Edison, Thomas Alva
(d. 11 Şubat 1847, Milan, Ohio - ö. 18 Ekim 1931, West Orange, New Jersey, ABD)
bini aşkın buluş yapan, bu arada elektrik ampulünü, fonografı ve film gösterme makinesini geliştiren ABD’li mucit.

Yedi yaşındayken ailesiyle birlikte Michigan’daki Port Huron’a yerleşen Edison, ilköğrenimine burada başladıysa da yaklaşık üç ay sonra, “algılamasının yavaşlığı” nedeniyle okuldan uzaklaştırıldı. Bundan sonraki üç yıl boyunca özel bir öğretmen tarafından eğitildi.

İlk deneyleri ve buluşları.

Son derece meraklı ve yaratıcı kişiliğe sahip bir çocuk olan Edison, 10 yaşma geldiğinde kendisini fizik ve kimya kitaplarına verdi ve bu arada evlerinin kilerinde bir kimya laboratuvarı kurdu. Özellikle kimya deneylerine ve Volta kaplarından elektrik akımı elde etmeye yönelik araştırmalara ilgi duydu; bir süre sonra kendi başına bir telgraf aygıtı yaptı ve Mors alfabesini öğrendi. O günlerde geçirdiği bir hastalık nedeniyle kulakları ağır işitmeye başladı.

On iki yaşma geldiğinde ailesine yardım etmek için Port Huron ile Detroit arasında çalışan trende gazete satmaya başlayan Edison, evlerindeki laboratuvarmı trenin yük vagonuna taşıyarak çalışmalarını burada sürdürdü. Bu arada, oğlunun hayatını kurtardığı bir istasyon şefinden telgrafçılığı öğrendi. Böylece, 1863-68 arasında telgrafçı olarak bir kentten öbürüne dolaştı. Bir yandan da bilimsel dergileri izliyor, kazandıklarını elektrik aygıtlarına ve kimyasal maddelere harcıyordu. 1868’de Boston’daki Western Union Telegraph Company’nin gece operatörü oldu.

Bu dönemde Edison, Michael Faraday’ın Experimental Researches in Electriciîy (1839-55; Deneysel Elektrik Araştırmaları) adlı yapıtını okudu ve derinden etkilendi. Bunun üzerine bir yandan Faraday’ın deneylerini tekrarladı, bir yandan da kendi deneylerine ağırlık vererek, daha düzenli çalışmaya ve notlar tutmaya başladı. Tüm zamanını deneylerine ayırabilmek için 1868’de işten ayrıldı ve kendine bir atölye kurdu. Aynı yıl geliştirdiği, elektrikli bir oy kayıt makinesinin patentini aldı. Aygıt oldukça ilgi topladı ama kimse tarafından satın alınmadı. Tüm parasını yitiren Edison, borç içinde Boston’dan ayrılarak New York’a yerleşti.

1869’da New York borsasında yüksek ücretle iş bulan Edison’un şansı, altın borsasınm düzenlenmesinde kullanılan telgrafın bozulması üzerine döndü. Borsa yetkililerinin istemi üzerine aygıtı ustaca tamir eden Edison, Western Union Telegraph Company’den, geliştirilmekte olan telgraftı kayıt (telem) aygıtları üzerinde yetkinleştirme çalışmaları yapma önerisi aldı. Bunun üzerine bir arkadaşı ile birlikte Edison Universal Stock Printer mühendislik şirketini kurdu ve sattığı patentlerle kısa sürede önemlice bir servet edindi. Bu parayla, New Jersey’deki Newark’ta bir imalathane kurarak telgraf ve telem aygıtları üretmeye başladı. Bir yandan da Western Union için araştırmalarını sürdürdü ve 1874’te, tek bir hat üzerinde iki sinyal birden gönderebilen çiftkanallı telgrafı geliştirerek, bu sinyallerin hattın iki doğrultusunda da gönderilebilmesini olanaklı kılan yeni bir telgraf aygıtı yaptı. Bir süre sonra imalathanesini kapatarak, New Jersey’deki Menlo Park’ta bir araştırma laboratuvan kurdu ve tüm zamanını yeni buluşlar yapmaya yönelik çalışmalara ayırdı.

Menlo Park'taki yılları.

Edison, oldukça yüklü bir harcama yaparak laboratuvarım, galvanometre ve elektrometre gibi gelişkin ölçüm aygıtlarıyla, elektrik üreteçleriyle, fotoğraf aygıtlarıyla donattı. Aynca, Newark’taki imalathanesinde çalışan 20 kadar ustasını, aileleri ile birlikte Menlo Park’a yerleştirdi. Kısa bir süre içinde ekip, aynı anda 40 proje üzerinde çalışır duruma geldi. Edison artık, yılda ortaîlama 400 yeni buluşun patent başvurusunda bulunuyordu.

