Dil (Lisan)

Dil (Lisan)
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Dil veya lisan, insanların düşündüklerini ve hissettiklerini bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşmadır. İnsanlık tarihinin büyük bir bölümü boyunca, dillerin dağılımı kesintili ve bölük pörçük olmuş, insan grupları dağıldıkçazaten var olan karmaşık iletişim ağlarına uydu ve internet iletişimlerininde eklenmesiyle insan ırkı, ilk kökenlerinden bu yana ilk kez tek bir topluluk halini almaktadır.

Dille ilgili Yargılar

Dil, bir araçtır, kendine özgü kural ve kanunları vardır, irade sahibidir.
Dil, anlaşma sağlar, bir gizli anlaşma sistemidir, tarihsel bir varlıktır. En geniş ve ilk anlaşma aracıdır.
Dil, toplumsal bir varlıktır, toplumları birbirinden ayırır. Toplum gücü, dilin gelişimiyle doğru orantılıdır. Diller zamanla gelişebildiği gibi zamanla ölebilir. Dili bireyler değil toplumlar oluşturur.
Dil, canlı, fiziksel bir varlıktır (ses titreşimi), yapay bir varlık değildir.

Dilin Doğuşu

Yansıma Teorisi: İlk insanlar, çevrelerindeki sesleri taklit ederek ilkel dilleri oluşturmuşlardır.
Ünlemler Teorisi: İlk insanlar, korkularını, acılarını, sevinçlerini, ruh hallerini dışa vuran sesler oluşturmuşlar, böylece dil oluşmuştur. Tüm dünya dillerinde yansıma ve ünlemler hemen hemen aynıdır.
Birlikte İş Teorisi: İlk insanlar, işleri birlikte yapmaya başlamışlar, birlikte tempo oluşturmuşlardır.

Dil Değişimleri
Diller zamanla değişime uğrarlar veya tamamen yok olurlar. Sözcük yazılışlarında, okunuşlarında ya da imlâ kurallarında oluşan yavaş ve küçük yenilikler birikerek ve büyüyerek bu değişimleri oluşturur. Bir dili konuşan ya da kullanan insanlar yeterince uzun bir süre fiziksel ya da kültürel olarak ayrı yaşarlarsa dilleri farklılaşmaya başlar. Bir dili belirgin farklılıklarla konuşan iki insan, birbirlerini anlayabiliyorlarsa ayrı lehçeleri, birbirlerini anlayamıyorlarsa ayrı dilleri konuşuyor olarak kabul edilirler. Dillerin birbiriyle ilişkili olup olmadıklarını anlamakta kullanılan göstergelerden biri de benzer anlamalar taşıyan, benzer yapılı kelimelerdir. Bu şekilde doğal olarak gelişmiş dillerin dışında, yapay olarak geliştirilmiş diller de vardır. Yapay dillere Esperanto ve Mondlango örnek verilebilir.
Türkçe zaman içinde aşağıdaki gibi şekillenmiş ve değişmiştir:

Altay dil ailesi
- Türk dil ailesi
  - Güney Dilleri
    - Balkan Gökoğuz (Gagavuz) Türkçesi (Türkiye, Avrupa)
    - Gökoğuz (Moldovya)
    - Horasan Türkçesi (İran)
    - Türkiye Türkçesi (Türkiye, Avrupa, Kuzey Amerika)

Dil Aileleri
Dünyada yaklaşık 5000 dil vardır. Dünya dilleri iki şekilde sınıflandırılır:

Yapılarına göre dünya dilleri (Bu sınıflandırmada kelimenin kullanılışı temel alınır.)
1. Yalınlayan diller: Kelimeler kullanım sırasında değişmeye uğramaz ve ek almaz. (Örnek: Çince)
2. Çekimli diller: Kelimeler kullanım veya türetim sırasında yapılarını, köklerini değiştirir, farklı kelime oluşturur. (Örnek: Arapça, Farsça, Almanca, Fransızca)
3. Eklemeli diller: Kelimeler kullanım sırasında kökler hiçbir değişikliğpe uğramaz. Anlam farklılıkları eklerle sağlanır. (Örnek: Türkçe)
Kökenlerine göre dünya dilleri (Dil aileleri)
1. Hint-Avrupa dilleri ailesi
2. Çin-Tibet dilleri ailesi
3. Sami dilleri ailesi
4. Bantu dilleri ailesi
5. Ural-Altay dilleri ailesi

Türkçe'nin içinde yer aldığı Altay dilleri kolu, adını, Orta Asya'da bulunan Altay Dağları'ndan alır. Göçebe yaşayan bu insanların bir kısmı Avrupa'ya, diğer kısmı ise Japonya'ya doğru hareket etmiştir. Bu dil ailesinde en çok kullanılan (ve en Avrupalılaşmış) dil, Türkçe'dir. Bu gruba ait diğer diller, Moğolca ve Mançuca'dır. Bazı dilbilimciler Japonca ve Kore dillerini de bu dil ailesine dahil etmektedir. Bunun yanında böyle bir dil ailesinin bulunmadığı ve bu dillerin bir dil grubu oluşturduğu görüşü de vardır.

Dil Bilimi
Dilbilim, insan dillerini formel (biçimsel) olarak inceleyen ve dil edinimini açıklamaya çalışan bilim dalıdır. Temel alt dalları şunlardır:

Konuşulan dildeki temel ses bileşenlerini ve bunlarla ilgili kuralları inceleyen fonoloji
Sözcüklerin en küçük anlamlı bileşenlerini inceleyen morfoloji

Dilbilim Araştırma Alanları

Filoloji
Kökenbilimi

Bazı önemli Dilbilimciler ve Düşünce Ekolleri

Doğan Aksan: Türk Anlambiliminin kurucusu- Genel dilbilim- Halk kökenbilimi
Ömer Demircan: Türkiye Türkçesi-Dilbilgisi-İşlevsel dilbilim
V. Doğan Günay: Sözcükbilim - Anlambilim - Göstergebilim ve sözceleme kuramı
Zeynel Kıran: Genel Dilbilim-
Ayşe Eziler Kıran: Anlambilim - Edimbilim- Göstergebilim ve sözceleme kuramı
Algirdas-Julien Greimas: Anlambilim-Göstergebilim
Anne Hénault: Göstergebilim
Dominique Maingueneau: Sözceleme kuramı
Émile Benveniste – Sözceleme Dilbilimi
Ferdinand de Saussure - Modern yapısal dilbilim
François Rastier: Sözcükbilim-Anlambilim
George Lakoff: Bilişsel dilbilim
Georges Mounin: Tarihsel dilbilim
Jean-Michel Adam: Yazın kuramları-Metin tipleri- Söylem
Johannes Schmidt: Dalga modeli
Leonard Talmy: Bilişsel dilbilim
Michael Halliday: Sistematik fonksiyonel gramer
Noam Chomsky: Biçimsel dil modeli
Oswald Ducrot: Sözceleme kuramı-edimbilim
Roland Barthes: Göstergebilim - Yazınbilim
Roman Jakobson: İletişim kuramı - Çeviri kuramları - Çocuk dil edinimi - Yazınbilim
Ronald Langacker: Bilişsel dilbilim

MsXLabs Üye Girişi