NİHAT SAMİ BANARLI (1907 - 1974)
Nihat Sami Banarlı için, sadece bir edebiyat araştırmacısı ve tarihçisi demek yeterli değildir. Roman, şiir, tiyatro, hikâye, makale, fıkra ve deneme türleriyle de yakından ilgilenmiş; bu alanlarda övülmeye değer eserler ortaya koymuştur. Fakat zamanını daha çok edebiyat tarihçiliğine ayırmıştır. Onun için de bu unvanla takdir edilmektedir. Nihad Sami Banarlı edebiyat tarihçisi, şair ve edebiyat öğretmenidir
Nihat Sami, Trabzon kökenli bir ailenin oğludur. Trabzon’un Alemdarzâdeler soyuna mensuptur. Dedesi, Fatih Sultan Mehmet’in bayraktarlığını yaptığı için bu sıfatla anılmışlardır. Dedesi Hilmi Efendi, İstanbul’da kurulan ilk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ında Trabzon mebusu olarak vazife görmüştür. Kendisi aynı zamanda Müretteb Divanı olan bir şairdir. Banarlı’nın babası İlyas Sami Bey de bir vatan şairidir. Yani Nihat Sami, şair kökenli bir aileden gelmektedir. Zaten kendiside lise yıllarında hece ve arûzla şiirler yazmıştır. Fakat şairliğini ileri götürememiştir. Daha doğrusu edebiyat tarihi ve diğer türlerle ilgilendiği için, şiire yeterli zaman ayıramamıştır.
Banarlı’nın annesi Hafize Nadire Hanım da Trabzonlu’dur. Nihat Sami, İstanbul Fatih’te 1907 yılında doğmuştur. Çünkü ailesi bu şehirde ikamet ediyordu. Doğum yeri olan İstanbul’un Fatih semti, onun kimliğinin oluşumunda etkili olmuştur. Bilindiği gibi eskiden Fatih semti daha çok mütedeyyin insanların oturduğu bir mekândı. İlk tahsilini Fatih Sultan Vakıf mektebi’nde, orta tahsilini gelenbevî ve Mercan idadisi’nde tamamlamıştır. Vefa Sultanisi’ne devam etmiş, İstiklâl lisesi’nden de mezun olmuştur. Üniversite tahsilini Yüksek Öğretmen Okulu’nun Edebiyat kısmında yapmış, buradan 1929’da mezun olmuştur. Bundan sonra onun için, öğretmenlik yılları başlamıştır.1929–1934 yılları arasında Edirne Lisesi ile Kız ve Erkek Öğretmen Okulunda edebiyat öğretmenliği yaptı.1947yılına kadar İstanbul’da Kabataş, Galatasaray, Boğaziçi, Şişli Terakki ve Işık liselerinde öğretmenlik yapmıştır.1947-1969 yılları arsında Eğitim Enstitüsü ile Yüksek Öğretmen Okulu’nda Edebiyat; Yüksek İslam Enstitüsünde İslami Türk Edebiyatı Tarihi öğretmenliklerinde bulundu. Bunlar gibi pek çok okulda kültürlü ve sağlam karakterli gençler yetiştirerek Türk Milleti’nin hizmetine sunmuştur. Öncelikle kendisi örnek bir insan olmuştur.1969 yılında kendi isteği ile emekliye ayrıldı. Öğretmenlik yaparken birçok kuruluşlarda ek görev aldı.1948 yılından itibaren Hürriyet gazetesinde Edebi Sohbetler sütununda devamlı yazılar yazdı.1953 yılında kurulan İstanbul Fetih Cemiyetine girdi. Bu kuruluşa bağlı olan İstanbul Enstitüsüne müdür oldu.1958 yılında Yahya Kemal Enstitüsü yayın işlerini yürüttü. Milli Eğitim Bakanlığı 1000 Temel Eser ve Çağdaş Türk Yazarları Komisyonlarına üye ve başkan seçildi.1971 yılında kurulan Kubbealtı Akademisine Edebiyat Kolu Başkanı ve Akademi Dergisi Müdürü oldu.
Türk kültür tarihine çok hizmetleri olmuştur Banarlı’nın . Yazdığı onlarca eser, bu günde sevilerek okunmaktadır. Bunların başında hiç şüphesiz “Resimli Türk Edebiyatı Tarihi” adlı eser gelmektedir. 1366 sayfalık bu kapsamlı eserde Türk edebiyatının tarihi seyrini tüm ayrıntılarıyla bulmak mümkündür. Üstelik söz konusu eseri, ilmî metodlarla kaleme almıştır. Duygusallığa yer vermemiştir. Zaten edebiyat tarihi çalışması ciddiyet ister. Söz konusu eser, üniversitelerin Edebiyat bölümünde okuyan öğrenciler için çok yararlı bir kaynak ve başucu kitabıdır. Doyurucu bir içeriği vardır. Bu esere sahip olanların başka edebiyat tarihi kitaplarına ihtiyaç duyacağını sanmıyorum. Üstelik bilgileri de çok güvenlidir.
