YARADILMIŞ BİR VARLIK OLAN İNSANDA Kİ EN BÜYÜK EKSİKLİK>>>GÜVEN HERŞEYİN BAŞI GÜVEN Çağımızın en içinden çıkılmaz sorunlarından biri, bir arada yaşamak, bir arada varolmak (co-existence) sorunu. Sorunu yaratan nedenler, çağımızın toplumsal-kültürel-ahlaksal yapısından kaynaklanıyor. İnsan, en fazla gereksinimi duyduğu birlikte varoluşu başaramıyor. Güvenin insanın başına dert oluşunun ardında bulunan etkenlerden biri de bu birlikte varoluşu gerçekleştirememek. Belki, biraz yanıltıcı ama o oranda düşündürücü olabilecek bir savla başlayabiliriz : İnsan, güvene güvenmiyor. Güveni anlayamıyor. Önemini göremiyor, değerini değerlendiremiyor. Güven üzerine çalışanların bir bölümü din adamları, ahlak düşünürleri, ruhbilimciler. Çağımızda yaşamı yoğun biçimde avuçları arasına almış, teknoloji teknolojiyle dallı budaklı ilişkiler ağını kurmuş, "ticaret", satış, pazarlama, işyerleri yönetimi, müşteri ilişkileri.... güveni pragmatik sorunların çözümünde önemli bir yere koyuyor. Patron, işçisine, işçi patronuna, üretici müşterisine, müşterisi işçisine güvenecektir. Yöneten yönetilene, yönetilen yönetene, topluluklar, uluslar, birarada yaşayan insanlar birbirine güvenecektir. Güvenmeyi öğrenmek, yaşamayı başarabilmek için zorunlu. Birey olarak kendini gerçekleştirip, varolabilmek için de kendine güven baş koşul. Bu çalışma, güveni metafizik anlamıyla kısaca irdelemeyi, felsefe etkinliğindeki yerini tartışmayı amaçlıyor. Dile getirilen savlar açısından düşünce tarihi ya da bilim tarihi ile hesaplaşmayı öngörmüyor. Güvenin insan varoluşundaki canalıcı önemini betimlemeye çabalayarak, insan açısından varolmanın güven yoğun özelliğini ortaya koyacak. Elbette, bu çalışmada ortaya atılan savlar uzun uzadıya gerekçelendirmelerle desteklenmeliydi. Amaçları açısından böyle bir ayrıntılı çaba, bu çalışmada öngörülmüyor. Buradaki savlarla ilgilenen okur, ayrıntılı çalışmaları kendisi gerçekleştirebilir. GÜVENİN ANLAM KAYNAĞI Güven, insanın kendisiyle, bir diğer insanla kurduğu ilişkilerde ortaya çıkan bir duygu değil yalnızca. Güveni sadece bu görünüşüyle ele almak, büyük bir yorumlama eksikliği olarak karşımıza çıkıyor. İki önemli noktayı vurgulamak gerekiyor : Güven, salt insana özgü değil ! İnsanda duygu olarak ortaya çıksa da, ruhsal bir duygulanımla sınırlanamaz. Güven, biz, bilinç sahibi insanlara, sinir sistemi gelişmiş hayvanlara bir "duygu" olarak yansıyor. Güvenin kozmik anlamı var. Varlığın kendini ortaya koyuşunda, varlığa çıkarışında güvenin yeri var. Güvenin ontik özelliği diyebiliriz buna. Tek tek varlıklar kendi kendilerine yetmez. Evrende hiçbir varlık kendi kendisiyle sınırlı, gücü kendi içinde, diğer varlıklardan yalıtılmış değildir. Bir bütün içindedir. Bu bütünlüğün önceden işleyiş yasaları konmuş, hedefi belirlenmiş değildir (Elbette, bilgilerimizin ışığı altında, çizmeye çalıştığımız güvenle ilgili felsefe resmi çerçevesi içinde konuşuyoruz !) Tek tek varlıkların bu bütünlüğe çıkabilmeleri, oluşabilmeleri, oluşamamaları tehlikesiyle birlikte gider. Var olmanın altında yatan temel bir güvence yoktur. Yokluktan varlığa çıkış, bir anlamıyla doğuş, varlık için bir göze almadır. Var olabilecek midir, var olacaksa ne süre varlığını sürdürecek, ne süre diğer varlıklarla etkileşim içinde dönüşüme uğrayacaktır ? Ne zaman yok olacaktır? Varlık, yokluğa direndiği, kendini sürdürdüğü sürece bütünlük