Soy Kütüğü Nedir?

SOYKÜTÜĞÜ a. Bir soyzinciri oluşturan aile üyelerinin listesi, dökümü. (Bk. ansikl. böl.)

—Bilkur. Bir bilimin soykütüğü, sözkonu- su bilimin, ne ise o olmasını sağlayan şeyle bağlantısı; sözkonusu bilimin, doğduğu ve geliştiği andaki bilgi durumuyla bağıntısı. (Bk. ansikl. böl.)

—Fels. Nietzsche'ye göre, kişilerin ahlakını ve kendi değer sistemlerini kurma tarzlarını belirleyen kimi tarihsel koşullanmalan ortaya çıkarmayı sağlayan yöntem. (Bk. ansikl. böl.)

—Zootekn. Soykütüğü, belli bir ırktan bütün damızlıkların (erkek ve dişi) ve bunlar arasındaki akrabalıkların kaydedildiği defter ya da fiş. (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Bilkur. Bilgikuramsal kopma deyince, bir bilimin doğuşu ile o bilimin doğuşundan önceki “kuşku duyulmayan, dirençli ve birbirini destekleyen yanlışlar bütünü” arasında ortaya çıkan kesikliliği anlıyorsak (Bachelard), bir bilimin soykütüğüyle ilgili çalışmada, bu kopuşu ve farklılıklara yol açan öğelerini vurgulamamız gerekir. Ama aynı zamanda, çeşitli bilimsel alanların özgüllüğünü ve zaman bakımından aralarındaki ilişkiyi açıklamamız da zorunludur. Böylece, bilimlerin soykütüğü bir bilimi, belli bir evreden bir başka evreye geçiren hareket ettirici gücü ortaya çıkarmaya, bilimsel olanla ideolojik olan arasındaki sınırın yer değiştirmelerini izlemeye, bunların tarih (özellikle siyaset) karşısındaki bağımsızlığını ya da özerkliğini saptamaya ve dolayısıyla bilimlerin arkeolojisine ve tarihine göre belli bir konum edinilmesine çalışır.

—Fels Soykütüğü, Nietzsche'nin ilk kez Zur Genealogie’ der Moral (Ahlakın soykütüğü üzerine) adlı yapıtında giriştiği ruhbilimsel araştırmalarda uyguladığı bir yöntemdir ve başlıca iki yönü vardır:
1. ahlakın kökenini araştırmak: burada ilk değerlendirmelerin ortaya çıkmasında rol oynamış tarihsel koşulları belirlemek; belli bir ahlaksal değerler sistemini benimseyen kişinin ne tür bir kişi olduğunu saptamak sözkonusudur;
2. bu yoldan incelenen ahlaksal tercihlerin eleştirel bir değerlendirmesini yapmak.
Nietzsche şöyle yazar:1 'İnsan, iyi ve kötü gibi değer yargılarını hangi koşullarda yarattı? Ve bunların kendindeki değeri nedir? Bu yargılar bugüne kadar insanın gelişmesini engellemiş mi, yoksa kolaylaştırmış mıdır? Bunlar, yaşamın zavallılığı, yoksullaşması ve çökmesinin işareti midir? Yoksa tersine, yaşamın doluluğu, gücü, iradesi, cesareti, umudu ve geleceğinin işareti midir?" (Zur Genealogie der Moral [Ahlakın soykütüğü üzerine], "Önsöz”, 2).

—Tar. Ortaçağda Kilise çok yakın akrabaların evlenmesini yasakladığında ve daha sonraları XVII. yüzyılda herhangi bir kimsenin birtakım unvan, iş ya da görevlerde hak iddia edebilmesi için soylular sınıfından belli sayıda atası olduğunu kanıtlaması zorunluğu doğduğunda, soykütüğü çok önemli bir hukuksal yarar sağlıyordu. Günümüzde, soykütüğü tarihsel öneminin yanı sıra vârislerin araştırılmasında ve miras haklarının belirlenmesinde hâlâ önemli bir rol oynamaktadır.
Tanınmış soykütükçüler arasında, Fran- sada d’Hozier’ler, R Anselme, R Menestrier, J. Le Laboureur ve Chörin'ler; İngiltere’de W. Dugdale; Almanya’da N. Rittershausen, J. W. İmhof, S. Kekulö von Stradonitz ve isenburg prensi; İspanya’ da J. de Sosa sayılabilir.

—Zootekn. ilk soykütükleri İngiltere’de tutulmaya başlandığından uluslararası terminolojide sığır ve domuz soykütüğüne herd-books, atlar için tutulana sud-books, koyun için tutulana ftock-books adı verilir. Köpek ve kedi ırkları için de soykütükleri vardır.
XVIII. yy.’ın sonu ile XIX. yy.’ın başlarında uygulamaya konulan soykütüklerinin ilk amacı hayvanların soylarını saptamak iken, XX. yy.'ın başında hayvancılıktaki başarılı gelişmelerin kontrolü ve bir süre sonra ıslah programlarının devreye sokulmasıyla bu amaç hızla aşılmıştır.
Günümüzde soykütükleri yeni ırklar yaratmaya ve ıslah yöntemlerine özgü tüm alanlarda etkinlik göstermektedir. Amaçları, soyları ve verimlilikleri bilinen bütün hayvanlarla ilgilenmektir. Irk içerisinde istenilen tipi ve bunun, üretim hedeflerini saptamak ve hak ettikleri anda damızlıklara gerekli belgeyi vermek üzere kütüklerden elde edilecek bilgileri toplar ve yönlendirir. Öte yandan ırkın nasıl geliştirileceğinden sorumlu yöneticiler ıslah için uygulanacak programları da soykütüklerinden elde ederler.
Soykütüğüne sadece geçmişleri bilinen hayvanların dölleri kaydediyorsa, o kütüğe kapalı kütük denir. Eğer ana ve babaları bilinmeyen hayvanlar da kaydedilebi- liyorsa kütük açık kütük diye adlandırılır. Bu çeşit hayvanlar "başlangıç” olarak kütüğe alınır Ölguların çoğunda kütükler erkekler için kapalı, dişiler için açıktır. Bu durum, ırk için ilginç olduğu düşünülen her çeşit geni, dişi kanalıyla işler hale getirebilir. Nihayet, bir de, sadece ırkın niteliklerine en yüksek düzeyde sahip olan hayvanların kaydedildiği bir "seçkinler kütüğü" vardır.