NÜFUS.

Endonezya’nın çok renkli etnik bileşimi üç geniş grup altında toplanabilir. Hindu kültüründen güçlü bir biçimde etkilenmiş olan ve sulu pirinç ekimiyle uğraşan Cava ve Bali’nin iç kesimlerindeki topluluklar, ülke nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturur. Köklü ve gelişmiş bir kültüre dayanan bu grup Cava, Sunda, Madura ve Mali halklarını kapsar. Etnik bakımdan karışık bir yapı gösteren kıyıdaki Müslüman halklar Sumatra ile Selebes’in güneyinden gelen Malaylar ile Makassarlılardan oluşur. Bütün kıyı kentlerinde bulunan bu grubun etkisi Cavâ’nm dışında çok daha güçlüdür. Üçüncü grubun içine, yağışların sulu pirinç tarımına elvermemesi nedeniyle dönüşümlü ekim yapılan bölgelerdeki kabile toplulukları girer.
Bu kültürel sınıflandırmanın dışında kalan önemli etnik topluluklar arasında Sumatra’daki Bataklar ile Minangkabaular, Selebes’ in kuzeyindeki Minahasalılar ve Ambolular sayılabilir. Yerli kökenli olmayan en büyük topluluk, birçok kuşaktan beri Endonezya’ da yaşayan Çinlilerdir. HollandalIların ve Avrasyalılarm çoğu bağımsızlıktan sonra ülkeden ayrılmıştır. Büyük kentlerde iş yaşamında ve Batı kültürüyle ilgili alanlarda belirli bir ağırlığı olan Hintli, Arap ve Avrupalı kesim sayıca küçük bir topluluk oluşturur.

Konuşulan dillerin çoğu Malezya-Polinezya kökenlidir. Bu diller 16 büyük gruba ayrılır. Ulusal dil olan Endonezya dili Sumatra’nm doğusundaki Djambi ilinde konuşulan bir Malay lehçesinden geliştirilmiştir. Oldukça basit olduğu için kolayca benimsenmiş olan bu dil, ulusal birliğin sağlanmasında önemli bir etken olmuştur. Endonezya’da bütün büyük dinler önce kıyı kesiminde tutunmuş ve Cava ile Sumatra’nın güneyindeki açık bölgeler dışında çok yavaş bir biçimde iç kesimlere yayılmıştır. Günümüzde nüfusun yüzde 90’ına yakın bölümü Müslüman olmakla birlikte Hinduizm ve Budacılık ile eski animist ve pagan inançların güçlü etkisi sürmektedir. Ülkenin her yanma yayılmış olan Hıristiyanların yaklaşık üçte ikisi Protestandır. Çinlilerin çoğu Budacılık ve Konfüçyüsçülüğe inanır. Bazı uzak yörelerde kabile dinleri egemendir. İslama en sıkı biçimde uyulan yerler Aceh, Sumatra ve Cava’nm batı kesimleri, Kalimantan’ın güneydoğu kesimi ve bazı Küçük Sunda adalarıdır. Cava’da Müslümanların yalnızca üçte biri dinin gereklerini tam anlamıyla yerine getirir; bunlar santri olarak bilinir. Bürokratların çoğunluğunun oluşturduğu Hindulaşmış Müslümanlara priyayi, Müslüman olmakla birlikte geleneksel inançlarını da sürdüren ve çoğunlukla köylü olan gruba ise abangan denir.

Nüfus yoğunluğunun (1991) km2 başına 93 kişi olduğu Endonezya’da, nüfus dağılımı son derece dengesizdir. Aşın nüfus sorunu yalnızca belirli bölgelerde vardır. Dış göçler nüfus artışında ve bileşiminde önemli bir rol oynamaz. Toplam nüfusun (1990) yüzde 69’u kırsal kesimde yaşar. Doğum ve ölüm oranları (1988) sırasıyla binde 27,2 ve binde 11,1’dir. On beş yaşın altındaki grubun toplam nüfus içindeki oranı yüzde 40’a yakındır.

EKONOMİ.

Endonezya’da büyük ölçüde tarıma ve madenciliğe dayanan, gelişme yolunda bir karma ekonomi yürürlüktedir. 1967’den sonra uygulanan planlı kalkınma, ikili ve çok taraflı yardım kuruluşları aracılığıyla çalışan Batılı ve Japon iş çevrelerince yönlendirilmektedir. Bu çalışmalar sonucu ekonomide küçümsenmeyecek bir gelişme sağlanmış olmakla birlikte, Endonezya kişi başına düşen milli gelir bakımından hâlâ en yoksul ülkeler arasında yer almaktadır. 1986 verilerine göre ülke gayri safi milli hasılası (GSMH) 87,9 milyar ABD Doları, kişi başına düşen milli gelir ise 490 ABD Doları’dır.

Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) içindeki payı (1989) dörtte bire yakın olan tarım sektöründe, toplam işgücünün yansından fazlası çalışır. Üretimin büyük bölümünü küçük üreticiler sağlamakla birlikte, ihracata dönük büyük çiftlikler de tanmda önemli bir yer tutar. Endonezya dünyanın önde gelen kauçuk üreticilerinden biridir. Öteki önemli ürünler kahve, çay, tütün, kopra, baharat (karanfil ve küçükhindistancevizi), palmiye yağıdır. Temel gıda ürünü pirinçtir; devletin modernleştirme çalışmaları verimliliği önemli ölçüde artırmıştır. Aynca mısır, manyok, tatlıpatates, yerfıstığı ve soya-fasulyesi de yetiştirilir. Son yıllarda kereste ciliğin gösterdiği hızlı gelişme sonucunda, ahşap ürünler önemli bir ihracat kalemi durumuna gelmiştir. Hızlı kesimin ormanlarda yol açtığı yıkımı önlemek amacıyla bazı kısıtlamalar getirilmiştir. Balıkçılık henüz küçük ölçekli bir etkinliktir; Japonya’nın yardımıyla son yıllarda üretim ve ihracatta belirli bir artış sağlanmıştır.

Endonezya dünyanın önde gelen petrol, doğal gaz ve kalay ihracatçıları arasında yer alır. Petrol rezervleri 9,8 milyar varil, doğal gaz rezervleri ise 800 milyar m3 olarak tahmin edilmektedir. Devlet mülkiyeti altındaki bu yatakların işletilmesine kalifiye işgücü ve sermaye ile katkıda bulunan yabancı şirketler üretimden pay alır. Arıtım işlerini devlete ait petrol şirketi Pertamina yürütür. Doğal gaz alanında üretim tesisleri giderek artmaktadır. İşlenen öteki önemli madenler bakır, manganez, nikel ve boksittir.

Sanayinin en önemli dalını petrol üretimi oluşturur. Son yıllarda özellikle devletin öncülüğünde büyük ölçekli imalat sanayileri kurulmuştur. İthal hammaddeye dayanan başlıca sanayi dokumacılıktır. Kimyasal maddeler, oto lastiği, elektronik parçalar, çimento, gübre ve kâğıt da önemli sanayi ürünleridir. Genel tüketim malları üreten küçük ölçekli imalat kuruluşları yaygındır.
Bankacılık sektörünün büyük bölümünü elinde tutan devlet, faiz ve sıkı para politikalarıyla ekonomiye yön vermede önemli rol oynar. Bununla birlikte müdahale ve denetim mekanizmaları gevşetilerek, yabancı sermayeyi çekecek özendirici önlemler alınmıştır. Orta ve küçük ölçekli sanayilerde yoğunlaşmış olan özel sektörün ağırlığı giderek artmaktadır. Her yıl biraz daha artan petrol gelirlerine karşın, ödemeler dengesinin sağlanmasında dış yardımlar önemli rol oynar. Genelde hammadde ve gıda ürünlerine dayanan ihracat karşılığında mamul mallar ithal edilir. Ayrıca pamuk gibi hammaddeler ve bazı gıda ürünleri de ithal edilir. Dış ticarette en önemli yeri tutan Japonya’yı ABD, Singapur ve Malezya izler.

Ülke içi taşımacılık büyük ölçüde deniz ulaşımına dayanır. Başlıca yük limanları Cakarta’ya bağlı Tanjungpriok, Surabaya’ ya bağlı Tanjungperak ve Medan’a bağlı Belawan’dır. Petrol yüklemenin büyük bölümü Sumatra’nm güneyindeki Palembang’ dan yapılır. Karayolu ağının gelişkin olduğu adalar Cava ve Sumatra’dır. Endonezya Devlet Demiryolları (PJKA) Cava, Madura ve Sumatra’da toplam uzunluğu (1990) 6.500 km’ye ulaşan hatlar işletir. Ülke içinde çeşitli şirketlerce tarifeli hava seferleri yapılır. Dış hat seferleri genellikle Cakarta ile Bali’deki Denpasar havalimanlarından yapılır.

YÖNETSEL VE TOPLUMSAL KOŞULLAR.

1945 Anayasası uyarınca yürütme gücü geniş yetkilerle donatılmış olan devlet başkanmın elindedir. Başkan, devlet yönetimi
nin en üst organı olan Halk Danışma Meclisi’nce (MPR) beş yılda bir seçilir ve bu organa karşı sorumludur. Silahlı kuvvetler başkomutanı olmanın yanı sıra yasama organı Halk Temsilcileri Meclisi’nin (DPR) önderi sayılır ve olağanüstü durumlarda DPR’nin izniyle yasa yerine geçen kararnameler çıkarabilir. DPR, siyasal partiler, silahlı kuvvetler, meslek kuruluşları, öğrenci birlikleri gibi grupların ve bölgesel temsilcilerin gösterdiği adaylar arasından başkanın seçtiği 1.000 üyeden oluşan ve beş yıllık görev süresi içinde yılda en az bir kez toplanan MPR, devlet yönetimine ilişkin genel ilkeleri ortaya koyar. DPR’nin 500 üyesinin 100’ü çeşitli gruplar arasından başkanca atanır; geri kalan üyeler nispi temsile göre seçimle belirlenir.

Başkan hükümet çalışmalarında kabinenin yanı sıra tanınmış kişilerden oluşan Yüksek Danışma Konseyi (DPA) ile mali işleri denetleyen beş kişilik Yüksek Hesap Kurulu’ndan (BPK) da yardım görür. Ülke siyasetindeki en önemli güç, birçok meslek kuruluşunu bünyesinde toplayan Sekber Golkar’dır. Resmî muhalefet partileri Birleşik Kalkınma Partisi (PPP) ve Endonezya Demokrat Partisi’dir (PDI). On yedi yaşma ulaşan ya da evli olan her yurttaşın oy kullanma hakkı vardır; seçimlerde aday olma yaşı ise 21’dir Endonezya’nın sosyal sigorta sistemi, tedavi ve koruyucu hekimliğe yönelik bütün sağlık hizmetlerinin bir arada bulunduğu il sağlık merkezlerine dayanır. Doktor ve yardımcı personel sıkıntısı henüz giderilememiştir. Önemli hastalıklar denetim altına alınmıştır, ama yetersiz beslenme sorunu özellikle çocuklar açısından hâlâ sürmektedir. Bebek ölüm oranı (1988) binde 83’tür Ortalama ömür (1988) kadınlar için 57,7 yıl, erkekler için 54,9 yıldır. Konut açığının büyük olduğu kentlerde genel hizmetler de yeterli olmaktan uzaktır.

Eğitim sistemi altı yıllık ilköğretimden sonra, üç yıl orta ve üç yıl lise düzeyinde verilen ortaöğretimi kapsar. Ders programları genel, mesleki, teknik ve tarımsal bölümler biçiminde ayrılır. Yükseköğretim resmî ve özel nitelikte 40 kadar üniversite, enstitü ve yüksek öğretmen okulunu kapsar. Başlıca üniversiteler Bogor Tarım Enstitüsü, Bandung Teknoloji Enstitüsü ve Endonezya Üniversitesi’dir.

KÜLTÜREL YAŞAM.

Endonezya’da yüzyıllarca süren kültürel özümleme, bu alanda zengin bir çeşitlilik yaratmıştır. İS 8-10. yüzyıllar arasındaki dönemde Cava’mn orta kesiminde inşa edilen ve günümüzde yıkıntı durumunda olan yaygın tapmak kompleksleri Hinduizmin etkisini yansıtır. Mahayana Budacılığının büyük anıtı Borobudur, Güney Yanküre’nin en görkemli yapısı olarak kabul edilir. Aynı dönemde yayılan Hindu efsaneleri Ramayana ve Mahabharata, Cava ve Bali’nin kırsal geleneklerine güçlü bir biçimde sinmiştir. Bu kültürel mirasın izleri müzik, dans ve oyunlarda açık bir biçimde görülür. Geleneksel tiyatro, gölge oyunu (wayang kulit), kukla oyunu {wayang gölek) ve aktörlerin yer aldığı sahne oyunu (wayang orang ya da wayang wong) biçimlerini kapsar. Sahne oyununda genellikle mask giyen aktörlere bir gamelan orkestrası eşlik eder.

Başlıca bezeme sanatları metal işlemeciliği, taş, ahşap, kemik ve fildişi oymacılığı, dokumacılık ve bez boyamacılığıdır. Bu alanda öteki Güneydoğu Asya kültürlerinin bazı etkileri görülmekle birlikte, çeşitli özgün üsluplar bulunur. Batik(*) boyama tekniğiyle ince işlemeli ve karmaşık desenler elde edilir. Örgü işlerinde şifreyi andıran geometrik figürler kullanılır. İpliklerin önceden boyanmasına dayanan dokumacılık son derece gelişmiştir.

Cakarta’daki Ulusal Müze’de zengin bir oyma, dokuma ve el sanatları koleksiyonunun yanı sıra ülkenin çeşitli yerlerindeki ev ve köylerin maketleri bulunur. Ulusal Müze’de kentin tarihini yansıtan belge ve yapıtlar sergilenir. Öteki önemli müzeler Surakarta’daki (Cava) Radya ****aka, Denpasar’daki Bali ve Ubud’daki (Bali) Ratna Warta’dır.

1950’lerde Cakarta’da açılan Ulusal Tiyatro Akademisi, bütün tiyatro türlerinin geliştirilmesini ve Batılı çizgilere uygun oyunların sahnelenmesini sağlamıştır. Edebiyat hem sözlü, hem yazılı türleri kapsar. 1920’lerde ve 1930’lann başında yayımlanan ilk modern romanların başlıca teması eski ve yeni kuşak, geleneksel ve modern yaşam biçimi, Endonezya ve Batı kültürü arasındaki çatışmadır. Selasih’in Kalan tek Untung (Talih İstemezse) adlı yapıtı, bir kadın yazar tarafından yazılmış ilk önemli kitap olarak kabul edilir. Bir şiir ustası olan Amir Hamzah’mn (1911-40) şürleri Tann konusundaki düşüncelerini dile getirir. Eugene Delacroix’dan etkilenmiş olan Raden Saleh (1816-80) modern resmin gelişmesine öncülük etmiştir.