İslâm Hukukunda Kolaylık Esastır
Kolaylık, her şeyden önce sübjektif bir kavramdır. Onun hakkında objektif değerlendirmeler yapma ve bunun herkes tarafından kabulünü bekleme bir ölçüde anlamsız ve imkânsızdır. Özellikle imanî ve ahlâkî boyutu olan İslâm hukuku için bunu söyleyebilmek oldukça zordur. Allah'a ve âhirete iman, imanın kuvvet ve zayıflık derecesi, dünya görüşü vb. hususlar, bu konuda belirleyici rol oynar. Meselâ, bir nesnenin yasak edilişi imanı kavî olan insanlar tarafından rahatlıkla kabullenilip, uygulanırken, zayıf olan veya hiç imanı olmayanlar tarafından tatbiki " zor" bulunabilir. Fakat mutlak iradeye teslim olanlar için bu noktada bir problemin olmadığı muhakkaktır. Zira onlar için esas olan, meşiet-i ilâhîyeye uymaktır. Kaldı ki Allah'ın kullarına teklif buyurduğu ameller onların yapabileceği sınır içerisindedir. "Allah sizin için kolaylık ister, zorluk istemez" (Bakara, 2/185), "Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez" (Maide, 5/6), "O Allah din hususunda üzerinize hiçbir zorluk yüklemedi" (Hac, 22/78) ayetleri buna delildir.Burada vuzuha kavuşturulması gereken husus, kolaylığın İslâm hukuku öğretilerinin yapısında mı, yoksa hukukun tedvin aşamasında mı olduğudur. Kanaatimiz her ikisinde de aynı ilkenin gözetildiği merkezindedir. Bilindiği gibi İslâm, hiçbir hukukî norm gözetmeyen veya adı üzerinde cahiliye anlayışına sahip insanların yaşadığı coğrafyada gün yüzüne çıkmış bir dindir. Onun ortaya koyduğu imanî, ahlâkî ve hukukî yaptırımlar ferdî ve içtimaî planda birdenbire tatbikat alanına konulmamış, konulamamıştır. Zaten bu tür bir uygulamaya gidilmesi eşyanın tabiatına terstir. Onun için İslâm hukukunun topluma mal edilmesinde tedricîlik ilkeşi gözetilmiş ve bunda kolaylık esas alınmıştır.
Hukukî öğretilerin yapısındaki kolaylığa gelince, bu pratiğe yönelik bir şeydir. Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, bir anlamda sübjektif olan bu mesele, sair hukuk sistemleri ile yapılacak mukayeselerde daha net bir şekilde açığa çıkabilir.
