Kilittaşı Türler
VIP VIP Üye
Kilittaşı Türler
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kilittaşı türler, doğal çevrelerine sayılarına nazaran daha önemli etkide bulunan türler. Böyle bir organizma bulunduğu ekosistemde, bir kemerin kilittaşının görevine benzer bir rol oynar. Kilittaşı kemer içindeki diğer taşlardan daha az basınç altında olsa bile, o olmadan kemer çöker. Benzer şekilde bir ekosistemin içinden kilittaşı tür çekilirse, bu tür biyokütle ya da verimlilik içinde küçük bir yer tutsa dahi ekosistemde çok dramatik değişiklikler oluşabilir.
Tanım üzerine notlar
Denizyıldızı
Burada verilen tanım henüz tam olarak kabul görmemiş ve oldukça niteliksel bir tanımdır. Önemli bir nokta türün yaygınlığının ve etkisinin nasıl ölçüleceğinin ve hangi sınırlamanın yapılacağının henüz belirli olmamasıdır. Bu anlamda yaygınlık biyokütle ya da verimlilik olarak ölçülebilir. Etkiyi tanımlayabilmek ise daha da zordur. Kilittaşı avcıların, ekosistemin bütünü içinde oldukça nadir görünseler dahi bulundukları fonksiyonel ekolojik grupların içindeki biyokütle üstündeki üstünlükleri ile tanımlanabilecekleri önerilmiştir.
Bu terim çoğu zaman yanlışlıkla temel türler yerine kullanılmaktadır. Kilittaşı türler yalnızca ortadan yok olmalarının ekosistemi etkileyeceği türler olarak görülmemelidir çünkü tanım gereği herhangi bir yaygın türün ekosistemden çıkarılması o ekosistemi önemli derecede değiştirecektir. Doğa koruma yanlılarına kilittaşı tür kavramını çekici kılan görece oldukça küçük bir fiziksel ize sahip olsalar bile ekosistemin sağlığı üzerinde büyük bir etkileri olmasıdır.
Kaliforniya midyeleri
Su yosunu ormanı
Denizkestanesi
Kışın bir boz ayı
Kunduz seti gölü
Örnekler
Tam tanımı üzerinde belli bir konsensüs olmamasından ötürü kilittaşı tür kavramı ancak belirli örnekleri listeleyerek anlatılabilir.
Klâsik bir kilittaşı tür, bir otçul türün baskın bitki türünü yok etmesini engelleyen türdür. Av sayısı az olduğu için kilittaşı avcı sayısı daha da düşük olabilir ama yine de etkilidir. Eğer bu avcılar olmasaydı otçul avın sayısı giderek çok artacak ve baskın bitki türünü yok ederek ekosistemin çehresini oldukça önemli derecede değiştirebilecekti. Kesin senaryo her örnek için değişiklik gösterse de zincirleme tepki sonucu çok yaygın olmayan bir türün ekosistemin çalışması üzerinde olduğundan büyük bir etkisi olacağı anafikri değişmeden kalır.
Avcılar
Bazı deniz yıldızları, başka doğal düşmanları avcıları bulunmayan deniz kestaneleri, midyeler ve diğer deniz kabukluları ile beslenerek bu işlevi yerine getirirler. Eğer deniz yıldızı popülasyonu ekosistemden çıkarılırsa midye popülasyonu kontrolsüz olarak artar ve diğer birçok türü uzaklaştırır, deniz kestanesi popülasyonu da mercan kayalıklarını yokeder.
Benzer şekilde kelp ormanında deniz samurları deniz kestanelerini kontrol altında tutar. Kelp kökleri basitçe çapa gibidir, kara bitkilerinin besin toplayan büyük ve geniş köklerine benzemez. Dolayısıyla deniz kestaneleri kelplerin yalnızca köklerini yani biyokütlelerinin çok az bir kısmını yiyerek kelpleri ekosistemden tamamen çıkarabilir.
Evcil kediler de insan yerleşim alanlarının da dahil olduğu birçok ortamda kilittaşı tür rolünü üstlenmiştir. Yabani kediler de içine sokuldukları birçok yerde yerel popülasyonları azaltmıştır.
Bu yaratıkların süper avcı olmasına gerek yoktur. Deniz yıldızları köpekbalıklarına, vatozlara ve deniz anemonlarına av olur. Kediler ve susamurları yırtıcı kuşlara av olur.
Mühendisler
Kuzey Amerika'da, grizzly ayısı avcı olarak değil ama ekosistem mühendisi olarak kilittaşı bir türdür. Okyanus ekosisteminden orman ekosistemine besin transferi yaparlar. Bu transferin ilk aşaması bazen binlerce kilometre olmak üzere akıntıya karşı ırmaklarda yüzen somon ile gerçekleşir. Daha sonra somonu yakalayan ayı, balığı kuru toprağa çıkarır ve çevreye besin yönünden zengin dışkı ve yarı yenmiş balıkları yayar.
Bir başka ekosistem mühendisi kunduzdur. Bulunduğu alanı bir akarsudan gölcüğe ya da bataklığa çevirir.
