Venedik cam işi

13. yüzyıldan beri Venedik’te yapılan cam sanatı ürünleri.

Venedik’te daha 1224’te bir cam üflemecileri loncasının kurulduğu bilinirse de, günümüze ulaşmış en eski Venedik cam işi örneklerinin tarihi 15. yüzyıl ortaları olarak belirlenmiştir.

Bu nedenle Venedik camlarının ilk dönemi konusunda bilinenler büyük ölçüde varsayımlara dayanır. 1291’de cam atölyelerinin Venedik’in karşısındaki Murano Adasına taşındığı ve burada kaldığı bilinmektedir. Konstantinopolis’in (İstanbul) 1204’te Haçlıların eline geçmesi, 1453’te de Osmanlılar tarafından alınması çok sayıda BizanslI cam işçisinin kenti terk ederek Venedik’e gitmesine yol açtı. Günümüze çok sayıda cam işi örneğinin ulaştığı 16. yüzyılda ise Venedik artık dünya çapında bir güç olma durumunu yitirdi ve bu nedenle cam sanatı da kentteki başka sanat dallarının çoğu gibi ticari açıdan bir gerileme dönemine girdi.

15. yüzyılda cristallo denen ve görünüşü neceftaşına benzeyen duru camın geliştirilmesine ağırlık verildi. 16. yüzyıla gelindiğinde, duru camın renklendirilmesi ve camdaki madenlerin ham cama verdiği duman renginin giderilmesi gibi uygulamalara yönelindi. Bu dönemde altın yaldızlama ve mineleme teknikleri de biliniyordu. 16. yüzyıldan kalma Venedik cam işleri arasında, değişik renklerdeki ince cam çubukların birbirine kaynaştırıldığı bin çiçek, camın mermere ya da başka taşlara benzetildiği calcedonio ve çoğunlukla beyaz cam çubukların cam eşya içine çeşitli desenler oluşturacak biçimde gömüldüğü latticinio gibi teknikler de kullanılıyordu. 16. yüzyılda ayrıca camın niteliği geliştirilerek elmaslı oyma tekniği de uygulandı. Cam sanatına ilişkin bilgiler sır olarak saklanıyor, bunları başkalarına verenler ağır biçimde cezalandırılıyordu.

Venedikli cam üflemecilerinin 16. ve 17. yüzyıldaki başlıca üretimi kadehti. Bu kadehlerin özelliği, cam henüz soğumadan kerpeten gibi araçlarla ince bir biçimde işlenen ayaklarıydı. Kadehin iki yanma simetrik kanatlar yapılıyor, bazen de bunlar hayvan ya da maske biçiminde işleniyordu. Aşırı süslendiği için kullanılamayacak duruma gelen örnekler de vardı. Bu tür gösterişli kadehlere bouquetier (çiçeklik) deniyordu.

Cam işçilerinin başka yerlere göç etmesi kısıtlanmış olmakla birlikte, birçok Venedikli cam ustası özellikle Cenova yakınlarındaki Altare’ye gitti. Kıskançlıkla saklanan teknik bilgiler herkesçe öğrenildi. 11. yüzyılda Normandiya’dan gelen cam yapımcılarının kurmuş olduğu Altare cam sanayisi Venedik cam işlerinden bağımsız olarak gelişmişti. Venedik üslubunun ve cam yapım yönteminin hızla yayılmasında Altare cam ustalarının büyük rolü oldu; Murano’ dan kaçan birkaç yüz Venedikli ile birlikte, birçok Avrupa ülkesinde cam sanayisinin kurulmasına katkıda bulundular.

16. yüzyıldan başlayarak Venedik cam işlerinin benzerlerini façon de Venise (Venedik modeli) adı altında Fransa, Almanya, İngiltere ve Hollanda gibi ülkeler de üretmeye giriştiler. Gerçek Venedik camından ayırt edilmesi çok güç olan bu cam işleri Avrupa’daki önemli cam atölyelerinin çok satış yapan ürünlerinin başında geliyordu. İngiltere’de, ilkel cam dışında üretilen ilk güzel cam örneği bir façon de Venise'di. Venedik’ten gelerek 1573’te Londra’da bu camı yapan Jacopo Verzelini (1522-1606), 1575’te kraldan cam üretimi için özel bir izin aldı. Anvers’de de Venedik etkisi çok güçlüydü. Buradaki cam sanayisini 16. yüzyılda Venedikli işçiler başlattı. 17. yüzyıl Ispanyol camları da özgün Venedik işlerinden yalnızca teknik yetkinlik açısından ayırt edilebiliyordu. Ama 17. yüzyıl sonunda Venedik cam işinin Avrupa’daki önemi azaldı.

18. yüzyılda, başta Bohemya olmak üzere çeşitli ülkelerle rekabet etmek zorunluluğu da ortaya çıktı. Venedik camlan artık eskisi gibi aranır olmaktan çıktıysa da, ayna ve boncukların yanı sıra 17. yüzyıla özgü örneklerin üretimi sürdürüldü. 19. yüzyılda da eski örneklerin yinelenmesi dışında bir gelişme görülmedi. 20. yüzyılda ise latticinio gibi eski teknikler aynı ustalıkla uygulanmakla birlikte birtakım zevksiz ürünler ortaya çıktı. Ama 1960’lardan sonra kum saati gibi güzel cam işi örnekleri de yapılmaya başladı. Günümüzde 17. yüzyıl camlarının üretimi de sürdürülmektedir.