Sertlik Nedir?

Sertlik Nedir?
MsXLabs.Org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi

Minerallerin çizilmeye karşı gösterdikleri direnç sertlik olarak bilinmektedir. Dolayısıyla sertlik mineralin çizilebilirlik özelliği olarak da adlandırılabilir. Minerallerin sertlikği doğrudan kristal yapıları ve atomlar arasındaki bağ kuvvetleri ile ilintilidir. Bağ kuvvetleri arttıkça minerallerin sertliği de artmaktadır. Sertlik bağıl bir kavram olup, sertlik derecesinin saptanması sertliği bilinen bir mineral veya çakı, iğne vb malzemelerle deneme yoluyla yapılır. Bunun için en yaygın olarak kullanılan skala (çizelge) Mohs'un geliştirdiği çizelgedir. Mohs sertlik dizisinde 10 mineralin sertliği en yumuşak olandan en sert olana doğru sıralanmıştır. Bu çizelgeye göre en yumuşak olandan sert olana doğru yapılan sıralama şöyledir;


Mohs Skalası:

# Talk, Grafit, Kaolin (Mg3 (Si4O10) (OH)2) tırnakla çizilebilir
# Jips, Antrasit, Kayatuzu (Ca SO4 2H2O)
# Kalsit, Dolomit (Ca CO3) çakı veya iğne ile çizilebilir
# Flüorit (Ca F2)
# Apatit (Ca5 F (PO4)3
# Feldispat (Ortoklaz) (K Al Si3O8)
# Kuvars, Agat (SiO2)
# Topaz (Al2 (SiO4) (OH F)2 camı çizebilenler
# Korindon (Al2 O3)
# Elmas (C)

Mohs sertlik skalasında her bir sertlik derecesi arasındaki oranların eşit olmadığı bilinmektedir. Örneğin, elmas ile korund arasındaki sertlik farkı, topaz ile korund arasındakinin birkaç katı mertebesindedir.

Malzemenin kazıntıya ya da darbe veya sabit bir yüke gösterdiği direnç. Genellikle metaller ve mineraller için kullanılan bir kavramdır. Mineralojide, bir minerali tanımak için sertliğinin de bilinmesi gerekir. Bunun için sertliği 1'den 10'a kadar olan 10 örnek mineral esas alınır ve ilgili numunelerin, bunları çizip çizmemesinden hareketle sertliği belirlenir. Mühendislikte de malzemelerin sertliğinden söz edilir. Sertlikle malzemenin mukavemeti arasında yakın bir ilişki bulunduğundan özellikle metale dayalı mühendislik dallarında sertlik büyük önem taşır. Malzemelerin sertliği özel aygıtlarla ölçülür ve bunun için düzenlenmiş Brinell, Rockwell ve Vickers ölçeklerinden yararlanılır.

SERTLİK a.
1. Sert olan, darbelere, çarpmalara, basınca karşı dayanıklılık gösteren ya da esnekliği az olan bir şeyin niteliği: Bir taşın sertliği. Köselenin sertliği.
2. Dayanılması güç olan bir şeyin niteliği: Bölgede iklimin sertliği hayatı zorlaştırır. Doğal koşulların sertliği.
3. Sert, acımasız bir kimsenin, bir davranışın niteliği; kırıcı, sert, acımasız davranış; şiddet, husumet: Babasının sertliğinden her zaman yakınır. Sorunu sertlikle halledemezsin. Sertlik politikası izlemek.
4. içindeki etkin madde oranı yüksek olan bir şeyin niteliği: Bir içkinin sertliği. Suyun sertlik derecesi.

—Akust. Akustik sertlik, üzerine bir kuvvetin uygulandığı bir delik açılmış bir oyukta yer alan hacim elemanında, ortamın delik yüzeyinde yer değiştirmesiyle bu kuvvet arasındaki oran. (Akustik sertlik, akustik esnekliğin tersidir.)

—Aşındc. Topaklaştırılmış bir aşındırıcının sertliğinin, yani çalışırken tanelerini bir arada tutan kuvvetin bir harfle uzlaşmalı gösterimi. (Sertlik, topaklaştırıcının türüne ve oranına bağlı olarak abecesel sıraya göre A'dan Z'ye doğru artar.)

—Ger. day. Bir malzemenin, içine bir başka malzemenin girişine dayanım derecesi. (Bk. ansikl. böl.)

—Güz. sant. Uyum, kıvraklık, yumuşaklıktan yoksunluk.

—Kâğ. san. Bir kâğıt hamurunda odunö- zünün giderilme derecesi.

—Mak. san. Bir yayın sertliği, helisel bir yaya etkiyen eksenel kuvvetin, bu durumda ortaya çıkan uzunluk değişimine oranı.