içinde, bütünlüğün düzenleri içinde olacaktır. Önceden konulmuş bir düzen (örneğin Leibnitz'de olduğu gibi) olduğu için, varlıklar belli bir düzenlilik gösteriyor değildir. Belli bir düzenlilik gösterdikleri için düzen vardır. Bu düzenliliğin ise ne kadar süreceği koşullara bağlıdır. Evrendeki düzenlilikler, ise düzenlilikleri, koşullu düzenliliklerdir. Sürüyor ise, düzen vardır. Düzenin ebedi olduğu sezgisi yanıltıcıdır. Düzen, düzensizliğe, düzeni bozucu etkenlere, güçlere karşı direnebiliyor ise, direnebildiği sürece düzendir. Bütün bu düzenleri içine alan bütünlüğün düzeni, düzenlerin düzeni var mıdır? Böyle bir düzenlerin düzeni de sürdüğünce düzen olacaktır. Yol, önümüzde değil, arkamızdadır. Yürüdüğümüzce yoldur. Neden böyledir? İnsan, önceden çizilmiş, değişmez düzenlere inanmak, güvenmek istiyor. Güven duygusu olarak insana yansıyan, var oluşun temel bir özelliğidir : "Varlık alanındayım, ayaklarımın dayandığı güvencem yok. Varlık alanı bana bu güvenceyi ermiyor. İşte, örneğin, varoluşçu düşünürlerin keşfettikleri buydu : Angst, bu güvencesizliğin insan varlığında kendini dayanılmaz bir ontik duygu ya da existenz duygusu olarak göstermesiydi. Varolmak serüvendir. Yalnız insan için değil, tüm var olanlar da böyle olduğunu, evrendeki olasılıklar düzeni konusundaki şu anki bilgilerimizden, mikrobiyolojideki gelişmelerden, belli yorumlar altında çıkarabiliriz. Evrendeki güvencesizliğin, insan varlığı olarak çaresizliğimin sonucu : Güvenmek. Nasıl başedebiliriz yoksa, bu güvencesizlikle. Din böyle bir güveni sunuyor insana. Dünya görüşleri, ideolojiler, bu belirsiz akışa belirli resimler çiziyorlar. Çaresizliğimiz karşısında tek çaremiz var varlık alanında tutunmak için : Güvenmek. Peki neyimize güveneceğiz ? Güvenmenin güvencesi yok! İnsanın eko-biyolojik yapısı süreklilikler, düzenlilikler arayarak, felsefede geleneksel adıyla endüktif yollarla kendine güven arıyor. Emniyetli, güvenceli, başı sonu belli, tehlikelerden uzak bir yaşamın ardına düşüyor. Oysa baştaki varoluşsal çaresizlik, doğrusu, biz insanların çoğu kez çaresizlik olarak algıladığı varoluşsal özellik, varolmanın açık uçluluğu, tümüyle belirlenememişlik, boşlukta, muallakta oluş, unutuluveriyor! Hıristiyanların düşme inanışlarının ardında da varoluşsal çaresizliğimize karşı geliştirilmiş bir savunma mekanizması var. Cennette idik. Bu güvenilmez dünyaya düştük. Platon'da olduğu gibi "idealar" dünyasında idik. Unuttuk. Unuttuğumuz, böyle bir güvencenin hiçbir zaman olmadığıdır. Olsun istiyoruz. Güvenmek istiyoruz. İlke, şöyle özetlenebilir : Çaresizim, demek ki güveneceğim. Güvenmediğim sürece varolamıyorum. Varlık alanıyla girdiğim an temel ilişki o : Güven. Ya güven ya yok ol ! Herakleitos haklı mıydı? Varlık alanı kavgaların alanı. Sürekli akışın. Bu güvencesizlik, ontik olarak varlığı yoklukla karşı karşıya getirir : Yokluk, varolmanın oluşturucusudur. Var oluş, yokluğa karşı varoluştur. Varlığa sinmiş yokluk, kendini anlam düzeyinde, hiçlik olarak gösterir. Anlamın olmayışı, anlamsızlıktır hiçlik. Yaşamak, hiçlikle savaşmak, hiçliğe anlam yüklemektir. İnsan varlığı başarabiliyor bunu. Nasıl? Ardına güveni alarak. Güvencesiz güveni. Güvenin ardına "güvenler", "güvenceler" koyarak. Yokluktan çıkışın tek yolu güven. Ontik olarak, bir varoluş enerjisi, gücü. İnsana güven duygusu olarak yansıyor. Beden güvenerek yaşıyor. Güven