dava hakkı

kişinin yargı mercileri aracılığıyla bir hukuki uyuşmazlığı çözdürmek, bir hakkı tanıtmak ya da korunmasını sağlamak konusunda devlete, kamu kurumlan ve idarelerine ve özel kişilere karşı sahip olduğu hak.

Dava hakkının, davanın konusu olan hakla ilişkisi öğretide çetin tartışmalara yol açmıştır. Bazı hukukçulara göre bir nesnel hukuk kuralının bir öznel hak doğurup doğurmadığını saptamak için o konuda bir dava hakkının var olup olmadığına bakılması gerekir. Çıkar kuramı olarak bilinen bu görüş, dava hakkını esas hakkın bir ölçütü olarak kabul etmektedir. Buna karşılık kamu hukuku öğretisinde yaygın olan öznel haklar kuramına göre bir dava hakkının varlığı, dava ile korunan bir öznel hakkın varlığının ölçütü olamaz.

Örneğin bir yasanın anayasaya aykırılığı iddiasıyla açılacak yasanın iptali davası, bu konuda bir öznel hakkın varlığını göstermez. Çünkü bu davayı açma hakkı sayılı kamu makamlarına verilmiş bir yetki olmakla birlikte, dava açma hakkına sahip olan makamların bu dava ile korunan bir öznel hakkı söz konusu değildir. İdari iptal davaları da bir öznel hakka bağlı tutulmaz. Bu davaların açılması için güncel ve hukuka ve ahlaka aykırı olmayan bir kişisel çıkarın varlığı yeterlidir. Bu nedenle dava hakkı, dava ile korunan bir esas hakkın varlığının ölçütü olamaz. Hukuk yargılama usulünde de bir davanın açılabilmesi için davacının hukuken korunmaya değer bir çıkarının bulunması gerekir.

Demokratik anayasaların bazılarında kişilerin dava hakkı güvence altına alınmıştır (örn. İtalyan Anayasası m. 24). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesi dava hakkını düzenlemiştir. Türkiye’de 1982 Anayasası’nın 36. maddesine göre “herkes meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma hakkına sahiptir. Hiçbir mahkeme görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.”