—Metalürj. Bir döküm parçasında sanki elmas gömülmüş gibi son derece sert ve işlenmeye karşı kimi güçlükler çıkartan metalsel özür. (Sertlik, ayrışık bir metalin kusulmasından kaynaklanır.)

—Nörol. Beyin-omurilik zan kökenli sertlik, omurga, ense ve bacak kaslannda ortaya çıkan ağrıkesici kasılma. (Beyin -omurilik zarı sendromunun başlıca belirtisidir.)

—Su işler. Sertlik gidermek - YUMUŞATMAK. || Bir suyun sertlik derecesi, sudaki kalsiyum ve magnezyum tuzlarının oranı. (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Ger. day. Sertlik yapı ve kimyasal bileşim değişimlerine çok duyarlı, kullanışlı bir karşılaştırma büyüklüğü olması nedeniyle çoğu kez ölçülerek saptanır. Ancak bilimsel tanımı yoktur: elde edilen rakamlar deneysel ve özel bir ölçme biçimine ilişkindir

•Metallerin sertlik ölçümü. Metalin ya da alaşımın hafifçe parlatılmış bir yüzeyine belirli bir yük altında, çok sert özel çelikten bir bilya (Brinell yöntemi) ya da pira- mitsi bir elmas (Vickers yöntemi) uygulanır. Bu durumda parça üzerinde, Brinell yönteminde küre kapağı, Vickers yönteminde ise piramit biçiminde, kalıcı bir iz oluşur. Bu izin yüzeyi, etkiyen kuvvet ortadan kalktıktan sonra, kolayca belirlenir ve sertlik yükün (kgf), iz yüzeyine (mm) oranıyla belirtilir; bu oran, çap ile HB ya da HV sertliği arasındaki bir eşleme tablosu yardımıyla elde edilir.
Bir Brinell makinesine sığmayacak kadar büyük parçaların sertliğini ölçmek için, Turpin karşılaştırmaya dayanan bir yöntem geliştirmiştir: çok sert bir bilya, denenecek parça ile sertliği bilinen bir numune arasına yerleştirilir; bir çekiç darbesiyle, çaplan sertliklerle ters orantılı iki iz elde edilir. Bir başka yöntem, belirli bir delicinin oluşturduğu iz derinliğini ölçmeye dayanır: en yaygın iki ölçek, Rockvvell C sertliği (HRC) için 150 kgf altında elmas koni ya da Rockvvell B sertliği (HRB) için, 100 kgf altında, 1/16 parmaklık bilyadır.
Üçüncü bir yöntem hareketli bir düzeneğin sıçrama yüksekliğini ölçmeye dayanır: Shore C ya da D sertliği (ShC ya da ShD). Bütün bu yöntemler sınaidir (milimetrenin onda biri düzeyinde iz çapları). Çok küçük yükler (1 ile 500 gf) altında. Vickers elması ya da Knoop elması tipinde bir deliciyle elde edilen sertliğe mikrosertlik adı verilir (10 mikrometre düzeyinde iz çapları).

• Minerallerin sertlik ölçümü. En eski sertlik belirleme yöntemi, mineralleri sınıflandırmak için kullanılan Mohs ölçeğiyle verilmiştir; bu ölçekte bulunan her mineral, kendinden önce gelen tüm mineralleri çizer ve kendini izleyen mineraller tarafından çizilir (talktan elmasa dek). Kireçtaşlannın sertliği, bunların yoğunlukları ve kopmaya dayanımlan saptanarak bulunur. Bunlar, yoğunluklarının 1 470 kg/m3'ten 2 730 kg/m3’e ve dayanımlarının 50 kgf/m*'den 1 820 kgf/m*'ye dek değişmesine bağlı olarak, en gevrek taştan en sert taşa dek, 1 ile 14 arasında sınıflandırılır.

•Ahşap malzemelerin sertlik ölçümü. Kuru ağaçtan yapılmış 2 cm kalınlığındaki bir numunenin "halkalı" (radyal) yüzü üzerine, 5 saniye boyunca, 200 kgf’lik bir yük altında, 3 cm lapındaki çelik bir silindir uygulanır. Sertlik, mm cinsinden ifade edilen iz derinliğinin tersine eşittir ("Chalais -Meudon” standardı adı verilen üniversal standart, 1949).

—Su işler. Sudaki kalsiyum ve magnezyum tuzlarının oranına toplam sertlik derecesi, kalsiyum tuzlannın oranına kalsiyum sertlik derecesi, kalsiyum ve magnezyum sülfatları ve klorürlerinin oranına kalıcı sertlik derecesi, kalsiyum ve magnezyum bikarbonatları ve karbonatlanma oranına da geçici sertlik derecesi adı verilir. Bir su örneğinin sertlik derecesi, aranan sertlik derecesine denk gelen bir pH ayarlamasından sonra, gerek kalıcı bir köpük elde edilinceye kadar sabun katarak, gerek renkölçûmle belirlenir.