Çilek yetiştiriciliği bilhassa küçük ve orta büyüklükteki işletmeler için önemli bir ziraat koludur. Bu meyve yatırımların kısa zamanda geriye dönmesi nedeniyle küçük aile işletmeciliğine de uygundur. Pazarda taze meyvenin az olduğu dönemde olgunlaşması nedeniyle iyi bir pazar avantajına sahiptir. Birim alandan elde edilen gelir öteki ürünlere göre daha yüksektir. Taze olarak tüketiminin yanında, reçel, marmelat, dondurma, pasta ve likör yapımında geniş ölçüde kullanılır. Ayrıca derin dondurularak saklanır, konservesi yapılır, meyve suyu elde edilir. Böylece her mevsim tüketim olanaklarına sahiptir.
Çilek insan sağlığı ve beslenmesi açısından son derece yararlı bir meyvedir. ”C” vitamini açısından zengindir. 100 gr. meyvede 100 mg. Yaklaşan oranda askorbik asit bulunur. Zengin selüloz içeriğinden sindirimi kolaylaştırır. Yüksek oranda ellajik asit ihtiva ettiğinden kanseri önleyici özelliğe de sahiptir. 100 gr. Çilek meyvesi 40 –45 kalori, önemli miktarda A,B vitaminleri, kalsiyum, demir, fosfor gibi mineral maddeler, çok az miktarda brom, silisyum, iyot ve kükürt içerir. Çilek kökünün kabız yapıcı, idrar arttırıcı ve iştah arttırıcı etkisi vardır.
EKOLOJİK İSTEKLERİ :
Sıcaklık : En yüksek büyüme hızı 20 –21 C civarındadır.En iyi günlük sıcaklık çilekler için 23 C kabul edilmektedir. Bu derecenin altındaki ve üzerindeki sıcaklıklar yaprak üretimini azaltmaktadır. Kök bölgesindeki sıcaklıklar 18 – 24 C arasında olduğu zamanlarda toprak üstü kısımlarında maksimum büyüme değerleri elde edilir.
Gün uzunluğu : Kültür çeşitleri kısa gün bitkileri olup yaz sonları ve sonbaharda düşük sıcaklık ve az ışıklanma süresi nedeniyle yüksek oranda çiçek tomurcuğu oluşmaktadır. 8 – 11 saatlik bir ışıklanma süresi çiçek tomurcuğu oluşumunu teşvik etmekte kol oluşumunu engellemektedir. Buna karşılık 17 –20 saatlik bir ışıklanma süresi tam aksi etkiyi yapmaktadır. En az 22,8 C sıcaklık ve 15 saatlik gün uzunluğu en hızlı kol üretimini sağlayan değerlerdir.
Don : Çileklerin çiçeklenme ve meyve bağlama devreleri oldukça uzun olduğundan kısa süreli oluşan bir veya iki don hadisesi tüm ürünün zarar görmesine sebep olmaz. Meyveler çiçek veya tomurcuklara oranla soğuğa karşı çok daha hassastır. İlkbaharda 0 C`nin hemen altındaki sıcaklıklarda oluşan don zararında çiçek dipleri kararır ve meyve bağlama olmaz. Hava sirkülasyonuna sahip bahçeler hava akımlarının olmadığı kapalı yerlere oranla daha az dondan zarar görürler.
Sis ve dolu : Bitkilerin çiçeklenme zamanı görülen sürekli sisler tozlanma ve döllenmeyi güçleştirir. Dolular ise meyve ve yaprakları yaralayarak çürümelerine neden olur.
