Meslek Danışmanlığında Temel Yaklaşımlar
Ziyaretçi
MESLEKİ REHBERLİK VE MESLEK DANIŞMANLIĞINDA TEMEL YAKLAŞIMLAR
Sponsorlu Bağlantılar
2) Ginzberg'in Gelişim Kuramı
3) Roe'nun İhtiyaç Kuramı
4) Psikanalitik Yaklaşımlar
5) Super'ın Benlik Kuramı
6) Ekonomik ve Sosyal Yaklaşımlar
7) Tiedeman ve O'Hara'nın Kimlik Kuramı
8) Holland'ın Kişilik Kuramı
9) Karar Kuramları
ÖZELLİK-FAKTÖR KURAMI
Minnesota Üniversitesi öğretim üyelerinden Williamson, Peterson ve Darley tarafından geliştirilmiştir. Kurama göre insan bir takım gizil güçlerle dünyaya gelir ve her insan kendine özgü bir varlıktır. Bu özellikler, davranışları gözlemleyerek ya da ölçme araçları ile saptanabilir. Danışmanın görevi, bireyi bilimsel yöntemlerle incelemek, bireyin zayıf ve güçlü yönlerini belirleyerek başarılı olabileceği alanları kendisine göstermektir.
Her birey, akılcı bir yolla, kendi kapasitesini ortaya koyma gücüne ve isteğine sahiptir. Kişi, yaşamını düzenlemek ve sürdürmek için çalışır.
Bu kuramı benimsemiş bir danışman, danışanla iyi ilişkiler kurduktan sonra onun kendini tanımasına yardımcı olmak ve sorunun kaynağını bulabilmek için çeşitli ölçme araçları kullanır. Verilerin bütünleştirilmesi ve anlamlandırılmasından sonra sonuç danışana, bireysel psikolojik danışma yoluyla iletilir.
Kurama göre Psikolojik Danışma süreci şu basamaklardan oluşmaktadır :
- Analiz : Danışan hakkında çok çeşitli kaynaklardan bilgi toplama.
- Sentez : Elde edilen verilerin düzenlenmesi, özetlenmesi ve aralarındaki ilişkilerin saptanması
- Teşhis,Tanı : Bireyin sorununun kaynağı hakkında danışanın bir yargıya varması
- Prognoz : Sorunun geleceği, karşılaşılabilecek güçlükler hakkında bazı tahminler yapılması
- Psikolojik Danışma : Danışanla danışmanın sorunun çözümü için çeşitli yollar aramaları
- İzleme : Psikolojik Danışma sürecinin etkinliliğinin değerlendirilmesi
Bu kurama göre mesleki rehberlik, kişinin niteliklerine uygun bir programa, okula ya da mesleğe yerleştirilmesindeki doğruluğu sağlama işlemidir.
GINZBERG'IN GELİŞİM KURAMI
Bu kurama göre birey mesleğini bir anda verilen gelişigüzel bir karar sonucunda değil, hayat boyunca oluşan ve gelişen, büyük ölçüde geri dönülemez olan davranış örüntüleri ile seçer.
Kurama göre mesleki karar verme süreci üç evreye ayrılmaktadır :
- Hayal Dönemi : 6-11 yaşlarını kapsar. Bu dönemde çocuk genellikle çevresindeki kimselere karşı geliştirdiği özdeşime göre bazı meslek tercihlerini ifade eder.
- Geçici Seçim Dönemi : Ergenlik dönemini kapsar. Bu dönem bazı alt dönemlere ayrılır :
• İlgi Dönemi : Seçimler ilgilere dayalıdır.
• Yetenek Dönemi : Yetenekler dikkate alınır.
• Değer Dönemi : Toplumda bir yer edinmek önemlidir.
• Geçiş Dönemi : Bireyin iş veya ileri eğitimi düşünmeye başladığı dönem.
