Avokado (Persea americana Mill)
Avokado herdem yeşil subtropik bir meyve türüdür. Avokadonun iklimsel istekleri turunçgillere benzer. Özellikle limon yetiştirme alanları bu meyve içinde uygundur. Avokado genellikle yayvan , bazen dikine gelişen herdem yeşil 6-20 yükseklikte bir ağaçtır. Gevrek yapıda , çarpık dallanan gövdesi kaba ve uzunlamasına yarıkları bulunan , etli bir kabukla örtülü olup , bol yapraklı bir taca sahiptir. Meyvesi 0,2-2,3 kg arasında değişen ağırlılıkta yuvarlak, oval yada armut şeklinde olup halk arasında Amerikan Armudu diye adlandırılır. Meyve eti açık sarı-yeşilimsi renkte olup % 7-25 oranlarında yağ içerir. Yapısında önemli miktarda kalsiyum ve demir vardır potasyum içeriği bakımından diğer bir çok meyveye göre üstünlük gösterir. Meyvesi vitamin bakımından da çok zengin olmakla birlikte A,B,(B1,B2),C,D,E, ve K vitaminlerini içerir. Her meyvede tek bir çekirdek bulunur. İki kotiledonludur. Protein miktarı ise % 1-2 oranındadır.
Avokado yetiştiriciliğinde karışık tipler bir araya getirildiğinde gerekli tozlanma gerçekleşmektedir. Ortalama hava sıcaklığı 21 °C a33;nin üstünde olduğu sürece, iki çiçeklenme tipi saat doğruluğu ile ortaya çıkar. Hava sıcaklığı düşük ise , günlük açılmalar gecikir ve düzensiz olur. Ortalama sıcaklık 21°C a33;nin altına düştüğünde , çiçeğin organları iyi çalışmamaktadır.15°Ca33;nin altında ise , meyve tutumu sıfır olabilir.
Avokado yetiştiriciliğini sınırlayan en önemli iklim faktörü kış donlarıdır. Bahçe tesisinde don olayı görülen alanlarda ağaçların hava akımını sağlayacak şekilde ve güneye meyilli yerlere dikilmelidirler. Ayrıca avokadonun çiçeklenme ve meyve bağlama dönemindeki düşük sıcaklıklar ani sıcaklık değişimleri ve düşük hava nemi meyve tutumunu olumsuz etkiler. Sıcaklığın 30°C'nin üzerine çıktığı ve nisbi nemin % 50'nin altına düştüğü mayıs - haziran aylarında önemli meyve dökümleri görülür. İleri dönemlerdeki ani sıcaklık değişimleri de meyve dökümüne sebep olmaktadır.Kuvvetli rüzgarlar gevrek yapılı ağacına ve meyveye zarar verir. Böyle yerlerde dikimden önce rüzgar kıran tesisleri yapılmalıdır. Yağışlar yönünden, yetiştiricilik için minimum yıllık yağış miktarı 750-100 mm.a33;dir.
Avokado yetiştiriciliği için hafiften ağıra kadar değişen bir çok toprak tipinde yetişebilir. Ancak en iyi toprak derin , verimli, drenajı iyi olan , özellikle kumlu a33; tınlı , alüviyal topraklardır. Taban suyu seviyesi en az 2 m. a33;nin altında olmalıdır. Toprak asitliği ise nötre yakın veya hafif asit karakterde olmalıdır (pH değeri 5 a33; 7 arasında olmalıdır). Toprakta kireç fazlalığı da bazı elementlerin alımını güçleştirir (çinko,demir,mangan).
ÇEŞİT SEÇİMİ : Bahçede birden fazla çeşidin bulunması çiçeklerin tozlanması ve verimlilik için önemlidir. Çeşitler bahçenin iklim özelliklerine göre seçilmelidir. Çünkü soğuğa dayanaklılık bakımdan çeşitler arasında farklılıklar vardır. Ayrıca meyvenin hasat mevsimleri, taşımaya uygunluk ve ticari değeri de göz önüne alınmalıdır.
Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan çeşitler Hass, Bacon, Fuerte ve Zutano sayılabilir.
