Everest Dağı

Everest Dağı, Tibet dilinde ÇOMOLUNGMA

Asya’daki Himalayalar’da bulunan, dünyanın en yüksek noktasını oluşturan doruk.

Yaklaşık 28° kuzey enlemi ile 87° doğu boylamında, belirlenmemiş Nepal Tibet (Çin) sınırı üzerinde yer alır. Çıplak Güneydoğu, Kuzeydoğu ve Batı sırtları, en yüksek noktalara Everest (8.848 m) ile Güney Doruğunda (8.748 m) ulaşır. Everest Dağı kuzeydoğudaki Tibet Platosundan (yaklaşık 5.000 m) tam olarak görülebilir. Eteklerinden yükselen Çangtse (kuzey; 7.553 m), Khumbutse (kuzeybatı; 6.640 m), Nuptse (güneybatı; 7.855 m) ve Lhotse (güney; 8.516 m) gibi doruklar, Nepal’den görülmesine engel olur.

Büyük Himalayalar’ın oluşumu, Miyosen Bölümde (y. 26-7 milyon yıl önce), Hindistan Yarımadasıyla Tibet Yaylalarının birbirine yaklaşmasının yol açtığı, jeolojik tortul havzalardaki sıkışmayla başladı. Bunu izleyen evrelerde Katmandu ve Khumbu napla- n (kırık ve devrik kayaç kıvrımları), sıkışıp yukarı doğru çıkarak birbirlerinin üzerine kıvrıldılar ve ilkel bir dağ sırası oluşturdular. Kuzeydeki arazi kütlesinin toptan yükselmesi, bölgenin yüksekliğini artırdı. Napların yeniden kıvrılmasıyla bölgenin tümü yeni bir tabakayla örtüldü ve Pleyistosen Bölümün (y. 2,5 milyon-10 bin yıl önce) Mahabarat Evresinde Everest Dağı ortaya çıktı. Karbonifer Dönemin (y. 345-280 milyon yıl önce) sonu ile Permiyen Dönemin (y. 280-225 milyon yıl önce) başından kalan ve başka yan kristalleşmiş tortullarla ayrılmış olan kireçtaşı katmanları, senklinal katmanlaşma yoluyla biçimlendi. Günümüzde de süren bu biçimlenmenin yol açtığı sürekli yükselme, aşınımla dengelenmektedir.

Everest Dağı, dünya atmosferinin üçte ikisini geçerek oksijenin kıt olduğu üst katmanlara ulaşır. Oksijen eksikliği, sert rüzgârlar ve aşırı soğuklar yukarı yamaçlarda herhangi bir hayvan ya da bitkinin yaşamasına olanak vermez. Yaz musonları sırasında yağan kar, rüzgârla ufalanarak yığılır. Bu kar yığıntıları buharlaşma çizgisinin üzerinde olduğundan, genellikle buzulları besleyen büyük buzkar çanakları oluşmaz. Bu nedenle Everest’in buzulları yalnızca sık sık düşen çığlarla beslenir. Ana sırtlarla birbirinden ayrılan dağ yamaçlarındaki buz katmanları dağın eteklerine kadar bütün yamacı kaplamakla birlikte, zaman içinde iklimin değişmesiyle ağır ağır çekilmektedir. Kış aylarında kuzeybatıdan gelen güçlü rüzgârlar karlan süpürerek doruğun daha çıplak bir görünüm kazanmasına yol açar.

Everest Dağındaki başlıca buzullar Kang- şang Buzulu (doğu), Doğu ve Batı Rongbuk buzulları (kuzey ve kuzeybatı), Pumori Buzulu (kuzeybatı), Khumbu Buzulu (batı ve güney) ve Everest’le Lhotse-Nuptse Sırtı arasında kapalı bir buz vadisi olan Batı Buzyalağıdır. Dağdan çıkan sular birbirinden ayrılan kollarla güneybatı, kuzey ve doğu yönünde akar. Khumbu Buzulu eriyerek Nepal’de Lobucya Khola Irmağına karışır; İmca Kho- la adını alarak güneye doğru akan bu ırmak, Dudh Kosi Irmağıyla birleşir. Tibet’teki Rong Çu Irmağı Everest’in yamaçlarında Pumori ve Rongbuk buzullarından, Karma Çu Irmağı ise Kangşang Buzulundan doğar. Rong Çu ve Dudh Kosi ırmaklarının vadileri, doruğa çıkan kuzey ve güney yollarını oluşturur.

Tibetlilerin görkemli yapısı ve yüksekliği nedeniyle “Dünyanın Ana Tanrıçası” anlamında Çomolungma adını verdiği dağın dünya üzerindeki en yüksek nokta olduğu ancak 1852’de Hindistan Kadastro İdaresi’ nin yaptığı ölçümlerle belirlendi. Daha sonra kullanılan XV. Doruk adı, 1830-43 arasında Hindistan’da kadastro işlerini yöneten Sir George Everest’in anısına 1865’te değiştirildi. Kar kalınlığı, yerçekimi sapması ve ışın kırılmasına bağlı olarak ortaya çıkan değişik ölçümler, doruğun tam yüksekliği konusunda tartışmalara yol açtı. Günümüzde kabul edilen yükseklik (küçük bir yanılma payıyla 8.848 m), 1952-55 arasında Hindistan Kadastro İdaresi’nce saptandı.

Everest’e tırmanma girişimleri, 1920’de Tibet yolunun açılmasıyla başladı. Kuzeydoğu Sırtından art arda girişilen yedi sefer (1921-38) ve Güneydoğu Sırtından girişilen üç sefer (1951-52), soğuk ve kuru hava, sert rüzgârlar, sarp arazi ve yükseklik gibi etkenler yüzünden başarısızlıkla sonuçlandı. Sonunda Kraliyet Coğrafya Derneği ile Dağcılık Kulübü Birleşik Himalaya Komitesinin desteklediği bir ekip 1953’te doruğa ulaştı. Dağcılar bu tırmanış sırasında açık ve kapalı devre oksijen sistemleri, özel olarak yalıtılmış ayakkabı ve giysiler ile elde taşınır telsiz aygıtları kullandılar.

Khumbu Buz Çağlayanı ve buzulu, Batı Buzyalağı ve Lhotse yamacı üzerinden 7.986 m yükseklikteki kayalık bir sırt olan Güney Geçidine giden yol boyunca sekiz kez kamp kuruldu. Buradan 29 Mayıs 1953’te yola çıkan Yeni ZelandalI Edmund (sonradan Sir Edmund) Hillary ve Nepalli Tenzing Norgay, Güneydoğu Sırtına tırmanarak Güney Doruğundan geçip doruğa vardılar. Bu tarihten sonra çeşitli ülkelerin desteklediği çok sayıda dağcı ekibi doruğa ulaşmayı başardı. 1963’te iki Amerikalı daha önce hiç tırmanılmamış olan Batı Sırtından doruğa çıktıktan sonra Güney Geçidinden geri dönerek doruğu aşma başarısını gösterdiler. Japon Cunko Tabei, Nepalli Ang Tsering eşliğinde 16 Mayıs 1975’te tırmanışı başarıyla tamamlayarak doruğa ulaşan ilk kadın unvanını kazandı. Everest’e ilk kez güneybatı yamacından tırmananlar 25 Eylül 1975’te doruğa ulaşan iki İngiliz dağcı, Tibet tarafındaki Kuzey Duvarından ilk kez çıkanlar da 11 Mayıs 1980’de doruğa ulaşan iki Japon oldu.