Windows XP'de Hizmetler, İnce Ayarlar, Hızı ve Güvenliği Artırmak -1-
Completely ne işe yarar?
XP hizmetler hakkında bilgi verir misiniz?

Sayın Arkadaşlar,

Windows XP'deki "Hizmetler"le ilgili aşağıya sıralanmış açıklama ve öneriler alıntı olup, ev kullanıcısı durumunda olanlar -yani, ev yada işyerindeki bir yerel ağa bağlı olmaksızın tek bir bilgisayarla internete bağlananlar- için önerilenleri kendim uyguladım ve her hangi bir sorunla karşılaşmadım. Bir yerel ağa bağlı olanlar için yapılan önerileri uygulayan arkadaşlar, elde ettikleri sonuçları eklerlerse, paylaşımın daha yararlı olacağı kesin...

Listede olup da sizde olmayan yada sizde olup da listede olmayan birkaç hizmete rastlamanız çok doğal; onları olduğu gibi (varsayılan) bırakır yada öğeyi seçince Windows'un yaptığı açıklamaya göre değişiklik yapabilirsiniz.

* Hizmetler listesine ulaşmak için: Başlat > Denetim Masası > Performans ve Bakım > Yönetimsel Araçlar yoluyla ulaşacağınız "Hizmetler" kısayoluna çift tıklayın!

* Listedeki bir hizmetin başlangıç türünü (Otomatik, Elle) değiştirmek yada hizmeti tümüyle devre dışı bırakmak için hizmet'e çift tıklayın ve açılacak pencerede "Başlangıç türü" sıralama okuyla göreceğiniz üç seçenekten birini seçip "Tamam"a basın!

* Bir hizmeti devre dışı bırakmaya karar verirseniz -varsa- ona bağımlı olan diğer hizmetlerin bundan olumsuz etkileneceğini gözönünde bulundurmanız gerekir; o yüzden, "Bağımlılıklar"ı tıklayarak inceledikten sonra kararınızı verin!

Kolay gelsin!..

Windows XP’de Hizmetlere Hükmetmek
Levent Pekcan
Tarih: Mayıs 2004


Her yönüyle Windows XP hizmetlerine (services) bakış

Windows XP, NT tabanlı bir işletim sistemi olması nedeniyle işletim sistemine bağımlı veya bağımsız bir çok program birer hizmet (service) olarak arka planda çalışır. Tabii bunların arasında kritik işlemlere hizmet eden programlar olduğu gibi çeşitli konfigürasyona sahip sistemlerde, ara sıra ihtiyaç duyulan, ihtiyaç duyulmayan veya 3. parti yazılımların ihtiyacı olan kendi oluşturdukları hizmet programları da bulunabilir. Yazımızda bu hizmet programlarının yönetim biçimlerini, ayarlarını ve sistem kaynaklarının en az düzeyde kullanılması için gerekli olan ip uçlarından bahsedeceğiz.
bu sürüme göre hazırladık, ama verdiğimiz bütün bilgileri İngilizce sürümde de kullanabileceğiniz şekilde düzenledik. Yazı içinde bütün komut ve servis isimlerini önce Türkçe, ardından İngilizce olarak bulacaksınız.

Hizmetler ile İlgili Genel Uyarılar, Bilgiler

Öncelikle, NT tabanlı işletim sistemleri yapı olarak karışık ve gerçekten ince detaylara sahiptirler. Bu sebeple Windows XP işletim sistemine hakim olmayan kullanıcıların ayarları kurcalarken dikkatli olmalarını tavsiye ediyoruz.
Genel olarak konuşursak, ne işe yaradığını anlamadığınız bir hizmeti kapatmamanız gerekir. Özellikle de karşısında oturduğunuz sistem okul, iş yeri, internet kafe gibi bir ortamdaysa hizmetlere bulaşmamanız şart. Çünkü sizin gereksiz olarak düşündüğünüz bir hizmet orada bulunan ağ ortamı için son derece önemli olabilir.
Bir hizmeti kapatmak yerine elle değiştirilebilir (manual) olarak bırakmak, o hizmetin ihtiyaç duyulduğunda başlayabilmesi için önemlidir. Bir hizmetin tamamıyla kapatılabilmesi için o hizmetin gereksizliği konusunda iyice emin olmalısınız.