1876’da Alexander Graham Bell’in geliştirdiği “konuşan telgraf” üzerinde çalışmaya başladı. Aygıta, karbondan bir iletici ekleyerek telefonu yetkinleştirdi. Ses dalgalarının dinamiği üzerine yaptığı bu çalışmalardan yararlanarak 1877’de, sesi kaydedip yineleyebilen gramofonu (fonograf) geliştirdi. Geniş yankı uyandıran bu buluşu, ününün uluslararası düzeyde yayılmasına neden oldu.

1878’de William Wallace’ın yaptığı 500 mum gücündeki ark lambasından etkilenen Edison, bundan daha güvenli olan ve daha ucuz bir yöntemle çalışan yeni bir elektrik lambasını geliştirme çalışmasına girişti. Bu amaçla açtığı bir kampanyanın yardımıyla önde gelen işadamlarının parasal desteğini sağladı ve Edison Electric Light Company’yi kurdu. Oksijenle yanan elektrik arkı yerine, havası boşaltılmış bir ortamda (vakum) ışık yayan ve düşük akımla çalışan bir ampul yapmayı tasarlıyordu. Bu amaçla, 14 ay boyunca filaman olarak kullanabileceği bir metal tel yapmaya uğraştı. Sonunda 21 Ekim 1879’da, özel, yüksek gerilimli elektrik üreteçlerinden elde ettiği akımla çalışan, karbon filamanlı elektrik ampulünü halka tanıttı. Üç yıl sonra, New York sokakları bu lambalarla aydınlatılacaktı.

1883’te Edison, bir rastlantı sonucu, elektrik ampulünün içinde, sıcak ve soğuk elektrotlar arasında değişik türden bir akımın oluştuğunu, filamandaki karbon tanelerinin zamanla buharlaşarak lambanın yüzeyinde biriktiğini buldu. O dönemde “Edison etkisi” olarak adlandırılan bu termoiyonik salım olayı, sonradan radyo lambalarının temelini oluşturdu.

Sonraki yılları.

1887’de Menlo Park’tan New Jersey’deki West Orange’a taşman Edison, burada, önceki laboratuvannın on katı büyüklüğündeki Edison Laboratuvan’nı açtı. Bir süre sonra da laboratuvannın çevresine şirketinin fabrikalarını kurdu. Toplam 5 bin işçinin çalıştığı bu fabrikalarda elektrik ampulünün yanı sıra, fonograf, teksir makinesi, flüoroskop, pil, diktafon ile film kamerası ve göstericisi üretiliyordu.Thomas Edison, 1889'da ilk hareketli resim gösterimini gerçekleştirdi. Edison’un adıyla birlikte anılan en önemli buluşlardan biri olan ve çağdaş film makinelerinin öncüsü sayılan kinetoskopun asıl yaratıcısı aslında Edison değildi. Ama Edison, bu aygıtı geliştirerek ticari amaçla kullanılabilir duruma getirdi ve giderek yaygınlaştırdığı sinema gösterileriyle, o sıralarda bozulan mali durumunu düzeltti.

1890’lara doğru, uzun erimli iletime daha uygun olan alternatif akım geliştirildi. Doğru akımın üstünlüğüne inanan Edison, bir kampanya başlatarak kamuoyunu, yüksek gerilimli alternatif akım sistemlerinin son derece tehlikeli olduğu yolunda uyarmaya çalıştı. 1892’de ise, Edison General Electric Company’nin denetimini yitirdi ve şirketi General Electric Company’yle birleşti. 1899’dan başlayarak yeni bir akümülatör üzerinde çalışan Edison, 10 yıllık bir çabadan sonra, kendi adıyla anılan demir-nikelli akümülatörü geliştirdi. Öte yandan portland çimentosu üzerinde geliştirmeler yaptı ve bu malzemenin seri üretimini gerçekleştirdi. I. Dünya Savaşı sırasında, Deniz Kuvvetleri Danışma Kurulu’nun başkanlığını yaptı ve torpil düzenekleri ile denizaltısavar aygıtları üzerindeki çalışmaları yönetti. ABD Kongresi’ne baskı yaparak, 1920’de ilk askeri araştırma kuruluşu olan Deniz Araştırma Laboratuvan’mn kurulmasını sağladı.

İki kez evlenen Edison’un altı çocuğu oldu. Yaşamının sonuna değin yeni buluşlar yapmak için uğraş verdi ve geriye çığır açıcı buluşlarının yanı sıra, gözlemleriyle dolu 3.400 not defteri bıraktı.