Fiil yapısını gösteren metin örnekleri verir misiniz?

Fiil yapısını gösteren metin örnekleri verir misiniz?

Fiiller yapıları bakımından üç grupta incelenir
1-Basit fiil
2-Türemiş fiil
3-Birleşik fiil

1.BASİT FİİLLER: Herhangi bir yapım eki almamış, başka bir kelimeden türememiş fiillerdir. Kelimenin en küçük birimidir. Mastar eklerini alarak fiillerin mastarlarını oluştururlar.

Oku-, yaz-, gez-, öğren- … gibi.
Okumak, yazmak, gezmek, öğrenmek ….. gibi.


2.TÜREMİŞ FİİLLER: İsim ya da fiil kök ve gövdelerine yapım eki getirilmesiyle oluşan fiillerdir. Türemiş fiiller iki grupta incelenir.

a. İsimden türeyen fiiller:
ayak-lan-mak, göğüs-le-mek, kitap-lan-dır-mak, ev-len-dir-mek… gibi.

b. Fiilden türeyen fiiller:
yaz-yazdırmak, oku-okutmak, sev-sevilmek, sevdirmek, sevinmek,sevdirilmek, sevdirtmek… gibi.

Fiil türetme ekleri: -le, -laş, -da, iş-, -t, -dır, -ir, -ala, -ıksa, -il, -ar, -işle, -it…
Göz-le-mek, selam-laş-mak, fıkır-da-mak, at-ış-mak, gül-dür-mek, mor-ar-mak, kan-ıksa-mak, aksa-t-mak, iç-ir-mek, kara-la-mak, Avrupa-lı-laş-mak, düz-el-mek, kara-r-mak, eş-ele-mek, önem-se-mek, gül-ümse-mek, cilt-le, mek … gibi.

Not: Yansıma kelimeleri tamamen Türkçe kelimelerdir. Yansımadan doğan kelimeler de yapım eki aldıklarında türemiş fiil grubuna girerler.
Vah-la-mak, pat-la-mak, çat-la-mak, çın-la-mak, hışır-da-mak gibi.


3. BİRLEŞİK FİİLLER : İki ya da daha fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturdukları fiillerdir. Üç yolla yapılır:

a) Yardımcı fiillerle oluşan birleşik fiiller:
Yardımcı fiiller: olmak, etmek, eylemek, kılmak. Bu eylemler bir isimle birleşerek birleşik fiilleri oluştururlar

Mal+olmak, kahır+olmak, fark+etmek, terk+etmek, seyir+eylemek, kahır+eylemek, namaz+kılmak, başarılı+kılmak… gibi.

Not: Yardımcı fiillerle oluşan birleşik fiiller yazılırken ayrı yazılır.
Müdür beni tebrik etti.
Amcam beni fark edemedi.
Durum bilgilerinize arz olunur.

Not: Eğer yardımcı fiillerle cümle oluştururken ÜNLÜ DÜŞMESi ya da ÜNSÜZ TÜREMeSİ varsa kelimeler BİTİŞİK YAZILIR.

Ünlü düşmesi
Allah (kahır etsin)- Allah kahretsin.
Televizyon seyrediyormuş
(Ne eyleyim?) Neyleyim?
Adam yine hapsoldu

Ünsüz türemisi
His etmek………. Kendimi iyi hissetmiyorum
Zan etmek………..Zannetmiyorum
Af etmek………… Seni asla affetmiyorum.


Not: Etmek, olmak, kılmak, eylemek kelimeleri bir isimle kullanılmışlarsa o durumda yardımcı fiil; tek başlarına kullanılmışlarsa esas fiil olurlar

Ona niçin teşekkür ettin. Bu cümlede fiil teşekkür etmektir. Etmek yardımcı fiildir.
Dün ne ettiniz de camı kırdınız? Bu cümlede etmek esas fiildir.

Dün hasta mı oldun? Bu cümlede fiil hasta olmaktır.
Saban saat 5’te orada olun! Cümlesinde olmak esas fiil olarak kullanılmıştır.

Nazar eyledin, çocuk hasta oldu. Nazar eylemek fiili kullanılmıştır.
Ne yapsak, ne eylesek de bu işi çözsek? Eylemek esas fiildir.


b)Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller ( Deyim Halindeki Birleşik Fiiller) :

Bu gruptaki fiiller deyim olan fiillerdir. Mecaz anlamlı kalıplaşmış sözlerdir.
Memleketim gözümde tütüyor.
Sonunda öğretmenin gözüne girdi.
Rahat durun, kafamın tasını attırmayın


c)Kurallı Birleşik Fiiller

Bu fiiller dört grupta incelenir.


1) Tezlik Fiili: Fiil kök ve gövdelerine –ı, -i, -u, -ü ekleri getirilir. “vermek” fiiliyle birleştirilir. Tezlik fiilleri daima bitişik yazılır. Bu fiil eylemde hızlılık ve çabuk olma anlamını verir.

Yazıverdi, geliverdi, oturuverdi, satıverdi, geliver, koşuversene, gidivermiş.
Hadi şuradan iki ekmek alıver!
Kurallı birleşik fiiller her zaman bitişik yazılır.
Öğretmen konuyu anlatıverdi.
Sıraları buraya getiriverin!

2) Yeterlik Fiili : Fiil kök veya gövdelerine –a, -e ekleri getirilir. “bilmek” fiiliyle birleştirilir. Bu fiiller eylemi yapacak ögenin gücünün, bilgisinin, yeteneğinin olup olmamasını belirtir.

Ben bu soruyu çözebilirim.
Sen bu sırayı kaldırabilirsin.
Siz buraya tezgâh açabilirsiniz.
Yeterlik fiilini olumsuza çevirirken dikkat etmek gerekir.
Siz buraya tezgâç-a-ma-z-sınız.
Sen bir saatte oraya varamazsın
Burada oyun oynayamazsınız.

Not: Yeterlik fiili kullanıldığı cümleye olasılık anlamı katar.
Saat 5’te oraya varabiliriz.
Ayşe kitabı biraz sonra getirebilir.

Not: Kesinlik anlamı veren zarflarla kullanıldığı zaman çelişki oluşur.
Hasan mutlaka top oynayabilir (yanlıştır)

3) Sürerlik Fiili : Bu fiiller eylemin devam ettiğini, sürdüğünü belirtirler.
İki şekilde yapılır.
a- Fiil kök veya gövdelerine –a, -e ekleri getirilir. Oluşan kelimeler “durmak, kalmak, gelmek” fiilleriyle birleştirilir.
Sürerlik fiilleri de her zaman bitiş yazılır.
Siz yazadurun, ben geliyorum.
Olayı görünce donakaldık.
Olay bu güne süregeldi.

Not: Sürerlik fiillerinin olumsuzu yoktur.
Siz yazadurun. Siz yazadurmayın (yanlış)-Siz yazmayın (doğru)


4) Yaklaşma Fiili: Fiil kök veya gövdelerine –a, -e ekleri getirilir. Ortaya çıkan kelime, “yazmak” fiiliyle birleştirilir. Yaklaşma fiilleri bitişik yazılır. Düşeyaz-, öleyaz-...
Bu fiiller cümleye “az kalsın” anlamı verir. Günlük hayatta da pek kullanılmaz
Merdivenlerden inerken düşeyazdı. (az kalsın düşüyordu.)