Tarikatlar/Kültler/Mezhepler - İsmailîlik

Şiîlerin, altıncı imam Caferi Sadık'ın ölümünden sonra (765) bölünmesiyle ortaya çıkan iki mezhepten biri. Caferi Sadık'ın büyük oğlu İsmail'in imam olması gerekirken, küçük oğlu Musa'nın tanınması üzerine mezhep, İsnaaşerilik ve İsmaililik adlarıyla ikiye bölündü. İsmail'in arkadaşı Ebu'l-Hattap, İsmaililik'e siyasal-devrimci bir düzen verdi, çağın aydınlarını çevresinde topladı. Bilim ve felsefe alanında olduğu kadar, siyasal alanda da etkinlik kazandılar. Yeni mezhep, bölgesel kültür ve inançlarla, eski Hint, Mısır, Yunan felsefe ve düşünürlerinden etkilendi, değerli yapıtlar yaratıldı. Sürekli baskı altında bulundukları için, çalışmalarını gizli yürüttüler. Böylece Batınîlik doğdu. İmamları, kendilerini gizlediler. İlk kez Basra dolaylarında kurulan Karmatiler Devleti ile ortaya çıktılar (9. yüzyıl). 10. yüzyıl başlarında Mısır'da Fatımiler, daha sonra İran'da Haşşaşiler devletleri kuruldu. Bu devletler, Abbasoğullarını ve Selçukluları uzun süre uğraştırdılar. Haşşaşiler, siyasal cinayetleriyle ün yapmışlardı. Hulâgu, son kaleleri olan Alamut'u yıkarak egemenliklerine son verdi (1256). İsmaililer günümüzde Orta Asya, İran, Suriye, Kuzeydoğu Afrika ve Hindistan'da dağınık olarak yaşıyorlar. Genel imamları Ağa Han'dır. İsmaililere göre imam, Tanrısal bir varlıktır; yanılmaz, her buyruğu bir ayet değerindedir, yerine getirilmesi gerekir. Yeryüzünde her zaman bir imam bulunur. İmam ölünce Tanrısal ruh ve güç, hemen başka birine geçer. Dürzilik, bu mezhebin en aşırı dalıdır.

MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

İsmailîlik
Vikipedi, özgür ansiklopedi

İsmailîlik ya da İsmailîyye, (Arapça: الإسماعيليون al-Ismā'īliyyūn; Farsça: اسماعیلیان Esmā'īliyān; Urduca: اسماعیلی Ismā'īlī) Şiilik'te Cafer-i Sadık'ın öldüğünde 7. imam olarak Musa ibn Cafer el Kâzım'ın yerine Cafer-i Sadık'tan önce ölmüş İsmail bin Cafer'i kabul eden mezhep. Sebiye (Yedi İmamcılık) olarak adlandırıldığı da olur.

Tarihçe
İlk İsmailî topluluk tarihte 148/765 yılında İmam Cafer-i Sadık'ın vefatından sonra ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Abbasiler, Emevi hanedanlığını yıkıp kendi halifeliklerini tahta geçirmişdi ve İmamiye Şiası ilk dönem İsmailîleri de içine alan farklı gruplara bölünmüştü.
İsmailîler kurdukları gizli topluluklarla kendi gözlerinde Ali ve soyuna ait halifelik hakkını gaspettiklerini düşündükleri Abbasilere karşı mücadele vermeye yine bu dönemde başlamışlardır. İlk dönem İsmailileri tarafından dava (al-dawa) veya "al-dawa al-hadiya" yani hak olarak yönlendirilen dava adlandırılan bu hareket yaklaşık olarak Hicri 3/Miladi 9. yüzyılda başlamış ve Dava'nın propaganda veya misyonunu sürdüren Dâîler eylemlerini Irak, Pers, doğu Arabistan ve Yemen topraklarına yaymaya başlamışlardı. Dailer Müslümanları onları kurulu düzenin adaletsizliklerinden kurtaracak ve Ehl-i Beyte yeniden hilafeti kazandıracağını söyledikleri İsmaili İmam Mehdi ile dayanışma yapmaya davet ediyorlardı.[1]

Kollar
İsmail'i Dâîlerin bu daveti başarıya ulaşmış ve Hicri 2. yüzyılda ilk Şiî devleti olan Fatımi Devletini kurmuşlar ve Nizarî ve Mustâlî kollarına ayrıldıktan ve Fatımîler yıkıldıktan sonra Nizarî önderleri İran'ın doğusundan Suriye'ye kadar olan çeşitli bölgelere dağılmış, birbirlerine sıkı bağlarla bağlı toplulukları yönetmeye devam etmişlerdir.
1830'ların sonunda İran'daki politik gelişmelerden ötürü Nizarîlerin 46. İmamı ve ilk Ağa Han ünvanını taşıyan Ağa Hasan Ali Şah, İran'dan Hindistan'a göç etmiş ve 1848'de Bombay'a yerleşerek mezhebin yönetim yerini buraya taşımıştır.
19. yüzyılın ikinci yarısı ve 20. yüzyılın başlarında İsmailîler önemlice bir kısmı Hint alt kıtasından Doğu Afrika'ya göç etmiştir.