Elbette hizmet ayarları ile ilgili bir hata yapıldığında sistemi eski haline getirebilirsiniz. Bunun için öncelikle yedek almanız gerekir. Bir kere hizmetler ile ilgili ayarlar yapabilmeniz için sisteme Administrator (sistem yöneticisi) olarak giriş yapmalısınız. Böylece Windows XP’ nin derinliklerine inebilirsiniz. Sisteme admin yetkisi ile girdikten sonra Başlat > Çalıştır (Start > Run) yolunu izleyerek çıkan pencerede regedit yazın. Kayıt Defteri Düzenleyicisi (Registry Editor), bizlere hizmetler ile ilgili ayarlara yönelik kayıtların tutulduğu alana ulaşmamıza ve yedeklememize yarayan oldukça yararlı ve güçlü bir program, bu sebeple yapılan işlemlerin sırasını dikkatlice takip edin. Önce [HKEY_LOCAL_MACHINE\SYSTEM\CurrentControlSet\Services] yolunu izleyerek “Services” anahtarını bulun ve seçin. Dosya (File) menüsünden, Ver (Export) komutunu kullanarak seçili olan dalı kayıt defterinden dışarıya almanızı sağlayacak olan pencere ile karşılaşacaksınız. Dosya adı (File name) kutusuna dosya ismini girdikten sonra Kaydet tuşuna tıklayarak seçtiğiniz dalı “*.reg” uzantısı ile kaydetmiş olursunuz. Pencerenin aşağı kısmında Seçili dal (Selected branch) seçeneğinin seçilmiş olmasına dikkat edin. Zaten o bölgede yer alan kutuda seçtiğiniz dalın yolu gözüküyor olacaktır. Dışarıya aldığınız bu kayıt dalı kopyasını istediğiniz zaman çift tıklayarak kayıt defterinize geri ekleyebilirsiniz. Eğer işletim sisteminiz, kapattığınız bir hizmet sonucunda başlayamaz hale geldiyse, işletim sisteminizi Güvenli Kipte (Safe Mode) açtıktan sonra kayıt defterine dışarıya aldığınız kopyayı geri ekleyebilirsiniz.
Kayıt Defterinden dışarıya kayıt aktarılması
Sisteminizi güvenli kipte açtıktan sonra sisteminizi eski haline getirebilmenizin bir yolu daha var. Bu konuya birazdan değineceğiz.

