SAMSUN (55)

Orta Karadeniz bölümünde il;
1 158 400 nüf. (1990);.
9 579 km2;
merkez ilçe dışında 14 ilçe, 10 bucak, 882 köy.
Merkezi Samsun, 303 979 nüf. (1990).

İl topraklarının büyük kesimi, Karadeniz kenar dağlarının iç ve kıyı sıralan ile kaplıdır. Daha yüksek ve birbirinden ayrı kütleler oluşturan iç sıraların başlıca dorukları, ilin G. sınırında yer alır (D.'da Akdağ 1 925 m, ortada Tavşan dağı 1 901 m, B.'da Kunduz dağı 1 791 m). Bunların K.’inde Lâdik'ten Durağan’a kadar bir çukur alan uzanır. K. Anadolu fay sisteminin belirlediği bu çukurluğu Tersakan ve Kuz çaylan ile Kızılırmak'ın bir kesimi izler. Lâdik gölü de bu alanın D. kesimindedir. Canik dağlarının 1 500 m'yi aşmayan orta yükseklikteki B kesimi ile Küre dağlarının D. uzantısı bu çukurluğu Karadeniz kıyılarından ayırır. Kıyıya doğru daha hafif eğimlerle alçalan bu dağları, Kızılırmak ve Yeşilırmak nehirleri dar ve gömük boğazlar içinde yararlar.

Ama bu kesimde kıyıdan içeriye uzanan başlıca yol, Samsun yakınında denize dökülen Mert ırmağı vadisini izler. İl, kıyılarının özelliği ile dikkati çeker. Karadeniz kıyılarımızın en büyük iki deltası (Kızılırmak ve Yeşilırmak deltaları) il sınırları içinde kalır. Bafra ve Çarşamba ovaları olarak bilinen bu alüvyal düzlükler, önemli birer tarım alanıdır. İlin bu morfolojik birimleri yapısal bakımdan da farklı özellikler gösterir. Pontidler'in bir kesimi olan Canik ve Küre dağlarında en geniş yeri volkanik maddelerle de karışık Üst Kretase flysch'leri kaplar. K.’e devrik nispeten gevşek kıvrımlı bu oluşukları, kıyı boyunca dar bir şerit halinde Eosen ve Neojen çökelleri izler. G.'deki dağlık alan Anatolidler'in bir parçasıdır ve çok daha karmaşık bir yapı gösterir. Burada billurlu kayaçlardan ofiyolftlere, Paleozoyik'ten Neojen’e kadar çok çeşitli oluşuklar görülür.

Bu iki dağlık birimi ayıran çukur alan, K. Anadolu fay sistemini oluşturan kırıklarla parçalanmış ve çok yüksek depremsellik gösteren bir kenet kuşağıdır Bu kuşak boyunca Neojen tortulları ile kaplı bazı havzalar (Lâdik, Havza, Vezirköprü) birbirini izler İlin kıyı kesiminde denizin etkisiyle kışlar ılık (Samsun ocak ort. 6,8 °C; ölçülen en düşük sıcaklık - 9,8 °C), yazlar sıcaktır (Samsun ağustos ort. 23,1 °C). Çoğu soğuk mevsimde olmak üzere bol yağış düşer (yıllık yağış ort. Samsun 722 mm; Çarşamba 928 mm; Terme 975 mm). Kıyı dağlannın G.’inde karasal etkilerle kışlar şiddetlenir, yağış azalır (yıllık yağış ort. Havza 531 mm, Vezirköprü 491 mm). Bu farklılıklar bitki örtüsüne de yansır. K.'de Canik ve Küre dağlarında kayın, gürgen ve meşe türlerinden oluşan ormanlar geniş yer kaplar Oysa dağların G.'indeki daha az yağışlı çukur alanda, orman çok daha az yer tutar ve nemcil türlerin yerini, düşük sıcaklık ve az yağışa uyan türler alır (sarıçam, kızılçam ve karaçam).

İl, Türkiye’nin en yoğun nüfuslanmış yörelerinden biridir. Ortalama yoğunluk (km2'ye 121 kişi) Türkiye ortalamasının iki katına yakındır. Buna karşılık nüfus artış oranı (1985-1990 döneminde % 9) Türkiye ortalamasından çok daha azdır. Bu oran il merkezi dışındaki kasabalarda, Havza ve Ladik gibi ilçe merkezlerinde daha da düşüktür. Bu durum hızla gelişen il merkezine ve yurdun diğer büyük kentlerine yönelen iç göçlerin sonucudur. Nüfusun yarıdan fazlası (% 55) kırsal yerleşmelerde, kentsel nüfusun yarıdan çoğu da (% 58) il merkezinde yaşar. Verimli tarım alanlarının kenarında önemli birer yerel ticaret merkezi olan Bafra (65 600 nüf.) ve Çarşamba (38 863 nüf.) dışındaki ilçe merkezleri küçük birer kasabadır.

Samsun, kıyı ve iç kesimlerinin! değişik iklimi ile çeşitli ürünlerin yetiştirip meşine olanak sağlayan önemli bir tarım alanıdır. Ekili topraklar ilin % 35'ten çoğunu kaplar; bunun yarıdan çoğu (% 63) tahıllara ayrılmıştır. Yetiştirilen tahılların en önemlileri (iç kesimde) buğday, (kıyı kesiminde) mısır ve pirinçtir. Ayrıca tütün (Türkiye üretiminin yaklaşık % 13'ü), şekerpancarı ve çeşitli sebzeler ile kıyı kesiminde fındık (Türkiye üretiminin % 8 kadarı) üretilir. Hayvancılık (özellikle koyun ve büyükbaş hayvan) ve hayvan ürünleriyle kıyıda balıkçılık kırsal kesimin önemli gelir kaynağıdır. İlin bilinen başlıca yeraltı kaynağı Çeltek linyitleridir. Sanayi fazla gelişmemiştir; başlıca kuruluşlar çeşitli besin sanayisi dalları, sigara, yem ve azot fabrikasıyla Karadeniz Bakır işletmeleri izabe tesisleri ve Lâdik çimento fabrikası' dır. Engebeliğin alçaldığı bir alanda yer alan il topraklan, Karadeniz kıyılan ile Anadolu'nun iç kesimleri arasında Antikçağ’ dan beri önemli bir geçiş alanıdır. Bu geleneksel işlev günümüzde de sürmektedir. Samsun, yurdun diğer bölgelerine deniz, kara ve hava yoluyla (Samsun havalimanı) bağlıdır.