Jiroskop

Bir eksen çevresinde ve aynı zamanda birbirine ve bu dönme eksenine dik iki eksenden biri veya her ikisi çevresinde serbestçe dönebilecek biçimde yapılmış bir disk ya da tekerden oluşan düzenek. Jiroskop dönmekteyken, birbirine dik eksenlerden birine uygulanan moment, öbür eksende bir dönme hareketine yol açar ve dolayısıyla tüm düzenek, tekerin dönme eksenini değiştirmeye yönelik bir momente, onun açısal momentiyle orantılı olarak büyük bir direnç gösterir. Bilimsel anlamda ilk jiroskop 19. yüzyılın ortalarında Foucault tarafından yapılmışsa da, çocukların oyuncak olarak kullandıkları topaç da, aslında jiroskopun çalışma ilkesini gösterir. Topacın yeterli bir hızla döndüğünde dik durması, jiroskopik eylemsizliğin belirtisidir. Topacın dönme ekseni, bu eksenin değişmesine karşı direnç gösterir. Kısacası, bir dönme ekseninin değişmesine büyük bir direnç gösteren jiroskoplar, bu özellikleriyle yönü sabit tutmak amacıyla torpil, güdümlü mermi vb. ile sallantıları önlemek için gemilerde yaygın olarak kullanılır. Önceleri dalgaların gemileri sağa sola sallamasını önlemek için teker çapı çok büyük (4 metre) olan jiroskoplar kullanıldı. Bu tür jiroskopların hantal ve kullanışsız olmasından ötürü günümüzde daha çok gemi dışına hidrolik olarak uzanan sallantı kesici metal levhalar ve bu levhalara, sallantıyla bağlantılı olarak komuta sinyalleri gönderen küçük jiroskoplar kullanılır. Jiroskop ayrıca büyük gemilerde pusula olarak da kullanılır. Bu tür pusulalara cayro pusula denir.

MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi