Yıldız Kümesi

Fiziksel olarak ortak kökenli ve birbirini karşılıklı kütleçekimi etkisiyle bir arada tutan iki tip yıldızlar topluluğunun ortak adı. Bu iki tip, açık (eskiden gökadasal) kümeler ile küresel kümelerdir.

Açık ve küresel yıldız kümeleri birbirinden fiziksel özelliklerine ve dağılımlarına göre ayrılır. Bu kümeler, Güneş sisteminin de içinde yer aldığı Samanyolu Gökadası’nın farklı yerlerinde bulunurlar. Yakındaki dış gökadalarda, özellikle Yerel Grup’ta yer alanlarda da çok sayıda yıldız kümesi belirlenmiştir.

Samanyolu Gökadası’nda 1.000’i aşkın açık küme keşfedilmiştir; bunların çoğu, gökadanın sarmal kollarının içinde ya da yakınlarında yer alır. Dağılımları, öbür sarmal gökadalardaki dağılımlarının benzeridir. Açık kümelerin bu adla anılmasının nedeni, yıldızlarının, daha pekişik küresel kümelerdekilere oranla daha seyrek halde dağılmış olmasıdır. Samanyolu’nda bilinen tüm kümelerdeki yıldız sayısı 10 ile birkaç yüz arasında değişir ve bunların hemen hepsi Öbek I (genç yıldızlar) üyesidir {bak. Öbek I ve II). Açık kümelerin en tanınmış örnekleri, Boğa takımyıldızındaki Ülker (Pleiades) ile Öküz (Hyades), Yengeç takımyıldızındaki Arıkovanı (Praesepe) ve Berenike’nin Saçı’ndaki (Coma Berenices) Saç Kümesi’dir.

Astronomlar bugüne değin Samanyolu’nda 100 kadar küresel yıldız kümesi belirlemişlerdir. Bunların büyük bölümü gökada diskinin altında ve üstünde, ayla denen bölgede yer alır. Küresel kümelerdeki yıldız sayısı 10 bin ile 1 milyon arasında değişir. Yıldızlar, özellikle kümenin merkezine doğru yoğunlaşmıştır ve küme bakışımlı, hemen hemen küresel bir biçim kazanmıştır. Açık kümelerin tersine, küresel kümelerdeki yıldızlar Öbek II (yaşlı yıldızlar) üyeleridir. Küresel kümeler Güneş sisteminden çok uzakta (bazıları 60 milyon ışık yılından daha ötede) olduğundan, bunların çoğu çıplak gözle görülemez. Omega Erboğa, Herkül takımyıldızındaki M13 ve birkaç başka küme, teleskopsuz olarak çok soluk ışık benekleri halinde görülebilir. 1970’lerin ortalarında astronomlar, Yer uydularına yerleştirdikleri teleskopların yardımıyla çeşitli küresel kümelerden salınan X ışını darbelerini algılamayı başarmışlardır. Bu buluş, bu tür yıldız kümelerinin merkezinde bir kara deliğin bulunuyor olabileceği varsayımına yol açmıştır.