davaların birleştirilmesi

(aralarında bağlantı) bulunan uyuşmazlıkların tek bir yargı merciince görülmek üzere birleştirilmesi.

İki dava arasında bağlantı bulunması için davaların aynı nedenden doğması ya da biri hakkında verilecek hükmün ötekini etkileyecek nitelikte olması gerekir.

Ayrı mahkemelerde açılmış bağlantılı davalarda birleştirme talebi, ancak ikinci davanın davalısı tarafından ve ilk itiraz aşamasında ileri sürülebilir; daha sonraki aşamalarda bu davaların birleştirilmesi olanağı yoktur. Aynı mahkemede açılmış ve görülmekte olan bağlantılı davalarda ise, davanın her aşamasında davacı ya da davalı birleştirme isteminde bulunabilir. Bu istem dilekçeyle ya da duruşmada sözlü olarak yapılabilir.

Ayrıca mahkeme, bakmakta olduğu iki dava arasında bağlantı bulunduğu kanısına varır ve yargılamanın daha iyi yürütülmesi için gerekli görürse, bu davaların birleştirilmesine kendiliğinden karar verebilir. Bu durumda, mahkeme davaların hiçbirinden elini çekmediğinden, verilen karar son karar değil ara karardır ve yalnız başına temyiz edilemez. Birleştirilmesine karar verilen davalar ilk açılan dava dosyasında birleştirilir. Davaları inceleme aşaması ortak olmakla birlikte, birleştirilen davalar birbirinden bağımsızdır.

İdari yargılamada daha önce aralarında bağlantı bulunan davaların birleştirilmesi ile ilgili bir yasa hükmü yoktu. Bu boşluk Danıştay’ın “biri hakkında verilecek kararın ötekini etkileyecek nitelikte” olan davaların birleştirilmesi yolundaki içtihadı ile doldurulmuştur. 1982 tarihli İdari Yargılama Usulü Kanunu konuyu ayrıntılı bir biçimde düzenlemiştir.

Danıştay, bağlantılı davaların birleştirilmesinde, Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu’ndaki gibi hukuki ilişki aramaktadır. İdare yargıcı davaların birleştirilmesi kararını tarafların istemi üzerine verebileceği gibi, kendiliğinden de verebilir. Ayrı yargı yerlerinde görülmekte olan davalardan biri Danıştay’da, öteki ise vergi ya da idare mahkemesinde bulunuyorsa, dava dosyaları Danıştay’a gönderilir. Danıştay’ın bağlantılı dava ile ilgili dairesi bağlantı olup olmadığına karar verir. Birleştirilen davalar Danıştay’da karara bağlanır. Bağlantılı davalar ayrı bölge idare mahkemelerinin yargı çevresinde bulunan mahkemelerde ise, bağlantı kararında yetkili mahkeme de belirtilerek dosyaları o mahkemeye gönderir. Aynı bölge idare mahkemesinin yargı çevresindeki mahkemelerde bulunan bağlantılı davalar üzerinde, bölge idare mahkemesi inceleme yaparak bağlantının varlığına ve hangi mahkemede görüleceğine karar verir.

Bağlantı isteminin mahkemece kabul edilmemesi durumunda, istemin reddini içeren ara karar ilgililere tebliğ edilir. Bunu izleyen 15 gün içinde bağlantı konusunun karara bağlanması, bağlantılı davaların durumuna göre bölge idare mahkemesinden ya da Danıştay’dan istenebilir. İstem yerinde görülürse, birleştirilen davaların hangi mahkemede görüleceği de karara bağlanır. Danıştay’ın ve bölge idare mahkemesinin bağlantılı davalar konusunda verdiği kararlar kesindir.

Ceza usul hukukunda, davaların birleştiri- lebilmesi için yalnız bağlantı değil, birleştirmede yarar ya da zorunluk ve olanak bulunması da gerekir. Birleştirme yoluyla bağlantılı uyuşmazlıklar daha çabuk, daha ucuz ve daha iyi çözülüyorsa, birleştirmede yarar ve gerek olduğu kabul edilir. Bu durum bazen yasa koyucu tarafından saptanmış, bazen de yargıcın takdirine bırakılmıştır. İcra tetkik merciinde görülen ceza davaları öteki mahkemelerdeki davalarla birleştirilemez. Birleştirilmiş davalar, yarar ve gerek kalmadığı anlaşıldığında, yargılama makamının kararıyla birbirinden ayrılabilir. Birleştirilen davalar aslında ayrı davalardır. Bu bakımdan sonda tek bir karar verilse de, dava sayısınca son karar söz konusu olur.