Nikolai Ivanovich Lobachevsky

Nikolay İvanoviç Lobaçevski

Rus matematikçi (1793-1856).
21 yaşında Kazan Üniversitesi'nde öğretim üyeliğine, 34 yaşında da aynı üniversitenin rektörlüğüne getirildi. Rektör olarak üniversiteye büyük katkılarda bulundu. Öğretim üyelerini, oldukça kötü duruma düşmüş olan akademik düzeyi iyileştirmek için yeniden örgütledi. Kütüphaneyi zenginleştirdi, laboratuarlar kurdu. 1830'da kolera salgınına, 1842'de de büyük yangın tehlikesine karşı üniversiteyi korudu. Lobaçevski, bütün idari başarılarının yanında matematik dalında da önemli katkılarda bulundu. Bu alandaki en önemli katkısı 2000 yıldır saltanatını koruyan Öklid geometrisinin dışında da geometriler varolabileceğini göstermesidir. Öklid geometrisi beş aksiyom üzerine kuruludur.

Bunlardan ilk dördü 'aksiyom' sözcüğünü hak edecek denli önemli oldukları halde, beşincisi biraz zor inanılır niteliktedir. Yani sanki kanıtlanması gerekirmiş gibi gelir. Bu aksiyom kısaca paralellik aksiyomu adı verilen aksiyomdur. Para-lellik aksiyomunun bu niteliğinden dolayı 1800'lerin başına kadar bir çok matematikçi beşinci aksiyomun gerçekte bir aksiyom olmayıp, ilk dört aksiyom kullanılarak kanıtlanabilecek bir teorem olduğu sanısına kapılara bu yönde büyük çaba harcadı. Ancak bütün bu çabalar boşa çıktı. Beşinci aksiyom ilk dört aksiyomdan çıkarılamıyordu. Matematikçiler Öklid'e bir kez daha hayran oldular. Lobaçevski olaya başka türlü yaklaştı: Beşinci aksiyom tutarlı bir geometrinin kurulması için gerekli değildi. Belki de beşinci aksiyomun değiştirilmesiyle yada yadsınmasıyla, Öklid geometrisi olmayan, ama oluşturacağı tutarlı bütünlük açısından geometri olan başka geometriler yaratılabilirdi.

Lobaçevski paralellik aksiyomunu şöyle değiştirdi: Bir doğruya dışından alınan bir noktadan en az iki paralel çizilebilir. Öklid'in diğer dört aksiyomunu da kullanarak bambaşka bir geometri geliştirdi ve bu fikirlerini 1829'da yayınladı. Lobaçevski geometrisinin geçerli olduğu iki boyutlu bir uzay, geniş uçlarından karşı karşıya getirilerek birbirine tutturulmuş, diğer uçları da giderek incelen sonsuza dek uzanan bir çift zurnaya benzeyen bir şeklin yüzeyi olarak düşünülebilir. Lobaçevski'nin, Bolyai'nin ve Riemann'ın kurdukları Öklid dışı geometrilere uzun süre işe yaramaz birer matematik garibesi olarak bakıldı. Ta ki Einstein, içinde yaşadığımız üç boyutlu uzayın Öklid geometrisine değil, Riemann'ın oluşturduğu Öklid dışı geometriye uyduğunu gösterene kadar.

Nikolay İvanoviç Lobaçevski

Nicolas İvanovitch Lobatchewsky (Rusça: Никола́й Ива́нович Лобаче́вский), 2 Kasım 1793 günü Rusya’da, Makariev Eyaletinin Nijni Novgrood kentinde doğmuştur.1802 yılında parasız yatılı öğrenci olarak Kazan Gymnasium okulunda başlamış. 1805 yılında kurulan Kazan üniversitesi'ne 1807 yılında girmiştir. Alışılmışların dışına çıkarak, Euclides olmayan geometriyi kurduğu için, ona geometrinin kopernik’i denmiştir.
1811 yılında on sekiz yaşında öğretmenlik diplomasını aldı.

1827 yılında Lobatchewsky Kazan üniversitesinin rektörlüğüne atandı. Üniversitenin yönetimini eline aldı. Yeni kurmaylar oluşturdu. Gözlemevi kuruldu ve tam aletlerle donatıldı. Rusya’nın tüm madenlerini gösteren müze koleksiyonu zenginleştirildi. Hükümet üniversitenin binalarını modernleştirmek ve yenilerini yapmak için karar verince, rektör işin uygun bir biçimde yapılıp yapılmadığını ve konulan paranın boş yere harcanıp harcanmadığını kontrol etmek görevini kendiliğinden üzerine aldı. Bunu becerebilmek için mimariyi öğrenmeye başladı. 1842 yılındaki yangında Kazan üniversitesinin çoğu bölümü yandı. Daha sonra Lobatchewsky tekrardan üniversite inşa etmeye başladı ve iki yıl içinde yeni bir üniversite yaptı.

1842 yılında Lobatchewsky Euclides olmayan geometriyi yarattığı için, Gauss’un önerisi ve övgüsü üzerine Göttingen Krallık Kurumu, kendisini yabancı üye seçmiştir.

1846 yılında onun hem profesörlük ve hem de rektörlük görevine birden son verildi. 24 Şubat 1856 günü altmış sekiz yaşındayken öldü.

Nikolay İvanoviç Lobaçevski
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

(1792 Makaryev - 1856 Kazan)
Rus matematikçi. Küçük bir memurun oğluydu. 1807'de tıp öğrenimi görmek üzere Kazan Üniversitesi'ne girdi. Fakat geometri ilgisini çektiği için, öğrenimini bu konuda sürdürdü. 1814'te aynı üniversiteye yardımcı profesör, 1822'de matematik profesörü ve 1827'de rektör oldu. "Hiperbolik geometri" denen ve "Öklid geometrisi"ne aykırı olan "modern geometri"nin kurucularından biri olarak tanınır. Eukleides'in paraleller postulatı yerine "Lobaçevski postulatı"nı getirdi: "Bir doğru üzerinde bulunmayan her noktadan bu doğruya iki paralel çizilebilir" (Oysa Öklid postulatına göre ancak bir paralel çizilebilir). Lobaçevski, geometrisine "sanal geometri", daha sonra da "pangeometri" adını verdi. İlk gözlemlerini "O Naçalah Geometrii" (Geometrinin Başlangıcı Üstüne, 1826) ve sistemini de "Pangeometriya" (Pangeometri, 1855) adlı yapıtlarında açıkladı.