Su samurları
Savanda bir fil
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sponsorlu Bağlantılar
Kilittaşı türler, doğal çevrelerine sayılarına nazaran daha önemli etkide bulunan türler. Böyle bir organizma bulunduğu ekosistemde, bir kemerin kilittaşının görevine benzer bir rol oynar. Kilittaşı kemer içindeki diğer taşlardan daha az basınç altında olsa bile, o olmadan kemer çöker. Benzer şekilde bir ekosistemin içinden kilittaşı tür çekilirse, bu tür biyokütle ya da verimlilik içinde küçük bir yer tutsa dahi ekosistemde çok dramatik değişiklikler oluşabilir.
Tanım üzerine notlar
Denizyıldızı
Burada verilen tanım henüz tam olarak kabul görmemiş ve oldukça niteliksel bir tanımdır. Önemli bir nokta türün yaygınlığının ve etkisinin nasıl ölçüleceğinin ve hangi sınırlamanın yapılacağının henüz belirli olmamasıdır. Bu anlamda yaygınlık biyokütle ya da verimlilik olarak ölçülebilir. Etkiyi tanımlayabilmek ise daha da zordur. Kilittaşı avcıların, ekosistemin bütünü içinde oldukça nadir görünseler dahi bulundukları fonksiyonel ekolojik grupların içindeki biyokütle üstündeki üstünlükleri ile tanımlanabilecekleri önerilmiştir.
Bu terim çoğu zaman yanlışlıkla temel türler yerine kullanılmaktadır. Kilittaşı türler yalnızca ortadan yok olmalarının ekosistemi etkileyeceği türler olarak görülmemelidir çünkü tanım gereği herhangi bir yaygın türün ekosistemden çıkarılması o ekosistemi önemli derecede değiştirecektir. Doğa koruma yanlılarına kilittaşı tür kavramını çekici kılan görece oldukça küçük bir fiziksel ize sahip olsalar bile ekosistemin sağlığı üzerinde büyük bir etkileri olmasıdır.
Kaliforniya midyeleri
Su yosunu ormanı
Denizkestanesi
Kışın bir boz ayı
Kunduz seti gölü
Tam tanımı üzerinde belli bir konsensüs olmamasından ötürü kilittaşı tür kavramı ancak belirli örnekleri listeleyerek anlatılabilir.
Klâsik bir kilittaşı tür, bir otçul türün baskın bitki türünü yok etmesini engelleyen türdür. Av sayısı az olduğu için kilittaşı avcı sayısı daha da düşük olabilir ama yine de etkilidir. Eğer bu avcılar olmasaydı otçul avın sayısı giderek çok artacak ve baskın bitki türünü yok ederek ekosistemin çehresini oldukça önemli derecede değiştirebilecekti. Kesin senaryo her örnek için değişiklik gösterse de zincirleme tepki sonucu çok yaygın olmayan bir türün ekosistemin çalışması üzerinde olduğundan büyük bir etkisi olacağı anafikri değişmeden kalır.
Avcılar
Bazı deniz yıldızları, başka doğal düşmanları avcıları bulunmayan deniz kestaneleri, midyeler ve diğer deniz kabukluları ile beslenerek bu işlevi yerine getirirler. Eğer deniz yıldızı popülasyonu ekosistemden çıkarılırsa midye popülasyonu kontrolsüz olarak artar ve diğer birçok türü uzaklaştırır, deniz kestanesi popülasyonu da mercan kayalıklarını yokeder.
Benzer şekilde kelp ormanında deniz samurları deniz kestanelerini kontrol altında tutar. Kelp kökleri basitçe çapa gibidir, kara bitkilerinin besin toplayan büyük ve geniş köklerine benzemez. Dolayısıyla deniz kestaneleri kelplerin yalnızca köklerini yani biyokütlelerinin çok az bir kısmını yiyerek kelpleri ekosistemden tamamen çıkarabilir.
Evcil kediler de insan yerleşim alanlarının da dahil olduğu birçok ortamda kilittaşı tür rolünü üstlenmiştir. Yabani kediler de içine sokuldukları birçok yerde yerel popülasyonları azaltmıştır.
Bu yaratıkların süper avcı olmasına gerek yoktur. Deniz yıldızları köpekbalıklarına, vatozlara ve deniz anemonlarına av olur. Kediler ve susamurları yırtıcı kuşlara av olur.
Mühendisler
Kuzey Amerika'da, grizzly ayısı avcı olarak değil ama ekosistem mühendisi olarak kilittaşı bir türdür. Okyanus ekosisteminden orman ekosistemine besin transferi yaparlar. Bu transferin ilk aşaması bazen binlerce kilometre olmak üzere akıntıya karşı ırmaklarda yüzen somon ile gerçekleşir. Daha sonra somonu yakalayan ayı, balığı kuru toprağa çıkarır ve çevreye besin yönünden zengin dışkı ve yarı yenmiş balıkları yayar.
Bir başka ekosistem mühendisi kunduzdur. Bulunduğu alanı bir akarsudan gölcüğe ya da bataklığa çevirir.
Su samurları
Savanda bir fil
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
