Grafit

grafit

siyah ile koyu çelik grisi arasında değişik renklerde bulunan bir karbon minerali. Geniş aralıklı yatay levhalar düzeninde altı karbon atomlu halkalardan oluşan katmanlı bir yapısı vardır.

Grafit, karbonlu maddeler içeren tortulların başkalaşım geçirmesiyle oluşur. Bu oluşum karbon bileşiklerinin hidrotermal çözeltilerle ya da magma akıntılarıyla tepkimeye girmesi ya da olasılıkla magma halindeki karbonların kristalleşmesiyle gerçekleşir. Gnays, şist, kuvarsit, mermer, granit, pegmatit, karbonlu killi arduvaz ve yaşlı kristalin kayaçlar içinde bağımsız bölümler, büyük kütleler ya da damarlar halinde bulunur. Göktaşı demirinde (kliftonit) ise küçük, izometrik kristalli grafite
rastlanmıştır.

Kurşunkalemlerin temel malzemesi olan grafit, ayrıca yağlayıcılarda, potalarda, döküm kalıbı astarlarında, cilalarda, ark lambalarında, pillerde ve elektrik motoru fırçalarında kullanılır. Yaygın olarak çıkarıldığı yerler Sri Lanka, Madagaskar, Kuzey Kore, Meksika’da Sonora, Kanada’da Ontario, Sibirya’nın batı kesimi ve New York’tur.

Grafiti ilk olarak ABD’li mucit Edward G. Acheson, yüksek sıcaklıkların karborundum üzerindeki etkilerini araştırırken rastlantı sonucu buldu. Acheson yaklaşık 4.150°C’de karborundum içindeki silisyumun buharlaştığını ve geriye grafit halinde karbonun kaldığını buldu. Acheson 1896’da grafit üretimi için patent aldı ve 1897’de üretime başladı. Günümüzde katışkısız (yüzde 99-99,5) grafit üretiminin başlıca hammadde kaynağı, organik bileşiklerle sarılmış kusurlu grafit kristallerinden oluşan petrol kokudur.

BAKINIZ Elementler - Karbon

GRAFİT

a. (fr. graphite). Altıgen yaprakçıktar biçiminde kristalleşmiş karbon.

—Karb. kim. Grafit temizleme, karnilerin ya da gaz fırını odalarının iç çeperlerinde oluşan grafit çökeltilerini yatarak ya da bir penseyle kopararak giderme.

—Metalürj.

• Grafit boyası, dökümcülükte, dökülmüş metale kum yapışmasını önlemek için kalıp çeperlerine uygulanan, odun kömürü, taşkömür ve grafit kökenli tozsu ya da sıvı gereç.
• Grafitle boyama, katılaşmış metalin kalıplara yapışmasını önlemek için döküm kalıplarının içini grafit boyasıyla kaplama işlemi,

—ANSİKL Grafit, metal parlaklığında gri-siyah bir mineraldir. Yoğunluğu 2,2 olan bu mineral, ufalanabilir ve kâğıt üzerine sürüldüğünde iz bırakır. Dokunulduğunda yağlı ve yumuşak bir izlenim verir, iyi bir ısı ve elektrik iletkenidir. Diğer karbon türleri gibi erimez ve bilinen çözücülerde çözünmez. Asitlerden etkilenmez, ancak nitrik asit ve potasyum klorat karışımıyla grafit oksitlerine dönüşür; bu oksitler, ısı etkisiyle tutuşarak patlayabilen sarı pulcuklar biçimindedir.

Hem amorf, hem de kristal türlerinde rastlanan doğal grafit, Sri Lanka, Sibirya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, ABD, İtalya, Fas ve özellikle Madagaskar'da bulunur. Kristalleşmiş türü, pek çok düz yaprakçığın üst üste binişmesinden oluşur; yapraklardan her birinde karbon atomları, düzgün altıgen yüzeyler meydana getirir. Yaprakçıklar arasındaki yapışma gücü azdır; grafitin yumuşak ve yağlayıcı özelliğinin nedeni budur. Yapışma gücü, bir bağın yöresizleşmesinden ileri gelir ve bu yöresizleşme birbirine yakın düzlemlerin aralıkları boyunca yayılır.

Böylece serbest hale gelen elektronlar, frafite iletken bir özellik kazandırır. Öte yandan yapay olarak iki kristalli grafitler de üretilir. Ancak bu grafitler, yüksek sıcaklıklarda kararlı bir karbon biçimi göstermelerine rağmen, doğal grafitin aşırı sıcaklıklardaki dayanımına erişemez. Grafite, gri dökme demirden rastlanmasının nedeni de budur. Yapay grafit, amorf karbonun elektrik fırınında ısıtılması sonucu elde edilir. Grafit, kille karıştırılarak pota yapımında kullanılır; grafitten ayrıca ark lambası kömürleri, voltametre elektrotları ve dinamo fırçaları üretilir.

Galvanoplastide ise kalıp yüzeylerini iletken durumuna getirmeye yarar. Öte yandan bu maddeden kurşunkalem içi yapılır ve ısıya dayanıklı olması nedeniyle kimi yağlayıcılara katılır. Grafit, yağlayıcı olarak mikrometre düzeyinde öğütülmüş kuru toz ya da genellikle sıvı yağda kollodial asıltı biçiminde kullanılır. Yağlama yağındaki pulsu ya da dılınebilir mikroskobik grafit parçacıkları katkısı, sıvı yağlayıcının çok güçlü bir basınç ya da çok yüksek bir sıcaklık altında boşalması halinde bile iki metalin birbirine sürtünmesini önler. Grafit ayrıca paslanmayı önlemeye yarayan kimi boya çeşitlerine pigment olarak katılır. Nükleer sanayide özellikle son yıllarda kimi santral türlerinde yavaşlatıcı olarak önemli düzeyde grafit kullanılır.