GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ

GÜRÜLTÜ

• Kentleşme, endüstrileşme ve teknolojik gelişmeler giderek daha gürültülü yaşam biçimlerini zorunlu kılmaktadır.
• Günümüzde gürültü bir çevre ve sağlık sorunu olarak ortaya çıkmaktadır.

Gürültü nedir?

• Gürültünün algılanması kişiden kişiye değişmektedir. (Tüpçü, taş ocağındaki işçi, pop müzik dinleyen genç)
• Belirgin bir yapısı olmayan, içerdiği ögelerle kişiyi bedensel ve ruhsal olarak olumsuz etkileyen, İnsanların işitme sağlığını ve algılamasını bozan, iş performansını azaltan, çevrenin hoşluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğini değiştiren önemli bir Çevre Kirliliği türüdür.
• Gürültü ani ve şiddetli olursa geçici 3-4 günlük bir işitme kaybı olur.
• İnsan birçok şeye fizyolojik olarak uyum sağladığı halde gürültüye uyum sağlayamamaktadır.
• Gürültünün derecesi ve sunuk kalma süresine göre değişik derecede etkilenmeler görülür.
• Vücut buna herhangi bir şekilde psikolojik olarak reaksiyon göstermektedir.

Gürültünün parasal karşılığı
Gürültü önemli bir sağlık sorunudur ve onun da parasal bir karşılığı vardır.
– Yapılan araştırmalara göre gürültülü yerlerde çalışan işçilerde verimlilik yüzde 30, fikir işçilerinde ise yüzde 60 oranında azalıyor.
– Gerek iç, gerekse dış gürültüsü çok olan hastanelerde yatan hastalar daha geç iyileşiyor. Bu da daha pahalı tedavi demektir.

Gürültüden etkilenip uyuyamayan insanların kullandıkları uyku ilacı,
– Kayıp zamanlar: Uyku kalitesinin azalması, anlama güçlüğü nedeniyle doğan kayıp zamanlar; doğru karar vermenin gecikmesi, konsantrosyan bozulması, gürültü nedenli hastalıklar yüzünden kaybolan günler; aşırı yorgunluk nedeniyle işin yavaş yürümesi.
– Verim kaybı: Üretimde nitelik ve nicelik kaybı, performans düşüklükleri.
– Sosyal ilişki kaybı: Stres ve yorgunluk nedeniyle toplumsal ilişkilerde sürtüşmelerin yaşanması.
– Eğitim giderleri: İşçi sağlığının iyileştirilmesi ile uygulanacak gürültü kontrolü tekniklerinin öğretilmesine ilişkin giderler.
– Tazminatlar: Gürültüye yoğun maruz kalanlara ödenen tazminatlar, gürültülü ortamlarda çalışanlara ödenen ücret farkları ve işitme kaybına neden olanlara ödenen tazminatlar.
– Gürültü kontrolü maliyetleri: Kişisel korunma araçları, gürültü azaltıcı donatımın maliyeti, ses yalıtım uygulamaları ve gürültü kontrol çalışmalarının maliyeti, gürültü haritalarının hazırlamasına ilişkin giderler.
– Değer kaybı: Konut ve arazi fiyatlarında değer kaybı.

• Avrupa ülkelerinde 1960’lı yıllardan bu yana gürültünün kişisel ve toplumsal yaşam kalitesini düşürdüğü kabul ediliyor.
• Bir diğer ifadeyle gürültü kirliliği geri kalmışlığın göstergesi sayılıyor.
• AB ülkelerinde gündüz 55dB, gece 45 dB olan üst sınırları aşağı çekmek için çalışmalar yapılıyor ve çalışmalara ciddi bir kaynak ayrılıyor.
• Hızla artan nüfusla birlikte gürültü kaynaklarının çoğalması, önlemlerin maliyetini de yükseltiyor.
• AB ülkeleri kapsamında yapılan bir araştırma yılda gürültü nedenli ekonomik zararın 10-40 milyar euro olduğunu ortaya koyuyor.

Gürültü Ölçütleri
• Gürültü ölçen alete sonometre denir.
• Çevre gürültü ölçümlerinde “ses basınç düzeyi” kullanılır
• Sesin insan kulağına göre şiddetini belirten ölçü desibeldir (dB)
• İnsan dalga bolu 20-20 000 Herz arası sesi duyar.
• 20 herz altı infrasound, 20 000 herz üstü ultrasound seslerdir. İnsan bu sesleri duymaz. Ancak insanlar üzerinde
– bulantı,
– Başağrısı,
– huzursuzluk gibi etkiler yapar
• İnsan üzerinde infra sesler daha etkilidir. Uçaklar, taşıt araçları, trafik gürültüsüne açık olan evlerde bu seslerin etkisi fazladır.

GÜRÜLTÜ ÖLÇÜTLERİ

• İşitilebilen seslerin basınç düzeyleri;
• 0dB (işitme eşiği) -120 dB (acı eşiği) arasında değişir.
• Normal bir insan 0-50 desibellik sesleri kolayca işitebilir ve bundan rahatsız olmaz.
• 85 dB şiddetinde bir ses veya gürültü kulakları rahatsız eder ve uzun süre sunuk kalındığında kulakta hasar oluşur.

Ses düzeyi

• Normal solunum : 0 Desibel
• Yaprak hışırtısı : 10 Desibel
• Sakin yerde bir ev:30 Desibel
• Ortalama bir ev : 40 Desibel
• İşyeri : 50 Desibel
• İki kişinin konuşması: 60 Desibel
• Kalabalık trafik : 70 Desibel
• Kulağın rahatsız olduğu ses: 85 Desibel
• Torna tezgahı : 85 Desibel
• Ağır trafik : 90 Desibel
• Hava kompresörü : 95 Desibel
• Metro treni : 100 Desibel
• Motosiklet veya klakson: 110 Desibel
• Ağrı eşiği : 120 Desibel
• 500 metreden uçan bir Jet : 140 Desibel
• Füze : 180 Desibel

GÜRÜLTÜ
• Bir fabrikada 80 dB gürültü varsa 3 metreden karşılıklı konuşulamaz,
• 60dB gürültüde telefon konuşması yapılamaz.
• Uluslararası Standart Örgütünün (ISO) normal saydığı gürültü düzeyi 58 dB’dir.

Ses düzeyi

• 0-30 desibel arası çok sessiz,
• 30-50- desibel arası sessiz,
• 50-60- desibel arası orta derecede gürültülü,
• 60-70 desibel arası, gürültülü ve
• 70-80 desibel arası ise çok gürültü ortam olarak sınıflandırılır.

Türkiye’de gürültü kirliliği önemli boyuttadır. Bunu arttıran nedenler;
– Plansız ve düzensiz kentleşme
– Büyük kentlerde kontrolsüz nüfus artışı
– Endüstride yeni tekniklerin uygulanmasındaki bilgi eksikliği
– Ulaşım sistemi planlamasında ÇED (çevresel Etki değerlendirmesi) yapılmaması
– Eğitim eksikliği
– Mevzuat karmaşası

Yerleşim Yerlerinde Gürültü Kirliliği
Kent gürültüsünü artıran sebepleri
– trafiğin yoğun olması, kara ve hava trafiğinin yoğun olması,
– yersiz ve zamansız klakson çalmaları ve belediye hudutları içerisinde bulunan endüstri bölgelerinden çıkan gürültüler.
– Meskenlerde ise televizyon ve müzik aletlerinden çıkan yüksek sesler,
– zamansız yapılan bakım ve onarımlar ile bazı işyerlerinden kaynaklanan gürültüler

Gürültünün insan sağlığı üzerindeki etkileri
FİZİKSEL ETKİLER
İşitme kaybı:
– 85 dBA gürültüye → uzun süre
– 140 dBA gürültüye → kısa süre maruz kalma
– Duyarlı %10’luk kesimde 85 dBA üzerinde işitme kaybı hızla artar
• Şehirlerde nüfusunun önemli bir kısmı günün 24 saati 75 dBA üzerinde trafik gürültüsüne maruz kalmakta
• Ototoksik ilaçlar, kimyasal maddeler, vibrasyon, vardiyalı çalışma gürültü ile beraber olduğunda işitme bozukluğunda artma
• Geçici Kayıp: Geçici işitme eşiği kayması veya duyma yorulması olarak da tariflenir.
• Kalıcı Kayıp: Etkilenim çok fazla ise ve işitme sistemi eski özelliklerine dönemiyorsa
– Yüksek şiddetteki gürültü uzun süre devam ediyorsa
– Bomba patlaması gibi tek ve siddetli bir olayın etkisi ile akustik travma yaratması

Gürültüye Bağlı İşitme Kaybını Arttıran Etmenler
– Yaş
– Duyarlılık
– Vasküler Etkiler
– Vitamin, Mineral, Hormonlar
– ilaçlar ve Kimyasallar
– Sigara
– Vibrasyon
– Gürültünün Niteliği

FİZYOLOJİK ETKİLER
– Kan basıncında artış
– Stres hormonlarında artış
– Kan lipitlerinde artış
– Kalp hızında artış
– Elektrolit bozuklukları
– Vazopressin, epinefrin,ACTH’da artış
– Lökosit sayısında azalma ile beraber, genel vücut direncinde düşme
– Hamilelik döneminde gürültüye maruz kalanlarda ölü doğumlarda artış
– Erkeklerde canlı sperm sayısını azaltarak, üreme sağlığına olumsuz etkili
– EEG dalgalarında patolojik değişiklikler

PSİKOLOJİK ETKİLER
– Kaygı
– Depresyon
– Aktiflik / Pasiflik / Saldırganlık
– Grup Etkileşiminde Bozukluklar
– Yardımlaşmada İsteksizlik
– Sinir Bozukluğu
– Korku / Tedirginlik / Yorgunluk
– Baş dönmesi
– Zihinsel Fonksiyonlarda Bozulma

PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ
– Erken çocuklukta, okumada gecikme, motivasyonda azalma
– Doğrudan etkiler(iletişim bozukulukları, konsantrasyon bzk.)
– Dolaylı etkiler ( verimlilikte azalma, sinirlilik, stres)
– Uykusuzluk
– Gürültüye maruz kalma süresi ve gürültünün şiddeti, insana vereceği zararı etkiler.
– Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verilerine göre; meslek hastalıklarının %10'u, gürültü sonucu meydana gelen işitme kaybı olarak tespit edilmiştir.
– Meslek hastalıklarının pek çoğu tedavi edilebildiği halde, işitme kaybının tedavisi yapılamamaktadır.

• Gürültü insan sağlığı yanı sıra hayvan topluluklarını da etkilemektedir.
• Hayvan topluluklarının ürkmesine ve bunun sonucunda göç edip yerleşim alanlarını değiştirmesine yol açmaktadır.
• Ayrıca başta besi hayvanları olmak üzere fizyolojik ve etyolojik nedenlerle davranış değişiklikleri yapmaktadır.

GÜRÜLTÜ KONTROLÜ
Son 10-15 yılda büyük kentlerin gürültü oranında ortalama 15-20 dB şiddetinde bir artış olmuştur. İşitme sistemine zarar verebilen gürültü düzeyi uluslar arası standartlara göre 100-10000 Mz, 85 dB basınç düzeyindedir.
– Kaynakta kontrol
– Çevrede kontrol
– Alıcıda kontrol

GÜRÜLTÜ KONTROLÜ
Kaynakta kontrol:
Kaynaktan çıkan sesin şiddeti düşürülür.
Kaynağın yapısal tasarım ve yapım; işletilme ve çalıştırılma (işleme tekniği, işleme zamanı ve süre olarak) ve bakım ve onarımı.
Araçlara uygun susturucu takılması, havalı ve anormal ses çıkartan kornaların yasaklanması vb.

