Manolyagiller (Magnoliaceae)

MANOLYA. Dalların ucunda açan beyaz, pembe, mor ya da kırmızı, son derece alımlı iri çiçekleriyle manolyalar park ve bahçelerin en sevilen süs bitkilerindendir. Manolyagiller {Magnoliaceae) familyasının Magnolia cinsini oluşturan bu küçük ağaç ya da çalı yapısında­ki bitkilerin 80 kadar türü vardır. Anayurtları Himalayalar, Çin, Japonya, Kuzey ve Orta Amerika olmasına karşılık dünyanın pek çok yerinde yaygın biçimde süs ve gölge ağacı olarak yetiştirilirler. Manolyalar, bir bölümü yaz kış yeşil kalabilen bazısı ise kışın tüm yapraklarını dökerek çıplaklaşan ağaçlardır. Yaprakları düz kenarlı ve basit yapılıdır. Renkleri kırmızı ile kahverengi arasında deği­şen kozalaksı meyveleri vardır. Meyveler bir araya yığılmış pek çok tohum kılıfından olu­şur. Her bir tohum kılıfının içinde, olgunlaştı­ğında ince ipçiklerin ucundan aşağı doğru sarkan bir ya da iki kırmızı tohum bulunur.

Kuzey Amerika kökenli manolya türleri arasında en yaygın olanı iriçiçekli manolyadır (Magnolia grandiflora). Koyu yeşil derimsi yapraklarıyla yaz kış yeşil kalabilen bu ağaç öteki manolyalardan farklı olarak 30 metreye kadar boylanır. Çok güzel kokulu, iri beyaz çiçekler açan bu tür Türkiye'de de başta İstanbul olmak üzere özellikle kıyı illerimizde yetiştirilir. Kuzey Amerika manolyaları ara­sında sert iklim koşullarına en dayanıklı olan tür, yerel olarak hıyarağacı da denen Magno­lia acuminata'dır. Bu türün laleyi andıran yeşilimsi beyaz çiçekleri, ağacın yaprakları yeni gelişmeye başlarken açar. Körpe haliyle ince bir hıyara benzeyen meyveleri olgunlaş­tıkça kırmızıya döner.

Süs bitkisi olarak yetiştirilen manolyaların pek çoğu Asya kökenli türlerden geliştirilmiş­tir. Bunlardan Çin manolyası (Magnolia de-nudata) tomurcukları boz renkli tüylerle kaplı küçük ağaççık boyutunda bir bitkidir. Bu tüylü tomurcuklar bahar aylarında ağaç henüz yapraklanmadan önce gelişerek iri, beyaz çiçeklere dönüşür. Bu manolya türünden, çaprazlama çalışmalarıyla özellikle taçyap-raklarının dip tarafı hafif moromsu lekeli olan pek çok melez manolya çeşidi elde edil­miştir.

Anayurdu Himalaya Dağları olan bir ma­nolya türü (Magnolia campbellii) ise dikildik­ten uzun yıllar sonra çiçek açmaya başlar. Çiçeklerinin dışı açık pembe, içi koyu kırmızı­dır. Japonya kökenli bir çalı olan yıldız manolya (Magnolia stellata) da önceleri be­yaz, daha sonra giderek pembeleşen hoş kokulu çiçekleriyle tanınır.