Döküm Teknikeri

TANIM Döküm işletmelerinde; ergitilen metallerin hazırlanmış kalıplara dökülmesini ve istenen şeklin verilmesini, döküm sonucu elde edilen parçalar üzerinde oluşan fazla kısımları çeşitli yöntemlerle temizlettirip kullanılır hale gelmesi ile ilgili işlemleri yürüten kişidir.

GÖREVLER - Döküm yolu ile elde edilecek parçanın, kullanılacağı yere göre, hangi metal veya alaşımdan hangi miktarlar kullanılarak yapılması gerektiğine karar verilmesi, - Kum kalıplarının hazırlanıp döküme hazır hale getirilmesi, - Döküm parçanın mikro yapısını bilerek mikroskop ile malzeme tayini yapılması, - Metallerin teknolojik bilgilere göre ergitilmesi veya alaşımların hazırlanması, - Ergitilmiş metalin veya alaşımın daha önce hazırlanmış kalıplara dökülmesi, - Dökümü yapılan parçadan, fazla kısımların temizlenmesi ve işlemeye hazır hale getirilmesi , - Dökülen parçanın analiz hesaplarının tutulması, - Plak model üretilmesi, ile ilgili işlemleri yürütür.

KULLANILAN ALET VE MALZEMELER - Çeşitli makine parçaları modelleri,Kurutma fırını,Ergitme ocakları,Püskürtmeli temizleme makineleri,Basınçlı hava musluğu,Kalıpçı küreği, kaşığı, şiş,Kum eleme makinesi, Kum hazırlama ve tavlama makineleri, Bilgisayar,Mikroskop, - Kalıplama makineleri, kalıp bozma makineleri ,Körük, hava kompresörü,İş temizleme makineleri,Alaşım elementleri,Bakır makas,Pirometre (metal sıcaklığını ölçer),Basınçlı hava muslukları,Su üfleyicisi,Tandiş ve sürekli döküm makinesi. -

MESLEĞİN GEREKTİRDİĞİ ÖZELLİKLER Döküm Teknikeri olmak isteyenlerin; - Sayılarla akıl yürütebilme gücüne, - Güçlü bir fiziksel yapıya sahip, - El ve gözü eşgüdümle kullanabilen, - Şekil, çizim ve uzay ilişkilerini görebilme gücü yüksek, - Fizik ve kimyaya ilgili ve bu alanlarda başarılı kimseler olmaları gerekir.

ÇALIŞMA ORTAMI VE KOŞULLARI Fabrika ve dökümhaneler gibi sıcak, ergimiş metal kokulu, gürültülü, kuru havalı ortamlarda çalışırlar. Çalışma sırasında çok dikkatli olmak gerekir, aksi halde yanma tehlikesi vardır. Döküm teknikerleri döküm yapılacak parçaları çizenlerle, modelcilerle ve parçayı işleyenlerle iletişim halinde çalışırlar.

ÇALIŞMA ALANLARI VE İŞ BULMA OLANAKLARI Döküm teknikerleri fabrikalarda, dökümhanelerde, özel sektör veya kamuya ait olan, endüstriyel seri üretim yapan büyük işletmelerde (Demir çelik fabrikaları gibi), küçük ölçekli-orta ölçekli dökümhanelerde, çalışabilecekleri gibi gerekli makine alet ve malzemelere sahip olmak koşuluyla kendi işyerlerini de kurabilirler. Eskiden erkeklerin çalıştığı döküm dalında kadınlarında çalıştığı görülmektedir. Özellikle izabe denilen dökümcülere alaşım yapma ve ergitme bölümlerinde kadınlar rahatlıkla çalışabilmektedirler. Döküm Teknikerinin iş bulma olanakları sanayileşme ile doğru orantılıdır.

MESLEK EĞİTİMİNİN VERİLDİĞİ YERLER Mesleğin eğitimi meslek yüksek okullarının döküm bölümlerinde verilmektedir.

MESLEK EĞİTİMİNE GİRİŞ KOŞULLARI Meslek liselerinin; Döküm, Dökümcülük, İzabe bölümlerinden mezun olanlar “Döküm” ön lisans programına sınavsız olarak girebilirler. Meslek liselerinin sınavsız geçiş için belirlenen bölümleri dışındaki bölümlerden ya da liselerden mezun olanlar/olacaklar ise ÖSYM Başkanlığınca yapılan Öğrenci Seçme Sınavına (ÖSS) girmeleri ve yeterli “Sayısal (SAY)” puanı almaları halinde sınavsız yerleştirme sonunda kontenjan kalırsa ek yerleştirme ile açık olan programlara istedikleri takdirde Y-ÖSS puanlarına göre yerleştirilebileceklerdir

EĞİTİMİN SÜRESİ VE İÇERİĞİ Mesleğin eğitim süresi 2 yıldır. 4 yarıyıl (2 yıl) boyunca teorik ve uygulamalı ders eğitimi yapılır. Yıl sonlarında ise 8 haftalık endüstriyel staj eğitimi işletmelerde gerçekleştirilir. 1. Yılda: Matematik, Genel İletişim, Döküm Materyalleri teknolojisi, Teknolojinin Bilimsel İlkeleri, Kimya, Teknik Resim, Meslek Resmi, Fen Bilgisi, Türk Dili, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi gibi dersler görülür. 2 .Yılda : Bilgisayar Uygulamaları, İstatistiksel Kalite Kontrolü, Meslek ve Döküm Resmi, Döküm Metalürjisi, Kalite Kontrol, Üretim Kontrolü, İş Uygulama ve Denetim Çalışmaları, Mesleki İngilizce gibi dersler görülür.