yitimi, varlıktan vazgeçmeye götürüyor. Bugünkü bilgimizle cansız dediğimiz varlıklar da güvenle mi varoluyor? Bunu savlamak eski metafiziklerin tuzağına düşmek olur. Şu kadarı ihtiyatla söylenebilir: Varlıkları ortaya çıkaran, varlık alanını olanaklı kılan gücün, yokluğa karşı direnen gücün, insan duygusunda ortaya çıkışı olabilir güven ! Güvencesizlik, yoklukla varolmaktan, yokluğa karşı varolmaktan kaynaklanıyor. Doğu bilgeliği değişik biçimlerde bunu sezdiler. Çare, yokluğa dönüş değil, güvenme cesaretindedir! (Tillich'in "Courage to be" si bu söylediğimin bir diğer anlatımı olabilir!) Güvenme, yürek ister, tehlikelidir. Güvenmenin güvencesi yoktur, çünkü. İpine sarılarak yukarı doğru tırmanan dağcının ipin kopmayacağına güveninden öte bir çaresi yoktur. İp kopmadığı sürece, ip kopmaz ise, çıkabilir doruğa. (Elbette diğer etmenleri, dağcının bilgisi, becerikliliği, hava koşullarının, tırmanma arkadaşlarının durumu da önemli!) Yokluğa, anlamsızlığa direnme, varolmanın, kültürler yaratmanın pınarıdır. Oysa, yaşamadaki alışkanlıklarımız bu güvenilmezliği, güvenli biçimlere dönüştürüyor. Bu yalancı güvenin yol açtığı gaflet, insanı edilgenliğe, tembelliğe, korkaklığa itiyor. Sürerse düzen var. Sürmüyor. Değişim başlıyor. Yokluğun direncini yenebilmek, güven desteği ile değişime hazırlıklı olmayı gerektiriyor. Değişim ölümü getirebilir. Ölüm de varlık alanı için bir oluşumdur. Bitiş değildir. Bitiş yoktur çünkü. Herakleitos'un akıp giden oluşumlar evreninde yokluğa karşı her var olma atılımı (Bergson'un alan vital'ini andırıyor!) güvenle yola çıkıyor. Doğuş, güvenle olanaklıdır. Elbette güvenin güvencesi yoktur, organizma içinde bulunduğu düzene güvenmekle kendini öldürebilir. Ölü doğumlar olabilir. Yokluktan geldiğimiz boşlukta, (Varoluşçular fırlatılmışlık diyorlar!) ayağa kalkabilmemiz, varlık alanına geçebilmemiz yaşama güvenle olanaklı. Güven, bu anlamda, daha bedensel düzeyde, organizmanın bir anlamda duyumsadığı bir yaşantı. Atılımını bu duyumsamadan aldığı güçle yapıyor. Yokluktan, boşluğa, boşluktan güvenle varlığa. Oluşum içinde yokluğu, boşluğu ve varlığı taşır. Düzen, bunlar arasındaki etkileşimle süren işleyişle sürer. Sürebildiğince. Yokluk ya da anlam katında hiçlik, kapıdadır. Düzen biter. Yokluk ve hiçlik değişim olanaklarıdır. Parmenidas, yokluğu "varettiği" için, değişimi yadsıdı. Böylesine güvensiz bir varlık alanı, sizi rahatsız ediyor mu? Etmemeli. Güvenin kaynağı bu güvensizlikte yatıyor. Güvenme cesaretinde. Güvenme riskinde. Tehlikesinde. Bu tehlikeye karşı tek çaremiz yine güvenme. GÜVEN NERELERDE? Hiçlikten, yokluktan, boşluktan doğrulmak, çıkabilmek için insan varlığının içinde taşıdığı gizil güce güven diyoruz. Güvenin kozmik, bir anlamıyla metafizik yorumudur bu. Güven, insanın varlık alanına erişmesiyle farklı biçimlerde kendini gösteriyor. Bir duygu, bir davranış biçimi, bir tutum olarak yaşanıyor. Güven en yoğun en alışılmış biçimiyle insan ilişkilerinde ahlak alanında görünüyor. Ethosa, ahlak alanına güvensiz girilmiyor. Buyruklarla başlamıyor ahlak, güvenle başlıyor. Ötekiyle karşılaşabilmem, yüzyüze gelebilmem, ötekiyle üleşebilmem, birlikte var olabilmem güvenle sağlanıyor. Bir ise yaşantısı olarak güvenle çıkıyorum ötekinin önüne, ötekinin hiçliğine direnmeye çalışarak, yaklaşıyorum ona. Bu direnişim belki tekrar tekrar direnişim boşa çıkabilir. Öteki yok olup gidebilir, ona ulaşma çabama karşın. Güven, paylaşımdır, ötekiyle. Bir başıma varamam ötekine. Güvenirim, uzatırım kendimi. “Ben emanetim sana beni al” derim. “Buyur beni”. “Ben buyum, beni kabul et, bana güven” “Kendimi sana emanet ediyorum” (Bir yorumuyla bu düşüncelerimi K.E.Lgstrop’ün The Ethical Demand adlı kitabından devşirdim : University of Notre Dame Press, Notre Dame, 1997). İçimdeki güven, birlikte varolmak için yetmiyor. Öteki insanın güvenine de güven duymalıyım. Güvenim, diğer insanların bana güvenleriyle gelişiyor. Güven desteğine, güven yardımıyla, güven imecesine zorunluyum. Evet, boşluktan geldim, ama duramıyorum bir başıma, çıkıyorum ortaya, varlık alanına; özel bir varlık alanına, toplum alanına; ahlak alanına, metafizik deyimlerle söylersek. Bu alanda, ethosta, kalabilmem öteki insanların güveniyle olanaklı. Kendi kendime güven, ötekilerin güvenine bağlı bir ölçüde, ethosta tutunabilmem için. Öteki insanı emanet almak : Güvenden üstlenmeye geçiş demek. Üstlenmek, bir sorumluluk, emanete hiyanet etmeme sorumluluğu. “Gözüm gibi” bakmalı, “üstüne titremeliyim” ötekinin. Mıncıklamadan, sıkıştırmadan, yönlendirmeden, yönetmeden, elimin altına almadan. Okşayabilirim yalnızca ! (Levinas!) Emanet çünkü. Boşluktan, dinelip geldiğim varlık alanı da emanet. Yaşamak, varlığı emanet almak demek. Ölüm, emanetin sonu, öldürme, intihar, emanete hiyanet. Öyleyse, yaşamak yaşam denilen emanete gözümüz gibi bakmak demek. Emanete güvenmek. Bu güvenle emaneti üstlenmek. Ben bana emanetim, bedenim bana emanet! Yaşam emanet, yaşamı üleştiklerim. Emaneti üstlenme yine güvenle gerçekleşiyor. Emanet aldığım bana zarar vermeyecek, yaşamımı elimden almayacak. Emanet edilen, emanet, ellerine bırakıldığı insana güvenecek. Beni üstlendi, bana zarar vermeyecek, yaşamımı elimden almayacak. Oysa, böyle mi yaşanıyor güven dünyamızda ? Güven yerine korku var. Sakınma. Korunma. Güven yerine, kurallar, buyruklar, yasaklar, cezalar, ödüller var! Ethos güven kirlenmesine uğramış. Artık temizlenmesi çok zor görünüyor. Sakınarak, zırhlarla, korkularla, kuşkularla, kaygılarla, şişirilmiş yalancı güven duygularıyla, gafletle, uyur gezer biçimde ya da tam öteki uçta, uykusuz yaşıyoruz. Güvenle, hiçlik perdesi kalkıyor, anlam dünyasına giriliyor, değerler oluşuyor. “İyi”, “kötü” diyorum; kimi değerleri yüceltiyor kimilerini küçümsüyorum. Güven zayıflığı, yetersizliği, cılızlığı yaşayanların bağlanacakları, üstlenecekleri değerleri olmuyor. Bilgi alanında, anlam alanında çıkış güvenle yapılabiliyor. Husserl’in bilinci yönelirken (intentio) güveni yaşıyor önce. Husseil, bu görüşüme karşı çıkıp “psikolojizm” yaptığımı söyleyebilirdi. Oysa, yazımın başındaki kozmik anlamıyla, metafizik anlamıyla güven, psikolojinin konusu değil. Psişik, ruhsal bir süreç değil çünkü 
. Güven bilmeden önce geliyor! Bilgiden önce, güven. Güvenle, sanki, bilinecekler “önceden” gözden geçirilip, “bilinmesin de sakınca yoktur” onayından geçiriliyor. Bilinmeye “değer” olmak, bilgiden çıkar ummak de güvenden sonra geliyor. Bir ise yaşantısı olan güvenle varsayımlar oluşuyor, kuramlar ortaya çıkıyor. Yunanlıların o çalkantılarla dolu toplumsal yaşamı, theoria yapabilecek güveni içeriyordu. Bir uzaktan “seyir”, “nazar” (teori: Nazariye!) olan teorik tutum güven yoğun bir düşünme ortamı içinde gerçekleşiyordu. Doğu bilgeliğinin “meditasyon”ları, yoğun düşünme