- Gerçekçi Dönem : Şu alt basamaklara ayrılır :
• Araştırma : Bireyin meslek seçimi sorunu üzerinde düşünmeye ve bunu çözmek için gereksinme duyduğu yaşantıları kazanmaya başladığı dönem.
• Billurlaştırma : Bireyin kendini verebileceği mesleği seçmesini etkileyen çok çeşitli faktörleri değerlendirdiği dönem.
• Belirleme : Seçeneklerin belirli meslek amaçlarına göre değerlendirildiği dönem.
Bu kuramda meslek seçimi ergenlik dönemi boyunca en az 10 yıl süren bir gelişim sürecinin ürünü olarak görülmekte ve varılacak kararın, bireyin o ana kadar geçirdiği yaşantıların ürünü olacağı, fakat aynı zamanda gelecekteki yaşam ve kararları da etkileyeceği, dolayısıyla geri dönülemez olduğu ileri sürülmektedir.
ROE'NUN İHTİYAÇ KURAMI
Kurama göre bireyin çocuklukta geçirdiği yaşantılar ve anne babasıyla ilişkilerinde sağladığı doyum, onun gelecekteki davranışlarını belirleyen iç uyarıcıları oluşturur. Bireyin gereksinimlerini doyurma yolları onun, yetenek, ilgi ve tutumlarından hangilerini geliştireceğini belirler. Hiç doyurulmayan ya da çok az doyurulan ihtiyaçlar birer güdü haline gelir. Bu durumda aile ortamında sevgiye doymamış olan kişi, ya insanlardan uzaklaşıp nesnelerle uğraşmayı ya da sevgi ihtiyacını doyuracak araçlar olan insanlarla uğraşmayı seçecektir.
Meslekleri "insanlarla" veya "insan olmayanlarla" ilgilenenler olarak 2'ye ayıran Roe, bireylerin bu alanlardan birsine yönelmesinin gerisinde çocukluk yaşantılarındaki doyumların ya da doyumsuzlukların rol oynadığını ileri sürmektedir.
PSİKANALİTİK YAKLAŞIMLAR
Kurama göre mesleki seçimlerin gerisinde, bilinçdışı gereksinmeleri doyurma yolunda yüceltilmiş davranışlar yatmaktadır. Birey toplumca uygun görülen bazı etkinliklere katılarak libidosunu (yaşam enerjisi), toplumca kabul edilebilecek biçimde ifade eder. Meslek kişiliğin bir yansımasıdır. Brill'e göre normal insanın meslek seçimi konusunda rehberliğe ihtiyacı yoktur. Çünkü kişinin bilinçdışı dürtüleri, onun hangi alanda doyum sağlayacağını söyleyen en iyi rehberdir.
SUPER'IN BENLİK KURAMI
Super'e göre meslek seçimi benlik tasarımının mesleki bir terimle ifadesidir. Benlik tasarımı bir kimsenin kendisini nasıl gördüğüdür. Benlik tasarımı bireyin kendisi hakkında, doğrudan edindiği algıların birbirleri ile anlamlı bütünler oluşturmasıyla meydana gelir. Benlik meslek seçimini etkiler, çünkü aslında meslek seçimi, bireyin kendi hakkındaki tasarımını oldukça açık bir biçimde ifade etmeyi istediği bir yaşam noktasıdır.
Super'e göre benlik tasarımının oluşması ve mesleki bir seçime dönüşmesi şu basamaklardan oluşmaktadır :
- Büyüme (14 yaşa kadar)
- Araştırma (15-24 yaşlar)
- Yerleşme (25-44 yaşlar)
- Koruma (45-64 yaşlar)
- Çöküş (65 ve sonrası)
Kurama göre meslek seçimine en önemli dönem araştırma dönemidir. Araştırma dönemi şu alt basamaklara ayrılır :
- Geçici Dönem (15-17) : İlgi, gereksinme, yetenek ve değerlerin dikkate alınarak bir takım geçici kararlara varıldığı ve hayali olarak tartışıldığı dönem.