Hizmetlerin Yönetimi
Hizmetleri yönetebilmek için sisteme Administrator yetkisi ile girmeniz gerektiğini bir kere daha hatırlatalım. Sisteminize giriş yaptıktan sonra
Başlat > Ayarlar > Denetim Masası > Yönetimsel Araçlar > Hizmetler
(Start > Settings > Control Panel > Administrative Tools > Services)
yolunu izleyerek hizmetler ile ilgili ayarlamaları yapmamızı sağlayan ara yüzü çalıştırabilirsiniz. Seçtiğiniz hizmetin üzerine gelip fareniz ile sağ tuşu kullanarak, menüyü açabilirsiniz.
Hizmetler aracının genel görüntüsü ve sağ tuş menüsü
Menüde görebileceğiniz gibi seçtiğiniz hizmetin durumunu (eğer hizmet devre dışı bırakılmamışsa) Başlat (Start), Dur (Stop), Duraklat (Pause), Devam Et (Resume), Yeniden Başlat (Restart) komutları ile değiştirebilirsiniz. Başlat, hizmetin gerek duyduğu programın diskten okunarak bellekte çalışması için kullanılır. Dur, tahmin edebileceğiniz gibi çalışan bir hizmetin durdurulup, bellekten kaldırılması için kullanılır. Duraklat komutunu verirseniz eğer, hizmet programı bellekteki yerini korur fakat fonksiyonlarını yerine getirmez. Devam Et komutu ile bellekte duran hizmetin çalışmasına kaldığı yerden devam etmesi sağlanır. Yeniden Başlat komutu ise bir hizmete önce Dur, ardından Başlat komutu uygulanmış gibi hizmeti durdurup, bellekten kaldırdıktan sonra sabit diskten tekrar okunup, bellekte tekrar görev yapması için kullanılır.
Tüm görevler (All Tasks) menüsü ise yukarıda sıralanan komutların bütün hizmetlere aynı anda uygulanması için kolaylık sağlar. Tabii, tüm hizmetler için aynı anda bu komutların uygulanması sistem sağlığı açısından pek faydalı olmayacağı ortadır.
Yenile (Refresh) komutu ile hizmetlerin durumu o an için listede yenilenir. Özellikler (Properties) ise hizmet ile ilgili bilgilere ulaşılmasına ve bir takım ayarların yapılmasına olanak veren pencereyi açar. Seçilen bir hizmetin Başlangıç Türü (Startup Type) gibi ayarları bu yönetim penceresinden yapılır. Yardım (Help) komutu ise bildiğiniz üzere hizmetler hakkında Windows XP işletim sisteminin kendi yardım dosyalarına ulaşmanızı sağlar.

Özellikler (Properties) Penceresi
Bu pencerede seçilen hizmet ile ilgili bilgilerin yanı sıra, bir takım ayarlar yapabileceğinizi belirtmiştik. Genel (General) sekmesinde görülebilecek olan bilgiler aşağıdaki resimden de takip edebileceğiniz gibi hizmetin adı, listede görünen adı, açılaması, hizmetin gereksinim duyduğu program adı tarzında bilgilerden ibaret. Bunların yanı sıra hizmetin Başlangıç Türünü (Startup Type) bu sekmeden belirleyebiliyorsunuz.
Hizmetlere ait Başlangıç Türü özelliğinin de ayarlanabildiği
Genel sekmesi

Bir hizmetin başlangıç türü 3 şekilde belirlenebilir: Otomatik (Automatic), Elle (Manual) ve Devre Dışı (Disabled).

• Otomatik / Automatic: Otomatik olarak başlatılan hizmetler (servisler), işletim sistemi çalışmaya başlarken başlatılan hizmetlerdir. Genelde sistemin çalışabilmesi için şart olan hizmetler otomatik başlatılır. Zaten böyle gerekli bir hizleti devre dışı bıraktığınızda sistem açılırken gerekli bir hizmetin başlatılamadığı uyarısını verecektir.

• Elle / Manual: Bu seçenek ile, hizmetin sadece gerekli olduğunda çalışması sağlanır. Bir hizmeti tamamiyle devre dışı bırakmak yerine, başlangıcını manual yapmak çok daha doğru bir tercih, çünkü bu sayede, ilgili hizmet gerekli olduğunda tekrar çalıştırılabilir. Öte yandan, eğer bir hizmet, siz başlatılmasını manual hale getirseniz de her seferinde otomatikman çalışıyorsa, o servisin başlangıcını otomatiğe bağlamak daha sağlıklıdır, böylece gerekli olduğunda hizmetin başlamasını beklemezsiniz.

• Devre Dışı / Disabled: Devre dışı bırakılan bir hizmet, bir uygulama tarafından gerek duyulsa bile çalıştırılamaz. Çok gerekmedikçe hizmetleri devre dışı bırakmamanızı, daha çok manual seçeneğinizi kullanmanızı öneririz. Ama konu güvenlik ise, disabled seçeneği ile bir hizmetin tamamiyle kızağa çekilmesini sağlayabilir, böylece başka bir hizmet yada uygulama tarafından çalıştırılmasını önleyenilirsiniz. Bir hizmet devre dışı bırakılırsa o hizmet ne Windows XP tarafından ne de kullanıcı tarafından başlatılamaz. Eğer kritik bir uygulamayı devre dışı bırakırsanız bu Windows XP işletim sisteminizin sağlıklı olarak başlatılamamasına ve çalışmamasına sebep olabilir.

