Guatr nedir? Tiroidin genel anlamda büyümesine GUATR adı verilmektedir. Büyüyen bir tiroit dışardan görülebilir veya boynun bir veya iki tarafında şişlik şeklinde hissedilebilir. Bazen de hastalar boyunlarının sıkıldığını ifade ederler. Büyüme; düzgün (difüz guatr) ya da yumrulaşmalar şeklinde (nodüller guatr) olabilir. Her iki halde de ya guatr normal çalışıyor ( tiroit guatr ) ya fazla çalışıyor (hipertiroidik guatr veya toksin guatr) ya da az çalışıyor olabilir (hipotiroidik guatr). Çalışma bozukluğu olan guatrların yarattığı yakınmalara daha sonra değinilecektir. Çalışma bozukluğu olmayan düzgün büyümelerde genellikle sorun olmaz. Ancak hasta kötü kozmetik görünümden ya da nefes darlığından yakınıyor olabilir. Tiroitte gelişen nodül veya nodüller gözle görülebilir veya elle hissedilebilir. Bazen de tesadüfen tetkikler sonucunda ortaya çıkar. Özellikle son yıllarda ultrason. tomografi. manyetik rezonans (MR) gibi tetkik araçlarının yaygın kullanıma girmesiyle elle hissedilemeyen nodüller erken devrelerde saptanabilmektedir. Dolayısıyla tiroidin çalışmasında bozukluk yoksa küçük nodüller bulgu vermeyebilir ve hastanın yakınması olmayabilir. Ancak düzgün büyümede olduğu gibi kötü kozmetik görünüme ve nefes darlığına yol açabilirler. Bazen nodül veya nodüllerin tiroitten bağımsız olarak kendi başlarına fazla çalışmaları sonucu toksin nodüller guatr denen durum ortaya çıkar. Nodüller kötü huylu olabilir mi? Nodüllerin üzerinde fazlaca durulmasının asıl nedeni budur. Ancak nodüllerin büyük kısmı iyi huyludur. GUATR ÇEŞİTLERİ Tiroit bezi büyümeleri yani guatr 3 şekilde olabilir: 1- Basit Guatr: Tiroit hormonları normaldir. Bez içinde nodül yoktur. Tiroit bezinde büyüme vardır. Bu nedenle buna basit guat adı verilir. 2- Nodüler guatr: Tiroit bezi büyür ancak bez içinde nodül dediğimiz nohut veyya leblebi büyüklüğünde yumrular vardır. Nodüler guatrda tiroit hormonları normal veya artmış olabilir. 3- Torasik veya Plonjan Guatr: Tiroit bezinin gögüs kafesi içine doğru büyümesi ve gögüs kafesi içine girmesidir. I. BASİT GUATR Salgıladığı tiroit hormonları normal olduğu halde büyümüş tiroit bezine guatr denir. Tiroit bezinin olduğu gibi büyümesine düz veya basit guatr denir . Tiroit bezi içinde nodül dediğimiz yumru şeklinde dokular yoktur. Guatrın içinde nodüller varsa bunlara bu defa nodüler guatr denir. Bir toplumda 6-12 yaş arası çocukların % 5’den fazlasında basit guatr varsa buna endemik yaygın guatr denir. Endemik guatr iyot yetmezliği olan bölgelerde sık görülür. Bu oran % 5 den az olursa sporadik seyrek görülen guatr ismi verilir. Sporadik guatr ise iyot yeterli bölgelerde görülür. Guatr kadınlarda erkeklerden 4-5 kat daha fazla görülür. Gençlik çağında da kızlarda fazla görülür. Türkiye’de guatr sıklığı bölgelere göre değişmek üzere % 5-56 arasında değişmektedir. Görüldüğü gibi bu çok yüksek bir orandır. İyot yetmezliği olan bölgelerde guatr daha fazladır. Özellikle dağlık bölgelerde toprakta iyot az olduğundan guatr daha fazla görülür. Bilinenin aksine kara lahana yenmesiyle guatr oluşumu arasında bir ilişki yoktur. Selenyum yetmezliği de ülkemizde önemli bir problemdir. Yaptığımız bir çalışmada guatrlı kişilerde selenyum düzeyinin düşük olduğunu saptadık. Suda bulunan perklorat ve kadmiyum fazlalığı guatra neden olur. Pillerle bulaşmış sularda kadmiyum yüksektir ve guatr ortaya çıkar. Demir eksikliği olan kişilerde de guatr sıklığında artış vardır. Ergenlik çağındaki çocuklarda bazen guatr oluşur ve buna adölesan veya ergenlik guatrı denir. Ergenlik döneminde artan hormon ihtiyacını karşılamak için tiroid bezi biraz büyür ve guatr oluşur. Daha sonra bu guatr çoğu çocukta veya gençte kaybolur. Gebelikte ve menopoz döneminde de tiroid büyüklüğü artar ve guatr