- Geçiş Dönemi (18-21) : Bireyin bir işe ya da profesyonel eğitime başladığı ve gerçek olguları daha dikkate aldığı dönem.
- Sınama Dönemi (22-24) : Uygun bir alanın bulunduğu ve kişinin ilk işe yerleştiği dönem.
EKONOMİK VE SOSYAL YAKLAŞIMLAR
Smith ve Clark gibi ekonomistler meslek seçimini ekonomideki arz-talep ve net fayda ilkeleri ile açıklarken, Lipsett gibi sosyologlar meslek seçiminin, kültür, aile yapısı, okul ve arkadaşlık ilişkileri gibi toplumsal etkilerle oluştuğunu ileri sürmüşlerdir.
TIEDEMAN VE O'HARA'NIN KİMLİK KURAMI
Kurama göre benlik, bireyin kendini algılamasından çok kendini değerlendirmesidir. Benlik kavramının oluşumu yaşam boyu sürer. Birey gerek eğitimi sırasında gerekse sonraki çalışma hayatında çeşitli sorunlarla uğraşırken benlik ve mesleki kimlik birbirini etkiler. Birey bir pozisyondan diğerine geçtikçe benlik de değişikliğe uğrar. Meslek seçimi süreci mesleki kimliğin gelişme süreci olup, benlik bu kimliğin merkezidir.
HOLLAND'IN KİŞİLİK KURAMI
Kurama göre meslek seçimi, kişiliğin yansıması, bireyin çevre ilişkilerinde benimsediği uyum yönteminin, bir mesleki alanda ifadesini bulmasıdır. Her birey meslek seçme yaşına gelene kadar çok çeşitli etkiler altında kalmakta ve meslekler hakkında kalıplaşmış yargılar geliştirmektedir.
Holland'a göre 6 tür kişilik tipi vardır :
- Gerçekçi Tipler : atak, saldırgan, kas etkinliği ve motor koordinasyonunu gerektiren işlerde başarılı, erkeksi, bedence güçlü, sade, doğal insanlardır. Açık havada çalışmayı tercih ederler. İnsanlar arsında olmaktan ve sözel etkileşimde bulunmaktan sıkılırlar.
- Aydın Tipler : Yapmaktan çok düşünmeyi, beden güçleri yerine zihinsel güçlerini kullanmayı tercih ederler. Uysal, alçakgönüllü, başarma güdüsü yüksek, düşünceleri esnek, topluluktan hoşlanmayan bağımsız insanlardır.
- Sosyal Tipler : Başka insanlarla bir arada olmaktan, onlara yardım etmekten hoşlanırlar. İnsanları ve duygularını anlama çabası gösterirler. Zihinsel yetenekleri ve başarma güdüleri yüksektir.
-Gelenekçi Tipler : Kurallara bağlı, tertip ve düzen meraklısıdırlar. Emir alıp vermekten hoşlanırlar, statü ve güç ararlar. Duygulardan çok nesneleri anlamak isterler. Kendilerini sıkı bir kontrol altında tutarlar. Çevrede daima iyi bir izlenim bırakmak isterler.
- Girişimci Tipler : Dışa dönüktürler ve diğer insanları ikna edip yönetmek isterler. İnsanlarla devamlı ilişki halindedirler. Rahat, anlamaya meraklı, sabırsız ve kendine yetemeyen insanlardır.
- Artistik Tipler : Estetik faaliyetlere ilgi, esneklik, ataklık, bağımsızlık, yüksek hayal gücü ve yaratıcılık gibi özelliklere sahip insanlardır.
KARAR KURAMLARI
Kurama göre karar verme sürecinin belirli stratejileri vardır ve bunlar çözümlenebilir. Karar verme süreci salt duygusal bir eylem değil, bilişsel yönü ağır basan bir eylemdir. Danışmanların fonksiyonları arasında, karar verme sürecinde kullanılan bilişsel tekniklerin öğretilmesi de yer almalıdır. Kurama göre meslek seçimi, sağlıklı bir karar verme eylemidir.
Kaynak