Genel sekmesinde gözümüze çarpan bir diğer alan ise bize artık tanıdık gelen Hizmet durumu. Bu başlık altında yer alan düğmeler tamamıyla sağ tuş menüsünde bulunanlarla aynı işlemleri gerçekleştirdiğinden burada tekrar etmeye gerek yok.
Oturum Aç (Log On) ve Kurtarma (Recovery) ileri düzeyde veya uzman olarak nitelendireceğimiz kullanıcıların işine yarayan ayarları barındırdığından bize daha çok gerekli olan Bağımlılıklar (Dependencies) sekmesine atlıyoruz.

Bağımlılıklar (Dependencies) sekmesi, seçilen hizmetin bağımlı olduğu diğer hizmetlerin listesini bulundurur. Aşağıdaki resimde görebileceğiniz gibi Bilgisayar Tarayıcısı hizmetinin bağımlı olduğu iki tane hizmet var. Bunlar İş İstasyonu ve Sunucu hizmetleri. Bu iki hizmet başlatılmadığı sürece Bilgisayar Tarayıcısı hizmeti devreye giremeyecektir. Bir hizmetin diğerine bağımlılığı bu şekilde gerçekleşir. Bir çok hizmet bu şekilde birbirine bağımlı olarak çalışırlar. Bir hizmetin tümüyle devre dışı bırakılmamasının önemi burada bir kere daha karşımıza çıkıyor. Yerel ağ bağlantısı bulunan bir bilgisayarda Sunucu hizmetini devre dışı bırakırsanız İş İstasyonu ve Bilgisayar Tarayıcısı hizmetleri de çalışamayacağından ağ erişimi işlemlerinde problem çıkması muhakkaktır.
Bir hizmetin bağımlı olduğu diğer hizmetleri gösteren sekme

Kayıt Defteri Düzenleyicisi (Registry Editor) ile Hizmet Ayarları
Bu noktada sizlere, acil durumlarda hizmet ayarlarına Kayıt Defteri Düzenleyicisi ile nasıl müdahale edebileceğinizden bahsedeceğiz. Tabii çok ince detaylara girmeden bir kaç noktaya değineceğiz.
Devre dışı bıraktığınız bir hizmet sebebiyle işletim sisteminiz başlayamaz duruma geldiğinde, işletim sisteminiz açılırken F8 tuşuna bastıktan sonra Güvenli Kipi (Safe Mode) seçerek bilgisayarınızı Administrator yetkisi ile açın. [HKEY_LOCAL_MACHINE\SYSTEM\CurrentControlSet\Services] yolunu izleyerek çıkan listeden problem çıkardığını düşündüğünüz hizmeti seçin.
Bir hizmete ait kayıt defteri görüntüsü
Resimde görebileceğiniz gibi Özellikler penceresindeki bir çok değişken kayıtlar arasından okunuyor. Bunlardan “Start”, hizmetin Başlangıç Türünü (Startup Type) tutan kayıttır. Üzerine sağ tuş ile tıklayıp, Değiştir (Modify) komutu ile açılan pencerede bu sayıyı değiştirebilirsiniz. Aşağıdaki tabloda hangi sayının hangi başlangıç türüne denk geldiğini bulabilirsiniz.
Hizmetin başlatılabilmesi için 2 veya 3 değeri girilirse işletim sisteminiz de problemsiz olarak başlatılabilir. Bu arada girilen sayılar hexadecimal, yani onaltılık tabandadır.
Artık hangi hizmetin hangi işe yaradığını, hangi başlangıç türleri ile kullanılabileceklerini anlatmaya başlayabiliriz.

Devamı için bir sonraki mesajı inceleyiniz.