PERİ a. (fars. peri).
1. Doğaüstü güçlere sahip olduğuna inanılan düşsel dişi varlık. (Bk. ansiki. böl.)
2. Güzelliğiyle, inceliğiyle dikkati çeken kadın.
3. Peri gibi, çok güzel kadın ya da kız için kullanılır. || Peri hastalığı - peRİhastaliği. |j Periler ülkesi, büyülü, olağanüstü, düşsel ülke. |j Perileri bağdaşmak, uyuşup anlaşmak, iyi geçinmek. || Perisi hoşlanmamak, bir kimseden söz ederken, bir başkasına karşı yakınlık ve sevgi duymamak; kanı kaynamamak.
—Esk. Peri-çehre, peri yüzlü. || Peridar, perili. || Peri-etsa, büyücü. |j Peri-peyker, peri -ru, güzel yüzlü. || Peri-şekl, periye benzeyen. || Perivar, periveş, peri gibi.
—fiyat. Peri oyunu, olağanüstü öğelere ve büyüye dayanan tiyatro oyunu. (Bk. ansıkl. böl.)
—ANSİKL. Ed. Halkların çoğunda doğaüstü varlıklara inanıldığı görülür. Bu varlıklar insanların yaşamına karışır, onlara uğur ya da uğursuzluk getirecek güçler bağışlamak üzere, dünyaya geldikleri sırada yanlarında bulunur ve iyilik ya da kötülüklerini insanlara sürekli duyururlar: Yunanlılarda Ausonius’un Tria fata adını verdiği perilere dönüşen moirai ya da parkalar, iskandinavlar ve Germenlerde troller, elfler ve koboldlar bu tür yaratıklardır. Perilere ilişkin efsaneler daha sonraları edebi temalara dönüştü. Bunlar XVII. yy.'da, Ch. Perrault'nun etkisiyle ve XIX. yy.’da tutuldu.
Divan şiirinde sevgili, güzelliği bakımından periye benzetilir ("Kamer çehre, peri ru, tende canım" [Ay çehreli, peri yüzlü, tenimde can olan sevgili], Hacı Arif Bey' in uzzal makamındaki şarkısına kendi yazdığı güfte). Peri, göze görünmez, insandan kaçar; âşık, periye benzeyen sevgilisinin kendisinden kaçmaması için yalvarır ("Kaçma âşıktan peri yüzlüm, vefalar vaktidir" [Hayali]).
Masal yaratıkları arasında peri padişahı, peri kızları yer alır: masal kahramanı, peri padişahının sarayına uzun serüvenlerle ulaşır ve ondan bir yardım sağlar. Issız yerlerde, ormanlarda, su başlarında insanların karşısına çıkan peri kızları bazen bir kötülüğe uğramış, keçi, kurbağa biçimine sokulmuştur Kendilerini kurtaran delikanlılarla evlenirler, iyilik perileri iyi yürekli yoksul kızlara olağanüstü güzellik verir; gezdiği yerin çayır çimen olmas1 ağlarken gözlerinden inci mercan dökülmesi, yıkandığı suların altın kesilmesi gibi üstün nitelikler kazandırır. Buna karşılık kötülere kötülük yaparlar. Bazen kötülük perilerinden insanlara kötülük gelir; masal kahramanları yaptıkları iyilikler yardımıyla bunlardan kurtulmayı başarır.
—isi. Eski İran dinlerinde perilerin kötülük kaynakları olduklarına, hastalık ve yıkımlara yol açtıklarına inanılırdı. Benzer inançlar Cahiliye devrindeki Araplar'da, Türkler’de, bunların dışında birçok kültürlerde de vardı. Tektanrıcı dinler, doğaüstü tek güç kaynağının Tanrı olduğunu bildirmekle birlikte, bu tür inançlar gene oe varlıklarını sürdürdü. İslam dininde cin denilen gizli varlıklar kabul edilmekle birlikte, özel olarak peri inancına yer verilmez; ayrıca iyilik ve kötülüğün Tanrı’nın gücüne bağlı olduğu, bir inanç ilkesi olarak benimsenir. Ancak, eski İran kültürü başta olmak üzere İslam öncesi inançlara dayanan peri, alkarısı, albastı gibi batıl inançlar zamanla İslam topluluklarını da etkiledi; bayılma, sara, felç, loğusalık humması vb. sinirsel ya da mikrobik hastalıkların bu tür düşsel varlıklardan kaynaklandığına inanıldı. Yıkıntılarda, su başlarında, kuytu ve izbe yerlerde perilerin bulunduğu, bu tür yerlerin periler tarafından beklenip korunduğu sanıldı. Örneğin, İslam öncesi Anadolu inançlarında bulunan perilerin en önemlisi su perisi Salmakis' n Bodrum yakınlarında aynı adla anılan pınarı koruduğuna inanılırdı. Bazı melankolik hastaların peri kızlarını sevdiklerine ve bu tür hastaların ancak okutmakla kurtulabileceklerine günümüzde hâlâ halk arasında inanılır.
—'fiyat. Peri oyununun ayırtedicî niteliği olan olağanüstülük öğesinin, klasik reper- tuvarın gerek dramatik, gerek lirik dallarında önemli bir yeri vardır; Shakespeare'in Bir yaz gecesi rüyası (A Midsummer Night's Dream) gibi Mozart’ın Sihirli flüt'ü de (D:e Zauberflöte) peri oyunları kapsamına girer. Bu tür, XIX. yy.’da transız bulvar tiyatrolarında hokkabazlık ve sahne hileleriyle zenginleşti. Sonradan peri oyunu daha çok çocuk tiyatrolarına yöneldi. Günümüzde. "peri oyunları" geleneğini sinema sürdürmektedir (Walt Disney).
Kaynak: Büyük Larousse
Peri Nedir?
