İslâm ile Paralellik
Sufî tarihçi İdris Şah, İlluminati (Nurlananlar, Aydınlananlar) adını, Kur'an'da yer alan ve ışıldayan bir yıldızdan söz eden bir sûreye kadar geriye götürür."
Robert Anton Wilson, Cosmic Trigger
İlluminati" terimi ilk kez 1492 yılında Menendez Pelayo isimli bir ispanyol yazar tarafından kullanılmıştır. Pelayo, bu terimden İspanya'da "Alumbrados" adıyla bilinen bir örgütü belirtemek için yararlanmıştır. "Alumbrados"ların, bilinmeyen bir kaynaktan gizli bilgiler elde ettikleri ve böylece üstün bir zekâ düzeyine ulaştıkları ileri sürülmüştür. Bu örgüt, 1623 yılında Engizisyonun fermanı ile mahkûm edilmiştir." "Kimi yazarlar, onbirinci yüzyılda Joachim de Floris tarafından kurulan "Illuminated Ones" (Aydınlanmışlar) isimli bir örgütün Hıristiyanlığın yoksulluk ve eşitlik öğretisini yaymaya çabaladığını ileri sürerler."
William T. Still, New
Onaltıncı yüzyılda Afganistan dağlarında, "Rûşenî" (aydınlık, parlaklık) adında pek güçlü bir gizli tarîkat doğdu."
Arkon Daraul, Secret Societies
"Bayezid Ensarî Pîr Rûşen" (1525-1580) Afganistan'da, "Vahdet-i Vücûd" (Varlık Birliği) felsefesini benimseyen Rûşenî tarikatını kurmuştur."
Meydan Larousse
"Bayazıd Ansarî Pîr Roşan, gençliğinde ehl-i sünnet mezhebine sıkı bir surette bağlı olduğu halde, gittikçe vahdet-i vücûd mesleğine kayarak, nihayet Allah'tan başka hiçbir şeyin bulunmadığı ikrarına vardı ve şeriatın ahkâmına ehemmiyet vermez oldu. Kendisinin "Pîr-i Kâmil" olduğunu ilan ederek, gösterdiği yolda gidecek olanların necata ereceklerini söyledi."
İslâm Ansiklopedisi
"Tarîkatin tarihinde sözü edilen ilk kişi Afganistan'lı Bayezıd Ansarî'dir. Bayezıd'ın soyunun doğrudan, Muhammed'in Mekke'den hicretine yardım eden Ensarîler'den (yardımcılar) geldiği ileri sürülmektedir. Kendi savunusuna göre, ataları bu hizmetleri sayesinde, dinsel gizemleri ve İbrahim'in Kâbe'yi inşa ettiği dönemden kalan ezoterik eğitimi edinme hakkına kavuşmuşlardır." "Kuzeybatı Pakistan'da bulunan Peşaver yakınlarında, Bayezıd küçük bir okul açarak, bildiği doğaüstü bilgileri özenle seçilen müritlerine aktarmaya başladı. Her aday, adına "halvet" (yalnızlık) denilen ve meditasyonla dolu bir deneme süresi geçiriyordu. Başarılı adaylar, bu sürenin sonunda, Yüce Varlık'tan yayılan "Aydınlığa" kavuşuyorlardı." "Tüccarlar ve askerler şeyhlerinin geçimine, giderleri yüksek askeri ve siyasi casusluk örgütüne cömertçe katkıda bulunuyorlardı. Bu başarılı dönemde, Bayezıd artık "genellikle inanılan tarzda bir ölümden sonrasının bulunmadığını, yaşam sona erince ne ceza ne de ödül olmayacağını, yalnızca dünya yaşamına hiç benzemeyen bir ruh durumuna girileceğini" vaaz etmeye başladı. Eğer, müritler ruhlarını tarîkate teslim ederlerse, dünyasal zevkleri tatmayı hep sürdürecekler, yiyip içip keyif süreceklerdi..."Tarîkat dışında hiç bir bağlılığa gerek yoktur. Gizli işaretimizle kendini tanıtamayan herkesi öldürmek hakkımızdır."
"Afganistan'da Rûşenî tarikatının son dini-askeri liderinin ölümünden kırk yıl sonra, aynı isimde bir örgüt (İlluminati'ler) Ingolstadt Üniversitesinde kilise yasası profesörü olan Adam Weishaupt tarafından Almanya'da kuruldu. Tarihlerin yakınlığı ve öğretilerin benzerliği, Bavyera'lı İlluminati'leri Afganistan'dakilere bağlamaktadır."
Arkon Daraul, Secret Societies