Fuerte ünyada en çok yetiştiriciliği yapılan çeşittir.Meksika X Guatemala soyu melezidir. Meyve ağırlığı 175-400 gr olup armut şekillidir. Ağaç büyük yapıda olup yayvan gelişir .İlkbaharda çiçeklenir. Periyodisite eğilimi gösterir.Tozlayıcı çeşit kullanıldığında verim artar. Tozlayıcı olarak Topa Topa, Zutano, Hass, Rincon, Jalna , Bacon kullanılabilir. 4-7 yılda meyve vermeye başlar. Soğuklara orta derecede dayanıklıdır. - 2,8 a33;de zararlanma başlar.
Rincon : 170-270 gr ağırlıkta , armut şekilli ve iyi kaliteli meyvesi vardır..3-4 yaşında meyveye yatar. Peryodisiteye orta derecede eğilimlidir. Fuerte a33;ye tozlayıcı olarak kullanılabilir. Orta büyüklükte yayvan gelişen ve soğuklara orta derecede dayanıklı bir çeşittir.
DİKİM : Avokadolara verilecek dikim aralıkları, çeşide, iklim ve toprak özellikleri ile bakım iklime göre değişmekle beraber dağınık gelişme gösteren Fuerte ve Hass çeşitlerini 7x7 m, dikine gelişme gösteren Bacon ve Zutono gibi çeşitlerde ise 6x6 m ara ile dikilebilirler. Dikim soğukların geçtiği mart ayından nisan ayı ortalarına kadar yapılabilir. Dikimin sıcak zamana rastlaması fidanın tutma şansını azaltır.
Dikim sırasında fidanın torbası kesilerek çıkartılır, kıvrılmış kökler temizlenir. Fidanın toprağı dağıtılmadan 60x60 cm. ebatlarında açılan çukurlara dikim üst toprak ile yanmış olur gübresi karıştırılarak yapılmalıdır. Ayrıca fidanın üst toprak seviyesi arazi seviyesinin 3-5 cm üzerinde olacak şekilde ayarlanmalı, derin dikimden kaçınılmalıdır. Dikim sonrası bol can suyu verilir ve fidan yanana dikilecek bir hereğe bağlanır. Yazın güneş yanmalarından, kışın ise düşük sıcaklık ve kırağıdan kurumak amacıyla gölgeleme yapılmalıdır.
BAKIM İŞLERİ :
Toprak işleme : Toprak işleme ilkelere , diğer meyve türlerenden pek farklılık göstermez. Avokado yetiştiriciliğinde derin toprak işlemeden kaçınılmalıdır. Yabancı ot kontrolü için sık sık toprak işleme yerine uygun ot öldürücüler kullanılabilir.
Gübreleme : Genç ağaçlar azotlu gübreleme her yıl artan miktarlarda ve dikkatli yapılmalı, gövdeden 20-50 cm. uzaklıktaki taç izdüşümüne verilmelidir. Her gübre uygulamasından sonra az ve kontrollü bir sulama yapılmalıdır. Genç ağaçlara verilecek azot miktarları şöyledir.
1. yıl - 250 gr. A.S. (Her iki sulamada 50 gr/ağaç A.S.)
2. yıl - 500 gr. A.S. (Şubat başı - Mayıs ve Haziran sulama veya yağmurlarla birlikte)
3. yıl - 750 gr. A.S. (Şubat - Mayıs ve Haziran sulama veya yağmurlarla birlikte)
4. yıldan itibaren Azotlu gübrenin yanı sıra fosforlu ve potaslı gübrelerde verilmelidir. Bu gübreler TSP ve KSO4 olarak ağaç taç izdüşümü hizasına 10-15 cm. derinliğindeki banda verilerek kapatılır. Bir avokado ağacına 4 yaşından itibaren verilecek gübre miktarları ve uygulama
. SULAMA : Avokado ağaçlarının su ihtiyacı , genellikle benzer büyüklükteki turunçgil ağaçları ile aynıdır. İlk yıllarda çanak veya karık usulü sulama ile iklim ve toprak yapısına bağlı olarak 7-20 gün arayla su verilir. Ağaçlar verime başladığında karık usulü sulamaya geçilir. Bu yaşlarda havanın yağış durumuna göre sulamaya nisan - mayıs aylarında başlanabilir. Sulama aralığı ağacın yaşına ve toprak özelliklerine göre ayarlanır. En fazla su kullanımı Temmuz - Ağustos dönemidir. Bu dönemlerde ağaçların susuzluk çekmesi halinde şiddetli meyve dökümleri görülebilir.
