HAMSİ

yurdumuzda en çok avlanan balıktır ve Karadeniz Bölgesi'nin günlük yaşamında, ekonomisinde, hatta folklorunda çok önemli bir yeri vardır. Hamsiden başka hiçbir balık türkülere, manilere, halk oyunlarına, bilmece ve fıkralara konu olacak kadar insanların yaşamını etkilememiştir denebilir.

Karadeniz'in simgesi olan hamsi (Engraulis encrasicolus) yalnızca bu sulara özgü değildir. Hemen hemen bütün denizlere dağılmış olan bu balık Marmara, Akdeniz ve Azak Denizi ile Atlas Okyanusu'nun kuzeydoğusunda da çok bol bulunur. Ama özellikle Türkiye ve SSCB'nin Karadeniz kıyıları ile İspanya ve Portekiz'in Atlas Okyanusu kıyılarında ticari değeri en yüksek olan balıklardan biridir.

Uzunluğu ortalama 12 cm, en çok 20 cm olan hamsinin ince uzun, iğ biçimindeki göv­desi kolayca dökülen iri ve parlak pullarla kaplıdır. Sırtı yeşilimsi mavi menevişli, yanla­rı gümüş rengi, karnı beyazdır. Ölünce sırtı­nın rengi koyulaşarak laciverte döner. Altçe-nesinin üstçenesinden çok daha kısa ve geriye doğru çekik olması da bu balığın tipik özelli­ğidir.

Hamsiler yalnızca planktonlarla ve yumur­tadan yeni çıkmış balık yavrularıyla beslenir­ler bunun dışında hiç avlan­ma şansları yoktur. Buna karşılık orta derin­likteki sularda yüzerken uskumru, palamut, lüfer, orkinos gibi iri ve yırtıcı balıklara, suyun üstüne çıktıklarında da martı ve kara­batak gibi deniz kuşlarına yem olacak kadar savunmasız ve ürkek balıklardır. Bu yüzden milyonlarcası bir araya toplanarak çok kala­balık sürüler halinde dolaşır ve büyük balıkla­rın saldırısına uğradıklarında birbirlerine iyice sokulurlar. Böylece, sürtünmeyle dökülen pullan çevrelerinde bir perde oluşturarak sürünün hiç değilse bir bölümünü saldırgan­lardan gizler. Ilık sularda ilkbahar, serin sularda ise yaz aylarında üreyen bu balıkların dişisi yılda 40-50 bin kadar yumurta döker.

Bir iki gün içinde yumurtadan çıkan ve hızla gelişen hamsilerin ömrü, başka balıklara yem olma­dıkları sürece, iki üç yıldır. Kasım-şubat ayları arasında Karadeniz'den Marmara'ya göç eder, nisan sonunda yumurta dökmek üzere yeniden Karadeniz'e dönerler. Türkiye kıyılarında yılda 250 bin tondan çok hamsi avlanır. Bu miktar yıl boyunca avlanan bütün deniz balıklarının yarısından daha çoktur. Eti yağlı ve çok lezzetli olan hamsiden özellikle Doğu Karadeniz yöresinde çok değişik ye­mekler yapılır; ayrıca konserve, tuzlanmış fileto ve ançüez denen tuzlu ezme halinde tüketilir. Beş altı yıl öncesine kadar, kurutu­lup öğütülmüş hamsiden hazırlanan balık unu hayvan yemlerine katılır ve gübre olarak kullanılırdı. Ama son yıllarda avlanan hamsi miktarı ancak insanların gereksinimini karşı­layabilecek kadar azalmıştır.