etkinliği ile “huzur”, “sükun”, dinginlik arayışlarının ardında da güvenden yola çıkarak, “kesintisiz”, “ebedi bir güven”e özlem vardı. Nirvana’ya ulaşmakla, bu güvenilmez dünyanın acılarından arınmayı deniyordu Doğulu. Güvenmenin güvensizlikten başladığını yer anımsasa da, boşluğa geri dönerek huzur aramak, varolma yolculuğundan vazgeçme anlamına geliyor. Emanete hiyanettir. Yola çıkılmıştır ve dönüş yoktur. Hiçliğe teslimiyet değildir kurtuluş. Kurtuluş hiçliğe direnmek, hiçlikten anlamlar devşirebilmektir. Bilim güvenin önemli başarısıdır, güvenle yaşayan insanın. Ele aldığı sorunları, belli düzenler, düşünme, sorgulama biçimleri içinde ısrarla çözmeye çalışıp, adıma adım ilerleme sabrını gösterme, insanın kendine, emanet aldığı varlığa, elde etmeye çalıştığı bilgisine güvenmesiyle gerçekleşiyor. Oysa, bilimin “kuşkuyla” yola çıktığından söz edilir. Elbette. Alışagelen, gözümüzü kör eden aşırı güveni yıkarak, yeni güven arayışlarına güvenerek yola çıkılıyor. Felsefi, bilimsel kuşku, güvensizlik demek değildir. Tersine, güven olmadan kuşku duyamazsınız! İnsan nedense güvene güvenmekte zorlanıyor, güvenin altına destekler koymaya çalışıyor. Koysun. Bu çaba, insanca bir serüvendir. Garantili güven arayışı, yaşam ufkunu genişletiyor, birarada nitelikli yaşam olanaklarını gerçekleştirmesini sağlıyorsa, hiçliğe karşı anlamlı bir savaştır, saygındır. Güveni bir varoluş atılımı olarak görme uğraşı ise, “emanet”, “üstlenme” eylemleriyle ortaya çıkan, diri, taze bir güven ahlakını gündeme getiriyor. Emanet almayı bilmediği yaşamını, türlü beceriksizlik ve sığlıklarla yaşayıp, güvenmeyi başaramadığı için günlük kaygıların cenderesinde mutsuz olan insan çıkıyor karşımıza. Güven, özetlersek, ahlak alanında değerlerin oluşmasına, emanet ahlakının gelişmesine, bilgi alanında anlamın, gözlemin,araştırmanın kuramların ortaya çıkmasına yol açıyor. Kozmik anlamıyla, yokluktan, boşluğa, varlığına çıkışı sağlıyor. İnsanın estetik yaşantısında da baş köşesinde duruyor. Sanatın adımları, ifade olanağı onunla geliyor. Varlıkla girişilen estetik ilişkinin ardında durarak, algılamanın, anlamanın, dile getirmenin, üretmenin, tavır almanın, eylemenin, kısaca yaşamanın tadını çıkarmasına destek veriyor insanın. Herşeyin başı güven. Çok mu abartılı? Peki ne olmuş, güven herşeyin başı olmuş da? Ne söylüyor bize? Zaten öyle değil mi? Herşeyin başı “kaygı”i herşeyin başı “öfke”, herşeyin başı “inanç” deseydik ne olurdu? Kimi felsefe çevrelerinin kullandığı deyimle, “totoloji” mi bu söylediğim, herşeyin başı gibi bir söz mü? Güveni abartarak ele almama güveniyor musunuz? GÜVEN YAŞANTISININ FARKLI BOYUTLARI Güven, ruhsal yaşayışımız içinde kendini deyim yerindeyse bir kök duygu olarak gösteriyor. Duygusal yaşam onun değişik katmanları, tonları, renkleriyle yaşanıyor.
Güven, bir varoluş atılımı en derinde, çekirdek güven, temel güven zeminini oluşturuyor. Bu zeminin kırılması, çatlaması, parçalanması yaşamı olanaksız kılıyor. Güven zeminini yitirmiş bir organizma düzeninden vazgeçiyor. Varlığın hiçliğe dönmesi söz konusu değil, boşluğa düşüyor, önceki varoluş düzenini bırakıyor, dağılıyor, temel güven zeminini yitirince. Örneğin varoluş düzenini bırakıyor, dağılıyor, temel güven zeminini yitirince. Örneğin, insan bedeni ölüyor. Temel güven zeminine dayandığı sürece insan bedeni en azından “bitkisel yaşamı”nı sürdürebiliyor.