BUDAMA : İlk yıl 60-75 cm yükseklikten tepe budaması yapılarak genç ağacın kuvvetli bir çatı oluşturması sağlanır. Bu dönemde birbirinden 10-15 cm uzaklıkta ve farklı açıda bulunan 3-4 dal seçilerek diğerleri çıkarılır. Ağacın iskeleti bu dallar üzerinde oluşturulur.
Verime yatmış ağaçlarda budama hasat işini kolaylaştırmak, dal kırılmalarını önlemek, obur dalları ve kuru dalları çıkarmak ve periyodiziteyi azaltmak için yapılır. 5 cm' den daha kalın kesim yerlerine aşı macunu sürülmelidir.
En uygun budama zamanı genellikle hasattan sonra ve gelişmenin henüz başlamadığı kış aylarıdır. İlk yıllarda Hass ve Fuerte gibi soğuğa hassas çeşitler soğuktan korunmalıdır. İlk yıllarda açan çiçekler kopartılmalıdır. Periyodizite gösteren çeşitlerde ise ürün yılı meyve seyreltmesinin yapılması faydalı olacaktır. Seyretme meyve çapı 2,5 cm olunca elle yapılır.
Avokado genel olarak 3-4 yaşındayken meyve vermeye başlar 10-12 yaşında ise tam verim dönemine girer. Ağaç başına çeşide ve bakım şartlarına 600-1150 kg/dekar. ürün alınabilir
HASAT : Avokadoda meyveler dalından koparıldıkları an yenemezler. Meyveler yumuşadıktan sonra tüketime hazır olurlar.
Hasat zamanı meyvedeki yağ oranıyla saptanırsa da meyvelerin dış görünüşüne bakarak da tespit edilebilir. Mor renkli meyvelerde renk yeşilden mora dönmeye başlar, yeşil kabuklu meyvelerde ise kabuk ve zemin rengi ile sapın sarımsı bir durum alması ve parlaklığın azalmasıyla anlaşılabilir. Meyveler uzun süre ağaç üzerinde kalabilirler. Meyvenin yumuşaması ise ancak hasattan sonra olur ve olgun meyveler yeknesak bir şekilde yumuşarlar.
Zedelemeden toplanan meyveler bere yapmayacak kaplara toplanır ve paketleme yerinde seçilerek boylanır. Boylanan meyveler viyollere veya tek sıra halinde ince kağıtlara sarılarak karton kutulara ambalajlanır.
DEPOLAMA : 21 °C'de 6-12 günde yumuşayan meyveler 5 °C'de 30-40 günde yumuşar. Depolama bazı çeşitler 6 °C a33;de uzun süre depolanabilirken , diğerleri 13 °C a33;nin altında meyve zararlanmaları meydana gelir.Genelde Meksika ırkından çeşitler en toleranslı, Batı Hint Adaları çeşitleri en az toleranslı ve Guatemala çeşitleri orta derecede toleranslıdır. Batı Hint Adaları çeşitleri için tavsiye edilen depolama sıcaklığı 12,8 °C , Guatemala 4 °C ve Meksika için 8 °C a33;dır. Depo içi nispi nemi ise % 85-90 olmalıdır.
HASTALIK VE ZARARLARI : Avokadonun en önemli hastalığı kök çürüklüğüdür (phytophthora cinnamoni rands) Bu hastalığın görülmemesi için bahçelerin ağır su tutan topraklarda kurulmaması gereklidir. Armillaria Kök Çürüklüğü ve Verticillium Solgunluğu, Phytopthora Gövde Çürüklüğü, Dothlorella Çürüklüğü ve bilinen tek virüs hastalığı ise Sun Blocthdur.
Avokadoların en önemli zararlıları Akdeniz meyve sineği, thrips, kabuklu bitler, unlu bit, avokado beyaz sineği ve limon sıçanı önemli zararlıları arasındadır.
Dünya Avokado Yetiştiriciliği ve Ticareti
Dünya 2005 yılı toplam avokado üretimi 3.222.069 ton ve avokado üretim alanı 392.475 hektardır. Üretimde ilk sıraları; Meksika, Endonezya, A.B.D., Brezilya, Kolombiya, Dominik Cumhuriyeti, İspanya ve Şili gibi ülkeler yer almaktadır. Dünyar17;nın 2004 yılı toplam avokado ihracatı 489.958 ton ve ihracat geliri 714.941.000 dolardır. Ortalama ton başına gelir 1.500 dolar civarındadır. Akdenizr17;e kıyısı bulunan ülkelerden İsrail ve İspanya, son yıllarda büyük üretim artışı kaydeden önemli üretici ve aynı zamanda ihracatçı ülkeler arasında yer almaktadır.
