DIŞ KUVVETLER
Enerjisini güneşten alan ve yer şekillerinin oluşmasında yıkıcı etkiye sahip olan kuvvetlere dış kuvvetler denir.
TAŞLARIN ÇÖZÜLMESİ
Fiziksel (Mekanik ) Çözülme
Kayaların, dış kuvvetlerin etkisiyle fiziki yapılarında görülen parçalanma, ufalanma ve ayrışma olayıdır.Mekanik çözülmede en fazla etkili olan faktör , sıcaklık farkıdır. Sıcaklık farkı arttıkça mekanik çözülme de artar.En fazla görüldüğü iklimçöl iklimidir. Ayrıca karasal iklimlerde de fazladır.Yurdumuzda İç Anadolu, Doğu Anadolu Bölgesi’ndeve G.Doğu Anadolu Bölgelerinde fazladır.
Kimyasal Çözülme
Kayaları oluşturan unsurların eriyerek, kimyasal bileşimlerinin değişmesi sonucundaki ayrışma olayıdır.Kimyasal çözülmede en fazla nem miktarı etkilidir. Ayrıca sıcaklığın da etkisi vardır. Fakat sıcaklık çözünürlülük hızında etkilidir. Dolayısıyla yağış miktarı ve sıcaklık arttıkça kimyasal çözülme de artar.En fazla görüldüğü iklim Ekvatoral iklimdir. Ayrıca Savan, Muson ve ılıman Okyanus iklimlerinde de fazladır. Yurdumuzda ise bütün kıyı bölgelerimizde fazladır. En fazla Doğu Karadeniz Bölümü’nde görülür.
Biyolojik Çözülme
Bitkiler kökleri vasıtasıyla kayaları hem mekanik, hem de kimyasal yolla ayrışmaya uğratır. Bitkilerin yapmış olduğu ayrışma Ekvatoral Bölgede, Muson iklim Bölgesinde ve Ilıman Okyanus iklim bölgesinde fazladır.
TOPRAK OLUŞUMU (Pedojenez)
Toprak,taşların çözülmesi ve içine çeşitli canlı kalıntılarının karışmasıyla oluşur.
ETKİLİ FAKTÖRLER
İklim ve bitki örtüsü: Kimyasal çözülme ile toprak oluştuğundan, Ekvatoral iklimde toprak oluşumu çok hızlı iken, çöl ikliminde toprak oluşumu çok yavaştır.Taşların özelliği: Karstik arazilerde toprak oluşumu daha kolaydır.Arazinin eğimi: Eğimli arazilerde toprak oluşumu daha yavaştır. Zaman: Kaba bir hesaplama yapacak olursak 1cm toprak için 150-350 yıl gereklidir.Tarım için en az 60 cm toprak gereklidir. En uygun şartlar altında tarım toprağı 20.000 yılda oluşur.
TOPRAK KATMANLARI (Horizon)
A Horizonu: En üstte, iyice ayrışmış ve organik maddelerce zengin tabakadır. Ekim-dikim işleri burada yapılır (40cm). B Horizonu: Üstte yıkanan tuz ve kil gibi maddelerin biriktiği kattır.
C Horizonu: Temeldeki ana kayanın iri parçalarından oluşan katmandır. D Horizonu: Henüz çözülmeye uğramamış ana kayadır.
A. TAŞINMIŞ TOPRAKLAR Dış kuvvetlerin etkisiyle aşınarak,taşınan maddelerin çukur yerlerde veya düz yerlerde birikmesiyle oluşur. Ör: Alüvyon, lös, moren. Bu toprakların ortak özelliği mineral maddelerce zengin olmalarıdır. Türkiye’de bunlardan en yaygın olanı alüvyon toprağı bulunur. Akarsu çevrelerinde görülür.
B. YERLİ TOPRAKLAR Ana kayanın bulunduğu yerde fiziksel ve kimyasal yolla ayrışması sonucu oluşurlar. Bu toprakların genel özelliğinde daha çok iklim-bitki örtüsü ve kayanın özelliği etkilidir.Bitki kök, dal ve yapraklarının toprakta çürümesi sonucu humus oluşur.Yerli topraklar, iklim özelliğine göre nemli ve kurak bölge toprakları diye ikiye ayrılır.
1. NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI Yağışın fazla olduğu iklimlerde görülür. Toprağın üst katında yıkanmanın etkisiyle mineral ve tuz bileşikleri azdır.Tundra Toprağı Kutuplara yakın yerde görülür. Yılın büyük bir kısmında donmuş halde bulunur. Yaz mevsiminde bataklık halini alan, tarıma elverişsiz topraklardır.Podzol Toprağı: Orta kuşağın soğuk ve nemli bölgelerinde iğne yapraklı ormanlar altında oluşmuş topraklardır. Yıkanmanın etkisiyle açık renklidir. Verimi düşüktür.Türkiye’de Batı Karadeniz Bölümünde görülür.Kahverengi Orman Toprağı: Orta kuşağın nemli ve ılıman bölgelerindeki geniş yapraklı ormanlar altında oluşmuş topraklardır. Humus bakımından zengin, verimli topraklardır.Türkiye’de Karadeniz Bölgesi’nin büyük bir bölümünde , Trakya’nın kuzeyinde Yıldız Dağlarında, İç Batı Anadolu’da, G.Doğu Toros dağlarında ve yer yer İç Anadolu Bölgesi’nin yüksek yerlerindeki orman örtüsü altında görülür.Terra-Rossa Toprakları: Akdeniz iklim bölgesinde kalkerli arazi üzerinde görülürler. Demir oksitçe zengin oldukları için kırmızı renklidirler. Türkiye’de Akdeniz, Ege ve Güney Marmara Bölümünde ve G.Doğu Anadolu Bölgesi’nin batısında görülürler.Laterit Toprağı: Dönenceler arasındaki sıcak ve nemli iklim bölgelerinde görülen kırmızı renkli topraklardır. Organik ve kimyasal ayrışma çok hızlıdır. Bunun sonucunda humus birikimi azdır ve verimi düşüktür. Türkiye’de bu topraklarla benzer özellik gösteren topraklar Doğu Karadeniz Bölümünde görülür.
2. KURAK VE YARI NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI Kurak bölgede oluşan topraklarda yağış azlığı nedeniyle, yıkanma azdır. Bundan dolayı tuz ve kireç oranı fazladır.Yarı nemli bölge topraklarında step bitki örtüsünün çürüyerek toprağa karışması sonucu humus birikmesi olur. Bu sebeple verimlidirler.
Çernozyomlar (Kara Topraklar) Ilıman kuşağın yarı nemli bölgelerinde görülür. Gür ot topluluğunun çürüyerek toprağa karışmasından dolayı humus birikimi fazla olan dünyanın en verimli toprağıdır.Bu topraklarda erken kış bastırınca reaksiyon tamamlanmadan duruyor ve organik madde kalıyor. Bu yüzden humus bakımından zengin.Türkiye’de Erzurum-Kars Bölümü’nde görülürler.
Kestane Renkli Step Toprakları Yağışların az olduğu step bitki örtüsü altında görülür. Humus birikimi azdır. Verimi düşüktür. Kireç ve tuz oranı yüksektir. Türkiye'de İç Anadolu , G.doğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde görülürler.
Çöl Toprakları Çöl bölgelerinin tarıma elverişsiz topraklarıdır. Kimyasal ve organik çözülmenin yetersizliğinden dolayı daha çok kum yığınlarından oluşur.