Güvenin zemin üzerinde yükselebilmesi, güven destekçileriyle gerçekleşebiliyor. Bir güven tektoniğinden söz edebiliriz. Güven katmanlarının dizilişinden. Değişik güçler tarafından değişime uğratılmalarından. Temel güven zemini üstüne, insanlarla ilişkilerimiz, eğitimimiz, deneyimlerimiz, bilgi ve görgülerimiz sonucunda güven katmanları oluşturuyoruz. Eski katmanlar ortadan kalkabiliyor, yenileri oluşabiliyor. Katmanlarda güven alanları var, tehdit altında olduğumuzda oralara kaçabiliyoruz. Güven alanları, dostlarla, arkadaşlarla, kurumlara, topluluklara bağlılıklarımızla, sahip olduğumuz toplumsal, siyasal, kültürel, ekonomik güçle pekiştirilebiliyor.
Güven yapımızı desteklemek ya da yıkmak için aklımızı, gözlem gücümüzü, ölçüm, hesap yapma yetilerimizi kullanabiliyoruz. “Neden güveniyorsun ona?” sorusunu destekleyici gerekçeler bulmak, güvenimizi ussal (akli) dayanaklara dayandırmak istiyoruz. Unutmayalım ki güven gerekçelendirmeleri, güven doğrulamaları, güven pekiştirmeleri ya da çürütmeleri, temel güven zemini ve onun üstünde bu gerekçelere güveni destekleyen katmanlar olmadan gerçekleşemez. Güvenmek, hiçliğe karşı yola çıkmaktır, güvencesizdir. Akıl elbette kullanılmalıdır, insanın anlam ve bilgi gücüdür çünkü. Aklın tam güven sağlayacağını sunmak, güven zeminini destekleyen en büyük güç olduğunu düşünmek, bence akılsızlıktır. Bununla, alışılmış anlamıyla, irrasyonalizmi, akıldışı olmayı savunduğum sanılmasın. Akıl, akılsa haddini bilir. Sınırım. Kant, göstermedi mi bize aklın sınırlarını? Akla güvenirken de ihtiyatı elden bırakmamak gerek. Biz insanın gücüne inanıyoruz. Güçsüzlüğünü, sınırlarını bilme gücüne. Çaresizliğini görüp, çare arama gücüne. Ne demiştik? Çaresizsin, o halde güveneceksin. Neye? Güvene. İnsana. Varlığa. Kendine. Ya güvenim boşa çıkarsa? Çıkabilir. Çıkmadığı sürece güveneceğiz. Yeni durumlar, yeni güven düzenlerini oluşturacak. Hiçliğe, boşluğa karşı.
Güven kök duygudur demiştik. Hemen hemen duygusal yaşantımızın her diliminde yerini alır. Bileşenlerin biri güvenin artı, eksi derecelerinden oluşmamış duygu hali, duygulanım yoktur. Güven, katmanlarının ve katmanlarındaki güven alanlarının gücü oranında bir şiddete sahiptir. (Burada şiddet, büyüklük, yoğunluk, derece anlamında!) Gerekli katmanlarının eksikliği, onda “eksi güven” diyebileceğimiz bir şiddeti oluşturur. Güvenenin şiddeti (magnitude) ne kadar? Güven dalgalanmaları, eksiden artıya değişen güven sekmelerinden, sıçramalarından, pekiştirmelerinden ya da kırılmalarından söz edebiliriz.
Kök duygu olarak, kaygıda, kaygının her türlüsünde eksi güven olarak kendini gösterir. Kuşkuda, farklı dalgalanmalarıyla vardır; öfkede de öyle, belki bir güven kırılması yol açmış olabilir öfkeye. Ağır depresyonlarda, “melankolik” diyebileceğimiz ruh durumlarında, sıkışıp kaldığımız umutsuzluk çıkmazlarında güven, eksi değerleriyle duyurur varlığını. Hınçta, nedenli nedensiz korkularda, güven etkili bileşeniyle yer alır.
Duygularımızın kökünde bulunan güvenin ayarlanması, duruma göre uygun dereceleriyle yaşanması gerekiyor. Güzel bir yaşam, güven ölçüsünün diğer duygularla birlikte uyum içine girebildiği bir yaşamdır. Çatışmaları, inişleri, çıkışlarıyla.
Hiçlikle karşılaşmayı bilmeden, güvenin temel zeminindeki boşluğa görmeden güven sağlığının gerçekleştirilebileceğini düşünüyorum. İşte çağımız insanının iki temel sorunu burada : Güven Ahlakı ve Güven Sağlığı.
Güven, hiçlikle karşılaşmayı, temelsizlikle yüzleşmeyi bilmeyen insanın başına büyük bir bela olarak çıkıyor. Bu temelsizlik özelliğinin Tanrı tanımazlıkla hiçbir ilgisi yoktur. Bizi bir nihilizme, hiçliğe de götürmez. Tanrı aranacaksa bu boşlukta aranmalıdır. Bu arayış sürekli diri kalmayı, uyanıklığı, büyük bir emeği, çalışmayı, düşünmeyi gerektirir.