Dünyar17;da avokado üretiminde ve ticaretinde ilk sıraları Meksika, Şili, Peru, Kenya, Güney Afrika, Dominik Cumhuriyeti ve İsrailr17;in avokado ihracatı yaklaşık 385.000 ton olmakta ve toplam ihracatın % 80r17;ini oluşturmaktadır. Avokadonun en önemli pazarları arasında tüketiminin yoğun yapıldığı, r16;Avrupa Birliğir17; ülkeleri yer almaktadır. Üretilen avokadonun Avrupa pazarlarına ulaştırılmasında, ağırlıklı olarak denizyolu taşımacılığı kullanılmaktadır. Bu ülkelerin coğrafi konumu incelendiğinde, genellikle tüketiminin yoğun yapıldığı Avrupa ülkelerindeki pazarlara uzak oldukları bilinen bir gerçektir.
Dünya avokado üretiminde İsrailr17;in üretimdeki ağırlığı çok büyük oranlarda bulunmamasına rağmen, diğer ülkelere göre ürettiği avokadoları Avrupar17;ya 3 gün gibi kısa bir sürede denizden nakliyesini yapabilmektedir. Bununla birlikte, Avrupa pazarlarına çok daha yakın olmasının avantajını kullanarak avokado ticaretinde, söz sahibi olarak ortaya çıkmaktadır. Ülkemizin coğrafik konumuna bakıldığında, Avrupar17;da bulunan tüketim pazarlarına, bu ülkelerden çok daha yakın olduğu görülmektedir.
Ülkemizden Avrupar17;ya, çok daha kısa bir süre içinde, denizyolu taşımacılığı ile birlikte, karayolu taşımacılığının da yapılabilmesi mümkün olabilmektedir.
Türkiye Avokado Yetiştiriciliği
Ülkemizde avokadonun ticari yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması amacıyla; 1970r17;li yılların başında FAO aracılığıyla, Kaliforniyar17;dan r16;Fuerter17;, r16;Hassr17;, r16;Baconr17; ve r16;Zutanor17; olmak üzere 4 önemli ticari çeşit getirtilmiştir. Bu çeşitler Antalya, Dalaman-Muğla, Alata-Mersin, Adana ve İskenderun-Hatay ekolojik koşullarında denemeye alınmıştır.
Antalya ve Alanya koşullarında; r16;Fuerter17;, r16;Hassr17;, r16;Baconr17; ve r16;Zutanor17; çeşitlerinin bölgeye adapte olabildikleri ve çeşide özgü karakterleri gösterdikleri görülmüştür. Bu çeşitlerin ticari yetiştiriciliği için Türkiyer17;nin Akdeniz sahil kuşağındaki bazı alanlar oldukça uygun bulunmuş ve daha sonra yayılmaya başlanmıştır. Ülkemizde avokado üretimi 1980r17;li yılların ortalarından itibaren hızla artmıştır.
2005 yılında Türkiye toplam avokado üretimi 400 ton ve üretim alanı toplam 100 hektar olmuştur. Ülkemizin toplam avokado üretiminin yaklaşık % 60-65r17;i Antalya ilinde üretilmektedir. Antalyar17;nın 2005 yılı üretimi 262 tonr17;dur. Bu üretimin yaklaşık % 60-70r17;i Alanya ve Gazipaşa ilçelerinden elde edilmektedir. Ayrıca, Antalya ilinde avokado üretiminde ağaç başına ortalama verim yaklaşık 40 kg kadardır. Avokado üretiminde Antalyar17;dan sonra önemli miktarda avokado Mersinr17;de üretilmektedir. Mersinr17;in 2005 yılı avokado üretimi 156 tonr17;dur.
Avokadonun pazarlanmasında, ticari değeri olan çeşitlerin seçilmesi ve üretilmesi gerekmektedir. Çeşit seçiminde, çeşitlerin ekolojik şartlara adaptasyon kabiliyetleri, verimlilik ve verimliliğin sürdürebilirliği en önemli unsurlar olarak ortaya çıkmaktadır.
Kaynak:Türk R. 1999 Suptropik Meyve Türleri