Çevrede kontrol:
Sesin yolu kapatılır.
– Kent ve ulaşım planlaması, fiziksel önlemler,
– yapı elemanı ve bileşenlerinin tasarımı
– malzeme seçimi,
– kayağın bulunduğu mekanın tasarımı.
– Binaların yola göre uzaklığı ve yüksekliği, duvar özelliği,
– çift cam vs gürültüyü en az 30 dB azaltır.

Şehir planlaması:
Kent Merkezlerinde yerleşim yerlerinin seçimi, bina grubu planlaması
– Sesi emme ve yansıtma özelliğinden dolayı bitkilerin, özellikle de ağaçların önemli bir rolü vardır.
– İki yol arasına çalı ve ağaç karışımı bitki,
– Cadde ve yol kenarına kısa bitkiler,
– Kaldırım tarafına daha uzun ağaçlar dikilir
– Hava alanı ve otoyol çevrelerinde yeşil kuşak oluşturulması hava ve gürültü kirliliğinin önlenmesinde önemlidir.

Gürültülü iş yerlerinin
(ekmek fabrikası , terzihane, lokanta boru marangoz atelyesi, kaportacı ve tamirciler, müzik marketler vs) apartman alt katlarına ya da konutlara çok yakın yerlere yapılması engellenmeli.
• Kent planları ve imar izinlerinin verilmesinde Gürültü Kontrol yönetmeliğinin uygulanması
• Motorlu taşıtlasın susturucusuz trafiğe çıkarılmaması,
• Konut alanlarında, sağlık tesisleri ve dinlenme yerlerinin yakınlarında ve eğitim alanlarında ağır vasıtaların belli saatlerde geçmesine izin verilmemesi
• Korna veya başka uyarıcıların lüzumlu alanlarda kullanılması ve gereksiz yere kullanılmaması
• Demiryollarında lokomotiflere susturucu takılması, lokomotif tekerleklerinin ve rayların sık sık kontrolü ve yağlanması
• Yerleşme yerlerinde lokomotif sürücülerinin birbirlerine sinyal vermelerinin yasaklanması
• Gürültüye duyarlı alanların iyi bir kent planlaması ile trafiği yoğun olan bölgelerden uzakta kurulması
• Kavşak ve trafik ışıklarında gerekli düzenlemeler yapılarak trafiğin duraksız akışının sağlanması (yeşil Dalga)
• Yol ve bina inşaatı işlerinde kullanılan aletlerin konut bölgelerinde ve gürültüye duyarlı bölgelerde belli saatlerde çalışmasına izin verilmesi, tatil günleri ve akşam saatlerinde kullanılmasının önlenmesi
• Havaalanı çevresindeki yerleşimlerin uçak gürültüsünden rahatsız olmaması için uçaklara belli saatlerde ve az gürültülü kalkış ve inişlerin sağlanması
• Yerleşim yerlerinde, yapıların içinde ses yalıtımı yapılması
• Gerek kamuoyunun açık yerlerde (gazino, lunapark, diskotek, sinema, düğün salonları vs.) gerekse yerleşim alanlarında elektronik olarak yükseltilerin müzik seslerinin, civardaki insanları rahatsız edecek boyutta olmaması
• Radyo, televizyon ve müzik aletlerinin oturma yerlerinde ve gürültüye duyarlı bölgelerde rahatsızlık verecek şekilde olmaması
• İşyerlerinde gürültü yönetmeliğine göre çalışanın maruz kalacağı gürültü seviyesine uyulması ve işyerlerinde gürültünün minimum düzeye indirilmesi

Alıcıda kontrol:
Sesi alan korunur.
• Kullanıcıların eğitimi,
• kişisel korunma, etkilenme süresi kontrolü,
• yakın çevrede maskeleme.
• Dış kulak yoluna konulan poliüretan tıkaçlar düşük frekanslarda 25 dB, yüksek frekanslarda 40dB e kadar sesin şiddetini azaltır.