Burada, belki biraz şakayla, kimi insanlık durumlarının güvenle ilişkisini birkaç sözcükle dile getirebiliriz:
Değişim : Güvenin hiçliğe açılması
Umut : Güvenin hiçliğe meydan okuması
Düşünme : Güvendeki hiçliği, hiçlikteki güveni arama.
Ölüm : Son güven
İman : Hiçliği kuşatma, avucumuza alıp güvene bağlama
Güven ahlakı, hiçlikten kaçmamayı, güvene güvenmeyi, varlığı emanet almayı, emaneti üstlenmeyi, emanetin sorumluluğunu almayı söylüyor. Elbette hiçlikle karşılaşan insanın, varlığı üstlenmesi sonucunda ulaştığı temel ilke şu oluyor : Güveni kokuşturma.
Güven sağlığı, diri, taze, sürekli yenilenen, yenilerle gittikçe hiçliğe açılan güven yaşantılarının yaşanabilme yollarını yürümeyi başarabilmekle olanaklı.
Bu birkaç sözcükle dile getirmeye çalıştıklarımın, yaşamdan örneklerle zenginleştirilmesi gerekli. Düşünce, sanat, siyaset, dinler, bilim tarihiyle.
Kokuşmamış, sağlıklı güvenlere nasıl ulaşılabilir? “Nasıl yaşamalıyız?” sorusunun bir diğer anlatımı bu soru. İnsan, güven tüketici, güveni kokuşturucusu; güveni sorumsuzluğa, kolaycılığıyla, tembelliğe, hareketsizliğe dönüştürücü bir varlık. Güven, kolayca, insanın hiçlikle karşılaşmasını engelleyici perdeler yaratabiliyor. Kör edebiliyor insanı. Sigorta güvence, teminat, emniyet arayan insan, bu arayışında, güveni tanımadığı için kolayca tuzağa düşebiliyor.
Öbür uçta, sağlıksız güvenmezlik insanı yiyip bitiriyor. Kozmik anlamından iyice kopmuş, ruhsal bir hastalık haline gelmiş güvensiz yaşantılar, alışkanlıklarla yozlaşmış kendini tazelemeyen, kokuşmuş düzenlerin içinde yaşamaktan ileri geliyor.
Güveni bilmiyoruz. Güveni. Güven, hazır buluverdiğimiz bir yaşantı değil. Güveni inşa etmek, kurmak, yapılandırmak gerekiyor.
İnsanların birbirini aldattığı, aldatmanın kurallara, “hukuk” a bağlandığı bir yaşam düzeninde, insanlar yalnızca kurallarla uğraşıyor, onlarla yaşıyor. Güvenin temel zemini, emanet ahlakı unutuluyor. Güven kokuşup yok oluyor. Yozlaşmış bir varlık ortamında, insanlar güç kullanarak, sindirerek, bunun adına da çoğu kez “uzlaşma” diyerek güven yoksulu bir yaşamın boyunduruğu altında, yaşamlarındaki boşluktan kurtulmaya çalışıyor.
Birbirini kollayarak, ihtiyatı elden bırakmayarak, anlaşmaların, sözleşmelerin yazılı yazısız yaşama kurallarının ardına saklanarak, unuttukları güveni bulmaya çabalıyorlar.
Güveni içlerinde, hiçlikle, boşlukla kesiştiği yerlerde duyabilseler, güven sağlığına, güven ahlakına kendilerini açabilseler dünyadaki yaşam daha güvenli, canlı heyecanlı, güzel, anlamlı, lezzetli olabilirdi. Daha dolu, boşluğu tatmış bir dolulukla daha dolu.