Öğretileri
Fatimi devleti döneminde genişleyecek olan İsmailiğin temelleri devletin kuruluşundan çok daha önce ilk dönem İsmaililer tarafından atılmıştı. İsmaililer kutsal metin ve dini emirlerde zahir (dışrak/exoteric) ve bâtın (içrek/ezoterik) şeklinde iki temel yapı olduğunu ve literal (sözcüğü sözcüğüne) anlamın batıni yani gizli ve içsel gerçekliğe işaret ettiğini kabul etmişler ve Kur'an'da bulunan bu söz konusu değişmez ve içrek hakikatleri ortaya çıkarmak için agnostik bir düşünce sistemi geliştirmişlerdi. Bu ilk dönem İsmaililer aynı zamanda peygamberler veya söz sahipleri ( Nutaqa) tarafından izah edilen dini yasaların dönem dönem değişiklik geçirmesine karşın hakikatin sonsuza kadar baki kaldığını ifade etmekteydiler. Peygamberlerin halifeleri olan Evsiya veya İmamlar ise her devirde tevil veya ezoterik yorum yoluyla vahiylerdeki gizli anlamları açıklamaktaydılar.

İsmailîliğin İmam Silsilesi
İsmailîlik Oniki İmam Şiîliği ve Caferiye mezhebinin İmam silsilesinden farklı olarak Caferi Sadık'ın oğlu Musa (745–799), (Musa al Kazim olarak da bilinir) yerine İsmail'e tabi olmuşlardır. Cafer'i Sadık'a kadar olan İmamları ise Şiiliğin her iki mezhebi de kabul etmektedir. İsmailik içinde de Mustaali ve Nizari kollarının İmam listesinde bazı farklılıklar bulunmaktadır.
Aşağıda İsmailiğin kabul ettiği İmam silsilesi Mustaali ve Nizari kolları da dahil olmaz üzere yer almaktadır.
1a. Alī ibn Ebu Tālib
1b. Hasan ibn Ali
2. Hüseyin ibn Ali
3. Alī Zayn al-Ābidīn
4. Muhammad al-Bāqir
5. Cafer-i Sādık
6. Ismāīl ibn Cafer
7. Muammad ibn Ismāīl
8. Abdullāh (Daftari'ye göre) / Wafī Ahmad (Nizari kolunun resmi listesine göre)
9. Ahmad (Daftari'ye göre) / Takī Muhammad (Nizari kolunun resmi listesine göre)
10. al-Hussayn (Daftari'ye göre) / Radiyu-d-Dīn Abdullāh (Nizari kolunun resmi listesine göre)
11. Birinci Fatımî Halife/İmamı Mehdi (Ubaydullah el-Mehdi Billah)
12. İkinci Fatımî Halife/İmamı Kaim (Muhammed el-Kaim bi-Emrillah)
13. Üçüncü Fatımî Halife/İmamı Mansur (İsmail Mansur bi-Nasrillah)
14. Dördüncü Fatımî Halife/İmamı Mu‘izz (Ebu Tamim el-Mu‘izz Li-Dinillah)
15. Beşinci Fatımî Halife/İmamı Ebu Mansur Nizar el-Aziz Billah
16. Altıncı Fatımî Halife/İmamı El-Hâkim bi-Emrillah (Dürzîler'in ortaya çıkışı)
17. 7th Fatımî Halife/İmamı ʿAlī az-Zāhir li-Iʿzāz Dīnillāh
18. 8th Fatımî Halife/İmamı Al-Mustanṣir billāh

İsmailiğin Mustâlî Kolunun Imāmları:
19. 9th Fātimid Halife-imam Ahmad al-Mustaalī
20. 10th Fātimid Halife-imam Al-Āmir bi-Al kāmillāh (Ḥāfizī schism)
21. Aṭ-Ṭayyib Abī-l-Qāsim

İsmailiğin Nizārī Kolunun Imāmları:
19. Nizār ibn al-Mustanzir billāh
20. Al-Hādī
21. Al-Muhtadī
22. Al-Kāhir
23. al-Hassan II ʿalā dhikrihi-s-salām
24. Nūru-d-Dīn Muḥammad II
25. Jalālu-d-Dīn Ḥassan III
26. ʿAlāʾu-d-Dīn Muḥammad III
27. Ruknu-d-Dīn Khurshāh
28. Shamsu-d-Dīn Muḥammad
29. Qāsim Shāh
30. Islām Shāh
31. Muhammad ibn Islām Shāh
32. Mustanzir billāh II
33. Abdu-s-Salām Shāh
34. Gharīb Mīrzā / Mustanṣir billāh III
35. Abū Dharr ʿAlī Nūru-d-Dīn
36. Murād Mīrzā
37. Dhu-l-Fiqār ʿAlī Khalīlullāh I
38. Nūru-d-Dahr (Nūru-d-Dīn) ʿAlī
39. Khalīlullāh II ʿAlī
40. Shāh Nizār II
41. Sayyid ʿAlī
42. Hassan ʿAlī
43. Qāsim ʿAlī (Sayyid Cafer)
44. Abu-l-Ḥassan ʿAlī (Bākir Şāh)
45. Shāh Khalīlullāh III
46. Ḥassan ʿAlī Şah Āğā Khān I
47. Āqā ʿAlī Şah Āğā Khān II (Shāh ʿAlī Shāh resmi Nizārī listesine göre)
48. Sultān Muhammad Shāh Āğā Khān III
49. Şah Karīmu-l-Hussaynī Āğā Khān IV

Alt Şubeleri
İsmailîliğin alt şubleri:

• Mustâlîlik

• Süleymani Buhra
• Davudi Buhra
• Alevî Buhra

• Nizarîlik, günümüzdeki en büyük İsmailî gruptur. Ruhsal önderleri Şah Karīmu-l-Hussaynī Āğā Khān IV'dır.
• Dürzîlik
• Karmatîlik, Suriye ve Irak'ın belli bölgelerinde varlıklarını sürdürmektedirler.