ELEKTROLİZ.

a. (fr. electrolyse).
Bir elektrik akımı ile oluşan kimyasal bozunma. (Eşanl. ELEKTRİKLE AYRIŞTIRMA.)
Elektroliz edilebilir madde, elektrikle ayrışabilen ya da bozunabilen madde.

—Kim. Elektroliz aygıtı, elektroliz işlemi erimiş alüminyumun emilmesi yapmaya yarayan aygıt. (ELEKTROLİTİK TANK ya da VOLTAMETRE de denir.)

—Metalürj.

• Elektrolizle arıtma, arı olmayan metal anodun elektrolizle çözünerek arı metalin katotta toplanmasını sağlayan arılaştırma yöntemi.
• Elektrolizle kaplama, bozulabilir bir metal üstüne elektrolizle bozulmaz bir metal katmanı çökelterek onu korozyona karşı koruma.
• Erimiş tuz elektrolizi, elektrolit olarak erimiş tuz kullanmaya dayanan elektrometalürji yöntemi. (Bu yöntem erimiş bir tuzun doğru akımla ayrışmasına dayanır. Ayrışma sonucu açığa çıkan metal katotta toplanır. Bu işlem sodyum, kalsiyum, magnezyum ve özellikle alüminyum üretiminde kullanılır.)

—Metalürj. ve Boyac. Elektrolizle çökeltme, elektrolizle kaplama yöntemi.
— Elektroforezle boya katmanı oluşturma.
—Elektrolitik kaplamaların tümü.
—Ted. Tedavi edici elektroliz, doğru akım kullanılarak organik dokuların ayrıştırılması. (Tehlikesiz küçük deri urlarının tahribi ya da aşırı kıllanmanın tedavisi için eksi kutba bağlı iğneler kullanılır.)

—Teknol. Elektrolizle parlatma, anodik çözünmeyle parlak yüzeyler üretme yöntemi. (Uygun bir elektrolit banyosunda anot yerine parlatılacak parça yerleştirilir; parça ile katot arasında yeterli bir gerilim oluşturulduğunda yüzeydeki bütün düzensiz bölümler çözünür ve düz bir yüzey elde edilir.)

—ANSİKL. FİZS. kim. Kimi maddeler, içlerinden bir elektrik akımı geçirildiğinde bozunun bu maddelere “elektrolitler" denir. Elektrolitik tank ya da voltametre, elektrolitin konduğu bir kaptır. Elektrotlar (anot ve katot), elektron aktarımı sağlamaya yarayan iletkenlerdir. Elektroliz sırasında aşığıdaki genel olaylar gözlenir:
1. bozunma ürünleri, yalnızca elektrotların yüzeyinde ortaya çıkar;
2. iyonlardan oluşan elektrolit, bu bozunma sırasında iki parçaya ayrılır: parçalardan biri (katyon), katotda ortaya çıkar; bu, hidrojen (asidin hidrojeni) ya da metaldir (tuzun ya da bazın metali). Diğeri ise (anyon) anotda ortaya çıkar. Kimi durumlarda iyonlar ayrışmayabilir; bu olayın nedeni iyonların, oldukça karmaşık olan "ikincil" tepkimelerle elektrot, çözücü ya da elektrolitle kimyasal tepkimelere girmesidir.
3. belirli bir elektrolit için bozunan kütle, yalnızca elektrolitten geçirilen elektriğin niceliğine bağlıdır ve onunla orantılıdır (1. Faraday yasası).
Değişik elektrotlar için, katyonun bir eşdeğer gramını (değerlik-gram) ayırmak için aynı nicelikte elektrik gerekir; bu nicelik, 96 490 coulomb'a eşdeğerdir (2. Faraday yasası).

Elektroliz, Arrhenius'un geliştirdiği varsayıma göre şöyle açıklanır: elektrolit sıvı durumda ise, moleküllerin küçük ya da büyük bir bölümü, iyonlara ayrışır; bu iyonlardan biri, yani artı yük taşıyanı (hidrojen ya da metalden kaynaklanır), katyondur; eksi yüklü olan diğeri ise anyondur; bu iki iyonun yükleri eşit, ancak işaretleri terstir. Bunlardan kimileri katot, kimileri de anot tarafından çekilir. Böylece gerçekleşen yük iletimi, elektrolit içinde bir akım yaratır.

İkinci Faraday yasasına göre çeşitli elektrolitlerin iyon yükleri, mutlak değer olarak 1 elektrona ya da elektronların tam sayılarına eşittir. Bir metal tuzunun elektrikle ayrıştırılması elektroliz aygıtının uçlarındaki gerilim, tuzdaki metalin ayırtedici özelliğini gösteren bir değerden (indirgenme gerilimi) yüksek olduğu zaman gerçekleşir. Bu özellikten, art arda uygulanan elektroliz işlemleriyle bir alaşımda bulunan değişik metallerin ayrılmasında yararlanılır.

Elektrolizin sanayide çok değişik uygulamaları vardır: kimi metallerin (bakır, çinko vb.) elektrolitik olarak arılaştırılması, renk giderici klor ve klorürlerin elde edilmesi, deniz tuzunu elektrikle ayrıştırarak sodyum hidroksit üretimi, hidrojen ve oksijen elde edilmesi, alüminyum üretimi, galvanoplasti, altın ve nikel kaplama vb.

—Metalürj. ve Boyac. Sulu bir boyayı elektrolizle çökeltme bir elektrot oluşturan (ge nellikle anot) boyanacak cisim ile genellikle boyayı içeren kabın oluşturduğu ikinci bir elektrot arasından doğru akım geçire rek gerçekleştirilir Gerçekte işlem oldukça karmaşıktır ve aynı anda şu olaylar gelişir: elektroforez, yani boya banyosundaki parçacıkların (koloidal reçine miselleri, pigmentler, boyarmaddeler, yükler) yer değiştirmesi; elektrikle geçişme ya da kaplamanın içerdiği suyun dışarı atılması; elektroliz, yani banyodaki kimi bileşenlerin bozunması ve anotla tepkimeye girerek kaplamayı kirletme tehlikesi doğuran asit köklerinin oluşumu. Bu oluşum yüzünden kimi kez parça katot olarak kullanılır ve bu yönteme kataforez denir; böylece yüzeyde anodik tepkimeyle katışkıların oluşumu önlenir. Elektrolizle çökeltme yöntemi önce otomobil sanayisinde karoserileri astar boyayla kaplamada uygulandı; daha sonra öteki boyama sanayilerinde yaygınlaştı.
Bu teknik, sıcaklık, gerilim, akım yoğunluğu ve banyo bileşiminin korunması gibi işlem koşullarını duyarlı biçimde ayarlayabilen çok büyük tesisler ve özel boyalar gerektirir.
Demir ağırlıklı alaşımlara olduğu kadar bir hazırlık işleminden geçirmek koşuluyla çinko ve alüminyuma da uygulanabilir.