FELSEFE VE GÜVEN Güven felsefe açısından, insanın varlıkla yüzleşmesini hiçlikle karşılaşabilmesini olanaklı kılan temel bir haldir (Stimmung!). Kendini güvenceye alma gereksinimiyle güveni unutması, bu hali yaşayamamasına yol açıyor. Bir ölçüde Heidegger felsefesi ufkunda söylediğim bu sözler, güven haline güvenemeyen insanın, karşı karşıya olduğu hiçliği ve varlığı anlayamayacağı sonucuna götürüyor beni. Heidegger’in has (eigentlich, authentic) insanı, Angst yaşantısıyla sarsılan biriydi. Angst bana, güveni tersine çevirme olarak görünüyor, bir açıdan. Angst, can sıkıntısı, kaygı, bunaltı gibi kavramlar, güven zemininin “eksikliği”, sağlıksızlığı ile ilgili. İnsan belki de güveni Angst’sız anlamayacaktı. Güvenin “görüntülerinden” biridir, Angst. İnsan, unuttuğu güveni Angst’la yakalamaya çalıştı. Angst’ın bile yaşanması için temel güven zeminine gerek vardır. İnsanın kendisini uzak, yabancı yurtsuz (unheimlich!) duyması, çağındaki güvene güvenmemesidir ki, bu onu yeni güven arayışlarının ufkuna itebilir. Yurt özlemi, güven özlemidir ki, “insanca, çok insanca”dır. Güvenin güvencesi olmadığı için, bulunduğu sanılan yurtların hepsi geçicidir, şimdiliktir, “muvakkat”tır (insanın zamansallık-zeitlichkeit-özelliği!). Novalis’in felsefeyi yurt özlemi, sıla özlemi (heimweh) olarak görmesi, güven özleminden öte bir şey değildir. Güven sürdüğü sürece güven, yol yüründüğü, yürünebildiği sürece yoldur. Özlem, kavuşması olmayan özlem, özlem olarak kalacak özlemdir.
Varlıkla hale girip, onunla dönüşerek, olarak, oluşarak, varlığın anlaşılmasında kaçınılmaz önemi olan güvenin temel bir hal olarak keşfine çalışılması, yeni güven ufuklarının aranması, gelecekteki düşüncenin temel sorunları arasında yer alıyor.
Felsefe taze güven arayışıdır. Bu anlamıyla güven sağlığı etkinliklerinden birisidir. Sorgulama duyarlılığı, kokuşmuş güveni duydukça gelişir. Sokrates, yaşadığı toplumun değerlerine elbette saygılıydı. O değerle yaratılan güven düzeninden rahatsızdı. En azından iki durumdan : Aşırı güvenin sağladığı, tembellikten doğan bilgi sanılarından ve belli bir düzene oturtulamamış karmaşık ve kargaşık düşünme ve yaşama biçimlerinden. Çağının güven yaşantısından rahatsızdı.
Felsefede kuşku, güvensizlikten, çekingenlikten, kararsızlıktan, korkaklıktan kaynaklanmıyor. Descartes, Husseil örneğinde gördüğümüz günlük yaşamın güvenine güvenmemekten, güveni diğer alanlarda, doğrusu, farklı güven alanlarında arama çabasından ortaya çıkıyor. “Çağımın güvenine güven duymuyorum. Yeni güven alanları arıyorum. Bu arayışımda gördüklerim bunlardır” diyor, felsefeci.
Elbette çağımın felsefesi, akademik sıkıştırılmışlığın, daraltılmışlığın sonucunda büyük ölçüde güven arayışını unutmuş; güveni bir takım "“ussal” (akli) kurallarla sağlayabileceğini düşünerek, güven sağlığını bozan bir yola girmiştir. Felsefenin akademik yapılanmada bir meslek haline gelmesi sonucu, felsefe-ci, öğrendiği alışkanlıklarla sorgulama, düşünme taklidi yapar olmuştur. Dayandığı güven zemini, güven katmanları onu ilgilendirmemektedir. Güvenle bir alışveriş kalmamıştır.
Bilimi izleyerek, güveni oradan alarak, dilsel, mantıksal çözümlemeler ışığında otorite olarak gördüğü düşünürlere muhakkak göndermeler yaparak ya da kendini felsefenin geçmişine gömerek soluk almaya çalışmaktadır.
Elbette felsefeyi, çağımda büyük ölçüde yaşanan biçimiyle, bir kalemde silip atmak değil amacım. Abartılarımın ayırdındayım.
Varoluşçu düşüncenin, Doğu Bilgeliği ile ilişkiye girmeye çalışan atılımların güven araştırmaları dikkat çekici, umut verici. Felsefenin bir uygulama alanına sokulup, danışmanlık göreviyle görevlendirilmesi güven ahlakını ve sağlığını göz önüne almadığımız sürece yozlaşmayı önleyemeyecektir.
Taze güven arayışlarının eksilmeyeceği umuduyla, felsefeye kokuşmamış bir güvenle bakabilmenin yollarını bulabileceğimize güveniyorum.
Yaratılmış Bir Varlık Olarak İnsan
Bilindiği gibi hücreler bölünerek çoğalırlar. Bu bölünme sırasında, hücrenin çekirdeğinde bulunan DNA'nın da yeni hücre için bir kopyasının alınması gerekir. Bu kopyalanma sırasında, üzerinde düşünülmesi gereken son derece çarpıcı bir olay gerçekleşir. 