oluşabilir. İyot yetmezliği dünyada en sık guatr nedenidir. İyot yetmezliğine bağlı olarak oluşan guatrda yıllar sonra sıklıkla nodül denilen yumru şeklinde kitleler oluşabilir. İyot yetmezliği fazla olan kadınlarda gebe kalma ve çocuk doğurma sıklığı azalır. İyot yetmezliği üremeyi engelleyebilmektedir. Bu nedenle çocuğu olmayan kadınlarda iyot yetmezliği olup olmadığı araştırılmalıdır. Guatrın ailesel özellik gösterdiği bilinen bir gerçektir. Bazı ailelerde guatr fazla görülür. Yapılan çalışmalar guatr gelişiminde kalıtımsal geçişin iyot yetersizliği olan bölgelerde yaşayan kadınlarda %39 oranında, iyotun yeterli alındığı bölgelerde yaşayanlarda ise % 82 oranında olduğunu ortaya koymuştur. Gutar nedenleri aşağıda verilmiştir: - İyot yetmezliği
- Selenyum yetmezliği
- Genetik eğilim veya ailede guatr olması
- Tiroit bezinin iltihabi hastalıkları Hashimoto veya tiroiditler
- Psikiyatrik hastaların kullandığı lityum ilacı
- Soya yağı veya fasülyesi fazla yemek
- Tiroit hormon oluşumundaki genetik bozukluklar
- Sigara içmek
- Demir yetmezliğine bağlı kansızlığı olanlar
- Gebelik iyot yetmezliği olan bölgelerde
- Beyinde bulunan hipofiz bezinden aşırı TSH hormonu salgılanması
Bazen gutar gögüse doğru uzanır ve göğüs kafesinin içine girer. Bu guatrlara plonjan guatr veya toraks guatrı denir. Hasta kollarını yukarı kaldırdığında yüzünde kızarma veya morarma olursa plonjan guatr var demektir. İyot yetmezliğine Göre Guatr Oluşum Sıklığı: İdrarda atılan iyot miktarı o kişinin iyot durumunu gösterir. İdrar iyodu ölçülerek iyot yetmezliğinin şiddeti anlaşılabilir. İyot yetmezliği artıkça guatr sıklığı da artmaktadır. İyot miktarına göre guatr oluşma riski şu şekilde saptanmıştır: İdrar iyotu hafif derecede yetmezlik gösteriyorsa yani 50-99 ?g/dl arasında ise bunların %5-20’sinde, orta dereceli iyot yetmezliği varsa idrar iyotu 20-49 ?g/dl arasında ise bunların % 20-30’unda ve şiddetli iyot yetmezliği varsa idrar iyotu < 20?g/dl olması bu kişilerin % 30’undan fazlasında guatr gelişir. Guatrlı Kişide Ne Gibi Şikayetler Olur? Guatrlı hastaların çoğunda herhangi bir şikayet yoktur. Guatr çok büyük olursa nefes borusu ve yemek borusuna baskı yaparak öksürük ve nefes darlığı gibi şikayetler yapabilir. İyot yetmezliği aşırı ise tiroit bezi yetmezliği yani tiroit hormon salgılanmasında azlık hipotiroidi ve ona bağlı şikayetler olabilir. Hipotiroidi daha sonraki bölümlerde ayrı bir başlık halinde anlatılmıştır. Erken devrede ve çocuklukta yumuşak ve düz bir guatr vardır. Erişkinlerde ise her zaman guatr içinde nodüller ve kist oluşur. Tiroit hormon tetkikleri genellkle normal sınırlar içindedir. Başlangıçta guatr içinde nodül yokken yaşın artmasıyla nodüller ve kist gelişebilir. Volüm arttıkça yani guatr büyüdükçe TSH hormonunda azalma oluşur. Bu hastalarda anti-TPO antikoru kanda yüksekse o zaman guatrın Hashimoto hastalığı nedeniyle geliştiğini düşünürüz. Guatrlı Bir Kişide Hangi Tetkikler Yapılır? İdrar iyotuna bakılarak iyot yetmezliği olup olmadığı anlaşılır. Ayrıca kanda selenyum düzeyi ölçülerek eksiklik olup olmadığı anlaşılır. İyot yetmezliği olan bölgedeki guatrlı kişilerde radyoaktif iyot uptake testinde yükseklik, total ve serbest T4 hormonlarının normal sınırlarda veya bazen düşük, olduğu görülürken, T3 hormon düzeyleri normal veya yüksek olabilir. TSH hormon düzeyleri ise normal veya yüksek olabilir. Anti-TPO ve anti-TG antikorları iyot yetmezliğine bağlı guatrda negatif iken, Hashimoto tiroiditine bağlı guatr varsa antikorlar yüksek olarak bulunur. Şiddetli iyot yetmezliğinde ise hipotiroidizm denilen tiroit yetmezliği gelişir ki, bu durumda TSH hormonu yüksek, T3 ve T4 hormonları normal düzeyin altına düşmüştür.guatr tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır.
