilmez): örneğin a, D olur; b, E olur; c, F olur, vb. Bu tür şifrelerin çözülmesi kolay olduğundan genellikle dağınık (yani şifreli harflerin sırası ile abecesel sıra arasında düzenli bağlantı bulunmayan) bir abece kullanılır. Uygulamada, bu amaçla bir anahtar sözcükken yararlanılır. Bunun için bir sözcük (ya da bir cümle parçası) seçilir; bu sözcükteki harfler sırasıyla yazılır (ancak, sözcükte yinelenen harfler yalnızca bir kez kullanılır). Daha sonra, bu biçimde elde edilen harf dizisinin altına, normal abecenin geri kalan harfleri, abecesel sıraya göre, anahtar sözcüğün uzunluğuna eşit satırlar halinde yazılır. En sonunda da, bu harfler sütun sütun alınır ve normal abecenin altına yerleştirilir.

Kodlu sistemlerde yazışan kişilerin her biri için bir kod ya da sözlük hazırlanır Her sözcüğe ayırtedici bir sayı verilir. Genellikle bu sayı, sözcüğün yer aldığı sayfa ve satırın sırasını gösteren sayıların, belirli bir düzene göre bileştirilmesiyle elde edilir. Askeri alanda uzun süre çok yaygın biçimde kullanılmış olan bu sistem pek emin değildir (örneğin kod düşmanın ya da bir casusun eline geçebilir); bu yüzden kodları zaman zaman değiştirmek, özellikle de koddan elde edilen sayıları değişik bir yöntemle bir kez daha şifrelemek gerekir.

Eskiden yazışanların her birinin elinde, birbirinin eşi olan ve delikli kartonlardan oluşan kafesler bulunurdu. Kafes, kâğıdın üzerine konur ve gizlenecek metin açıkça delikli yerlere yazılırdı. Daha sonra, kafes kaldırılır ve boşluklar, harfler ya da suya sabuna dokunmayan sözcüklerle doldurulurdu.

Günümüzde bu alanda şifreleme makinelerinden yararlanılmaktadır. Özellikle elektronik aletlerin ortaya çıkmasından sonra, bu makinelerde çok karmaşık şifreleme yöntem ve algoritmaları kullanılmaya başlandı. Genellikle her harf için değişik bir yerine koymayla, çözüm daha karmaşık bir hale getirilir. Bir anahtar üreteci, her harf İçin yerine koyma işleminin parametrelerini verir. Anahtar üretecinin kendisi de gizli bir koda bağlı olarak işler. Bu tür bir şifreleme yönteminde, her şeyden önce anahtar üreteçlerini birbirlerine göre ayarlamak gerekir. Günümüzdeki makinelerle, bir şifreyi çözmek ancak tüm olası anahtarları sırayla deneyerek mümkündür. Bu durumda, elle uygulanan eski yöntemler, şifrelemeden çok mesaj gizleme yöntemleridir.

Günümüzde kriptografi, özellikle bankacılık alanında, bilgisayar ağları arasında takas edilen verileri şifrelemekte kullanılır ve hesaplar üzerinde üçüncü kişilerce yapılabilecek hileli işlemleri önlemek amacını taşır. Özel kullanıma sunulan ilk şifreleme yöntemi IBM şirketi tarafından piyasaya sürüldü. Bu yöntem ABD'de 1977'de "Ticaret bakanlığı"nca onaylandı.

Bugün artık "halka açık anahtarlar" öngörülmektedir. Önerilen yöntemlerde şifreleme ve şifre çözme aşamalarında iki değişik anahtardan yararlanılır. Şifreleme anahtarından yola çıkarak şifre çözmede kullanılan anahtarı belirlemek mümkün olmadığı için şifreleme anahtannı açıklamakta sakınca yoktur. Böylece her kullanıcı, yalnızca gönderilen kişinin gizli bir çözüm anahtarıyla çözebileceği mesajları şifreleyebilir.