Çağatay Lehçesi (Çağatay Türkçesi)
Ziyaretçi
Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi&MsXLabs
Vikipedi Özgür Ansiklopedi
Çağatayca
Türk lehçelerinden biri. Orta Asya Türk yazı dilinin gelişmesinde üçüncü evreyi gösteren Çağatayca, Karahanlıca ve Harizmcenin bir devamı olarak Timurlular (1405-1502) döneminde oluşmuştur. Çağatayca genel olarak dört tarihsel dönem geçirmiştir: İlk Çağatayca dönemi (15. yüzyılın başlarından 1465'e kadar), Klasik Çağatayca dönemi (1465'ten 16. yüzyılın ortalarına kadar; Ali Şir Nevai dönemi), Klasik sonrası Çağatayca dönemi (16. yüzyılın ortalarından 18. yüzyılın sonuna kadar), Son Çağatayca dönemi (18. yüzyılın sonundan 19. yüzyılın ilk çeyreğine kadar). 1923'ten sonra Özbekistan'da Çağataycanın bir devamı olarak Özbekçe yaygınlaştı.
Çağatayca Çağatay Türkçesi olarak da bilinir, Türkçenin bir şivesidir. Orta Asya Türk yazı dilinin geliştirilmesindeki üçüncü evreyi oluşturur.
Kullanımı
Çağatayca yalnızca Orta Asya Türk Devletlerinde yazı ve diploması dili olarak kullanılmakla kalmamış, Avrupa Rusya’sında Oğuzlar-Kayılar dışındaki Müslüman Türkler arasında da 19. yüzyıla değin kullanılmıştır.
Harezm Türkçesinin devamı olarak Timurlular devrinde oluşmuştur.
Kullanıldığı alfabeler
Çağatayca yazılmış eserlerin hemen hemen tümü Arap harfleriyledir. Bununla birlikte Uygur harfleriyle yazılmış bazı Çağatayca metinlere de rastlanmıştır.
Fonetik ve formolojik farklılıklar
Çağataycada, Orta Asya Türk yazı dilinin önceki dönemlerindeki bazı sesbilimsel ve biçimbilimsel birimlerin farklılaştığı dikkati çeker:
Örnek:
İlk hecede e/i değişmesi (keç-kiç(geç), men/min (ben) gibi) , e/ö değişmesi (erük/örük (erik), teşüt/töşük(Deşik) gibi), ünsüz ikizleşmesi (yiti/yitti(Yedi), katıg/kattık(Katı gibi).
Bütün Türk lehçelerinde olduğu gibi Çağatayca'da da yalın, bileşik ve girişik tümce yapıları kullanılmıştır. Çağatayca'da İslam kültürünün etkileri de görülür. Arapça, özellikle Farsça birçok sözcük ve tamlama oldukça çoktur. Çağatayca yerini bugün modern Özbekçeye ve modern Uygurcaya bırakmıştır.
Çağatayca Meşhur Eserler
Vikipedi Özgür Ansiklopedi
Sponsorlu Bağlantılar
Çağatayca
Türk lehçelerinden biri. Orta Asya Türk yazı dilinin gelişmesinde üçüncü evreyi gösteren Çağatayca, Karahanlıca ve Harizmcenin bir devamı olarak Timurlular (1405-1502) döneminde oluşmuştur. Çağatayca genel olarak dört tarihsel dönem geçirmiştir: İlk Çağatayca dönemi (15. yüzyılın başlarından 1465'e kadar), Klasik Çağatayca dönemi (1465'ten 16. yüzyılın ortalarına kadar; Ali Şir Nevai dönemi), Klasik sonrası Çağatayca dönemi (16. yüzyılın ortalarından 18. yüzyılın sonuna kadar), Son Çağatayca dönemi (18. yüzyılın sonundan 19. yüzyılın ilk çeyreğine kadar). 1923'ten sonra Özbekistan'da Çağataycanın bir devamı olarak Özbekçe yaygınlaştı.
Çağatayca Çağatay Türkçesi olarak da bilinir, Türkçenin bir şivesidir. Orta Asya Türk yazı dilinin geliştirilmesindeki üçüncü evreyi oluşturur.
Kullanımı
Çağatayca yalnızca Orta Asya Türk Devletlerinde yazı ve diploması dili olarak kullanılmakla kalmamış, Avrupa Rusya’sında Oğuzlar-Kayılar dışındaki Müslüman Türkler arasında da 19. yüzyıla değin kullanılmıştır.
Harezm Türkçesinin devamı olarak Timurlular devrinde oluşmuştur.
Kullanıldığı alfabeler
Çağatayca yazılmış eserlerin hemen hemen tümü Arap harfleriyledir. Bununla birlikte Uygur harfleriyle yazılmış bazı Çağatayca metinlere de rastlanmıştır.
Fonetik ve formolojik farklılıklar
Çağataycada, Orta Asya Türk yazı dilinin önceki dönemlerindeki bazı sesbilimsel ve biçimbilimsel birimlerin farklılaştığı dikkati çeker:
Örnek:
İlk hecede e/i değişmesi (keç-kiç(geç), men/min (ben) gibi) , e/ö değişmesi (erük/örük (erik), teşüt/töşük(Deşik) gibi), ünsüz ikizleşmesi (yiti/yitti(Yedi), katıg/kattık(Katı gibi).
Bütün Türk lehçelerinde olduğu gibi Çağatayca'da da yalın, bileşik ve girişik tümce yapıları kullanılmıştır. Çağatayca'da İslam kültürünün etkileri de görülür. Arapça, özellikle Farsça birçok sözcük ve tamlama oldukça çoktur. Çağatayca yerini bugün modern Özbekçeye ve modern Uygurcaya bırakmıştır.
Çağatayca Meşhur Eserler
- Mir'at-ül Memalik
- Babürnâme