Türkçe’nin en büyük savunucusu olan Banarlı, yazmış olduğu “Türkçe’nin Sırları” adlı eserde dil hakkındaki görüşlerini ayrıntılı olarak açıklamıştır. Çeşitli gazete ve dergilerde yazdığı dil yazılarını bu eserde toplamıştır. Türkçe’nin üzerindeki kara bulutlara dikkati çekerek, önlem alınmasını istemiştir. 1971’de yayınlanan eserdeki uyarılar dikkate alınsaydı, dildeki bu günkü yozlaşma görülmezdi veya zarar en aza indirilirdi. Her işte olduğu gibi dilin korunması konusunda ihmalkâr davrandık. Banarlı’nın uyarılarını ciddiye almadık.
Yine Banarlı, “Kitaplar ve Portreler” adlı eserinde Türk edebiyatının mümtaz simalarını ve onların eserlerini gün yüzüne çıkmıştır.”İstanbul’a Dair” isimli kitabında İstanbul aşkını açığa vurmuştur.”Kültür Köprüsü”, “Şiir ve Edebiyat Sohbetleri” gibi eserlerde edebi sorunları irdelemiştir. Kısaca edebiyat adına yazılmadık konu bırakmamıştır.
Edebiyatımızın yıldızlarından olan Yahya Kemal Beyatlı’yı tanıtan, anlatan ve sevdirenlerin başında geliyor Banarlı. Tarih ve edebiyatla ilgili pek çok kuruluşta görev alıp yöneticilik yapan yazarımızın en çok bilinen ve yararlanılan eseri, kuşkusuz edebiyatımızın destanlar döneminde alarak günümüze taşıyan resimli Türk Edebiyatı Tarihi’dir. Banarlı’nın bilindiği gibi lise edebiyat ders kitapları dışında, çeşitli konularda kaleme alınmış yazılarının içinde toplandığı kitapları vardır. Bunlar arasında Türkçe’nin Sıraları ayrı bir önem taşır. Denilebilir ki, dilimizi en çok sevdiren kitapların başında gelir Türkçe’nin Sırları. Bu yönüyle Türkçe sevdalıları ile dil konularına meraklı olanlarının ilk elde başvuracağı, son derece önemli ve ciddi bir kaynak. Ayrıca yazarın Tarih ve Tasavvuf Sohbetleri, İstanbul’a Dair, Bir Dağdan Bir Dağa, Kültür Köprüsü, Kitaplar ve Portreler, Devlet ve Devlet Terbiyesi ile İman ve Yaşama Üslûbu adlı kitapları da bulunuyor. Türk edebiyatında bir edebiyat tarihçisi, eleştirmen, kültür, düşünce ve sanat adamı olarak yerini alan Nihat Sami Banarlı, onlarca kitabı, binlerce öğrenciye verdiği dersleri ve konferansları ile edebiyat dünyamızın öncü bir aydını, bir hocasıydı. 1907’de İstanbul’da doğan Banarlı, 14 Ağustos 1974’te 67 yaşında iken İstanbul’da vefat etti. Mezarı Rumeli Hisarı Mezarlığı’ndadır.
ESERLERİ:
İNCELEME-ARAŞTIRMA:
- Yahya Kemal Yaşarken (1959)
- Yahya Kemal’in Hatıraları (1960)
- Türkçe’nin Sırları (1940)
- Şiir ve Edebiyat Sohbetleri (3 cilt, 1951–1954)
- Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (2 cilt, 1948- 1975- 1979)
- Dasitan’i Tevarih’i Mülük’i Ali Osman ve Cemşid ve Hurşid
- Mesnevisi (Ahmedi) (1933)
- Namık Kemal ve Türk Osmanlı Milliyetçiliği
- Büyük Nazireler Mevlid ve Mevlid’de Milli Çizgiler
- Edebi Bilgiler (1940)
- Metinlerle Edebi Bilgiler (3cilt, 1955- 1960)
- Başlangıçtan Tanzimata Kadar Türk Edebiyatı Tarihi
- Fatih’in Zafer Sırlar
OYUN:
- Kızılçağlayan (1933)
- Bir Yuvanın Şarkısı (1933)
Nihat Sami Banarlı