Rüzgar : Hafif hava akımının olması transprasyonu kamçıladığından bitkilerin topraktan su ile birlikte besin maddelerini de almasını sağlamakta dolayısıyla çilekler daha iyi gelişebilmektedir. Rüzgarlar tozlanma ve meyve oluşumu için yararlıdır. Çiğ ve yağmurlardan sonra kurumayı kolaylaştırır ve Botrytis hastalığını azaltır. Günlük hasat meyveler tam olarak kurumadan yapılamadığından çevresi tamamen kapalı çilek bahçelerinde hafif bir rüzgar esmesi arzu edilir. Kuru ve sıcak rüzgarlar su kaybını arttırarak kurumaya neden olurlar.(Yaz dikimlerinde önemli)
Yer ve yöney : Deniz kenarındaki bölgelerde yetiştiği gibi, 1000 m ve hatta daha yüksek rakımlı yerlerde de yetiştirilebilmektedir. En iyi yetiştiği rakım 500 - 800 m rakıma kadar olan yerlerdir. % 2 – 3 eğimli bir arazi hava ve su drenajı için tercih edilen yerlerdir.Çok eğimli yerlerde kontur dikim yapılmalıdır.
TOPRAK İSTEKLERİ
Çilek saçak köklü bir bitki olup genel olarak derin, verimli, su tutma kapasitesi yüksek, iyi drene edilmiş; kumlu killi topraklarda daha iyi yetişmektedir. Toprak drenajının çok iyi olması gerekir. Çünkü çilek kökleri durgun suda birkaç saat dahi duramaz. Birçok çilek çeşidi hafif, kumlu, çakıllı, yahut taşlı topraklarda killi, ağır ve ıslak topraklara nazaran daha iyi gelişir. Çilek köklerinin % 90 ı ilk 15 cm lik toprak derinliği içerisinde yayıldığından en sağlıklı kök sisteminin bulunduğu bu alanın optimum şartlarda olması gereklidir. En iyi hafif asit karakterli topraklarda yetişir. Optimum pH 5,7 – 6 dır. Toprak pH sı toprak tipine göre de değişik oranlarda olabilir. Kumlu topraklarda pH 5,5 killi topraklarda ise pH 6,5 – 7 olduğu zaman çilek yetiştiriciliği için uygun bir ortam oluşmuş olur.
ÇİLEK ÇOĞALTIM METODLARI
1- Tohumdan fide elde etmek : Daha çok ıslah amacıyla yeni çeşit elde etmekte yararlanılmaktadır.
2- Kollardan fide elde etme : Yaprak koltuklarından çıkan kolların boğumlarında yeni bitkiler oluşur. Bu boğumların toprağa değdiği noktadan kolaylıkla yeni kökler meydana gelerek anaya benzer yeni fertler elde edilir. İyi fide elde edilebilmesi için bir ana bitkiden en fazla dört yavru bitki alınmalıdır. Hümüslü ve nemli topraklarda fazla miktarda kol oluşabilir ve yeni fidecikler çok iyi köklenir. Fideler çok kısa zamanda gelişimini tamamlar, sonbaharda dikime hazır hale gelir.
3-Toprak altı gövdesini ayırarak fide elde etmek. Bir çileğin ana gövdesi birkaç gövdeden oluşmaktadır. Bu gövdeleri ayırarak her ana bitkiden 4 – 5 fide elde etmek mümkündür. İlk baharda bitkiler sökülür ve dikkatle bölünür, bunlardan her biri ayrı bir bitki olarak kullanılır.
4 - Yaprak çeliklerinden fide elde etmek.
5- Doku kültürleri yoluyla fide elde etmek.
ÇİLEK FİDESİ DİKİMİ
Kış Dikimi : Fideler sökülür sökülmez 15 Ekimden itibaren Aralık ortalarına kadar dikim yapılır.Aliso, tioga , balcalı – 1 , chandler, pocahantos kış dikimine uygun çeşitlerdir.
Yaz Dikimi : Fideler dinlenme devresinde yani Ocak – Şubat aylarında sökülür. – 2 C de soğuk hava depolarında muhafaza edilir. 15 Temmuz – 15 Ağustos arasında(çeşide göre değişir) asıl yerlerine dikilir. Fideler bir gece önceden depodan çıkarılır serin bir yerde tutularak dış koşullara uyumu sağlanır sonra yerlerine dikilir.
Dikilecek fideler sağlıklı olmalıdır.Yaşlı yaprakları kesilir, eğer kökler çok uzun ise 1/3 oranında uç tarafından kısaltılır. Fideler dikimden önce 5 –6 dakika %0,1 lik (10 lt.suya 10gr.) hazırlanan benlate çözeltisine batırılıp sonra dikilir. Fideler dikilirken kök boğazı kısmı toprak yüzeyi ile aynı seviyede olmalıdır. Eğer derin dikilecek olursa kol oluşumu gecikir ve miktarı azalır. Kök gövdesinin ucundaki büyüme noktası zararlanır. Yüzlek dikimde ise kök gövdesi ve kök uçları kuruyabilir. Dikimden sonra bolca can suyu verilmelidir. Sıra arası 40 cm. sıra üzeri 30 – 35 cm. olarak dikilir.Dekara 6000 – 7000 adet fide dikilir.
ÇİLEK BAHÇESİ BAKIMI
Malçlama : Dondan korumak, yabancı otların çıkmaması, erkenci,temiz ve kaliteli ürün elde etmek için toprak yüzeyinin ince plastik,saman,buğday sapı, çam ibreleri, kuru ot, torf ve perlit gibi maddelerle kaplanmasına denir. Sulama aralığının uzatılması, botrytis”ten daha az zararlanma gibi yararları vardır.
Sulama : Aşırı suya hassastır. Aşırı sulama sonucu mantari hastalıklar ve kloroz ortaya çıkar. Bitkiler çiçek açmadan önce ve meyve büyümesine başlama devresinde yağış yok ise mutlaka sulama yapılmalıdır.
Gübreleme : Dikim öncesi dekara 3 – 4 ton yanmış ahır gübresi uygulanarak toprağa karıştırılmalıdır.Verilecek diğer kimyevi gübre ise toprak ve yaprak tahlillerine göre uygulanmalıdır. Azotlu gübreler toprak pH`sı da dikkate alınarak en az üç seferde verilmelidir. Fosforlu ve potasyumlu gübreler ise bitki dinlenme devresinde iken (Aralık- Şubat) aylarında bir defada verilebilir. Bitkiler tuza hassas olduklarından potaslı gübreler klorsuz tipten seçilmelidir. Fosforlu ve potasyumlu gübreler mutlaka etkili kök bölgesine verilmelidir. Kloroza karşı yapraktan “ Sequestrene 138 “ demir preparatından bütün mevsim süresince toplam olarak bitki başına 0,5 gr. Vermek yeterli olmaktadır.
ÇİLEK HASTALIK VE ZARARLILARI İLE MÜCADELE
Çilek hastalıkları kök , meyve ve yaprak olmak üzere üç kısımda toplanır.
Kök hastalıkları içinde en yaygın olanı kırmızı kök çürüklüğü, kahverengi çürüklük, siyah kök çürüklüğüdür. Kök hastalıkları topraktan bulaştığı için toprak fümige yada solarize edilmelidir. Meyve hastalıkları içinde en yaygın olanı Botrytis tir. Bu hastalığa karşı meyve tutumundan sonra fungisitlerle birkaç kez koruyucu ilaçlama yapılmalıdır. Yaprak hastalıklarından Yaprak leke hastalığı, Yaprak yanıklığı, Antraknozdur. Ayrıca yaprak bitleri, kırmızı örümcek, maymuncuk ve kadı lokması gibi zararlılarla nematodlarda önemli zararlılarıdır.
Hasat : Hasat günün erken saatlerinde yapılmalıdır. Uzak pazarlara gönderilecek çileklerde meyveler 3 / 4 oranında kızardığı zaman hasat edilmelidir. Çilekler hasat sırasında meyveden tutmadan, meyve el ayası içine gelecek şekilde tırnakla sapı 1 cm. kadar kalacak şekilde kesilerek derilmeli ve 1 / 2 veya 1 / 4 kg. lık plastik yada karton kutularda pazara sunulmalıdır.