MESLEKTE İLERLEME Döküm ön lisans programını başarı ile bitirenler ÖSYM tarafından açılan Dikey Geçiş Sınavında başarılı oldukları takdirde; · Döküm Öğretmenliği, · Kalıpçılık Öğretmenliği, · Metalurji ve Malzeme Mühendisliği, · Metal Öğretmenliği, lisans programlarına dikey geçiş yapabilirler. BENZER MESLEKLER : Metalürji ve malzeme mühendisi, Döküm teknisyeni, İzabe teknisyeni, Metalürji teknisyeni

BURS, KREDİ VE ÜCRET DURUMU Eğitim süresince öğrenciler Kredi ve Yurtlar Kurumundan kredi alabilmektedirler. Kamu sektöründe çalışan teknikerler bulundukları derece ve kademeye göre ücret almakta olup, bu ücret ortalama olarak net asgari ücretin 2-3 katı civarındadır. Özel sektörde ücretler işletme politikalarına göre farklı olmakta ve görüşmeye göre belirlenmektedir. Tecrübe ücret belirlenirken önem kazanmaktadır. İlk işe girişte tecrübesiz bir döküm teknikeri asgari ücretten biraz fazla kazanmakta, ücreti; gösterdiği başarıya ve edindiği deneyime bağlı olarak artmaktadır. Ücret asgari ücretin 3-5 katına ulaşabilmektedir.

DAHA AYRINTILI BİLGİ İÇİN BAŞVURULABİLECEK YERLER . İlgili Eğitim Kurumları, · Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü Ankara Meslek Danışma Merkezi, · Bünyesinde Meslek Danışma Merkezi Bulunan Türkiye İş Kurumu il ve Şube Müdürlükleri.

HASSAS DÖKÜM

İngilizce de Invesment Casting , Ceramic Shell Casting (seramik kabuk dökümü) veya Lost Wax Process (kaybedilmiş mum prosesi), Almanca da Feinguss veya Schalenguss , Fransızca da ise Fonde a Cire Perdue ismiyle anılan hassas döküm asırlardan beri bilinen çok eski bir döküm yöntemidir. Yöntemin günümüzden 3000 yıl önce Mısır da ve Şang Hanedanı döneminde Çin de kullanıldığı bilinmektedir. Hassas döküm tekniğinin prensibi, mum ve benzer modeller kullanılarak hazırlanan kalıpların ısıtılması ve eriyen model malzemesinin kalıptan dışarı akıtılarak kalıp boşluğunun oluşturulmasıdır.
Hassas Döküm Teknikleri: Hassas döküm teknikleri temelde ikiye ayrılır: Hassas Kabuk Döküm (Investment Shell Casting) tekniğinde, seramik kalıp, ince cidarlı bir kabuk şeklinde modelin etrafını örterken, Dereceli Hassas Döküm (Investment Flask Casting) tekniğinde ise bir kabın içindeki kalıp boşluğu haricindeki tüm hacim seramik/alçı malzeme ile doldurulur:
1- "Hassas Kabuk Döküm" (Investment Shell Casting):
Bu cins döküm için yapılan işlemleri kısaca şöyle sıralayabiliriz:
Öncelikle, metalden dökülmesi istenilen parçanın mum veya benzeri bir malzemeden modeli hazırlanır. Genellikle alüminyum (kuyumculukda ise silikon) bir kalıp imal edilir ve plastik enjeksiyon yöntemi ile istenildiği kadar mum model elde edilir. (Döküm sonrası soğuma ve büzülme tahmini yapılarak model aslından biraz büyük imal edilebilir)

(1) Parçalar yine mumdan yapılmış bir gövdeye yapıştırılarak "mum salkım" hazırlanır. Mum malzeme, 70-90 °C arasında olabilen düşük ergime sıcaklığına sahip ve seramik kabuğu çatlatmaması için düşük ısıl genleşme özelliğine sahip bir malzemedir.
(2) Model, seramik banyosuna batırılarak (sulu alçı görünümünde bir sıvı) çevresine ince bir tabaka kaplanması sağlanır. Seramik tabaka kuruyup katılaşıncaya kadar bir fırında bekletilir. Yeteri kalınlıkta seramik kaplanıncaya kadar son iki işlem tekrarlanır. Dış tabakalarda daha kalın seramik tozu kullanılır.
(3) Dış cidarı sert seramik kaplı parça bir fırına sokularak modelin eriyip dışarı akması sağlanır. Seramik malzeme ise yüksek sıcaklığa dayanıklı olduğundan şeklini muafaza eder. Bu esnada mum modelin akarak çıkmayan kısımları da tamamiyle buharlaşır. Ardından, fırın sıcaklığı yükseltilerek belli bir süre içinde seramik kabuk pişirilerek sinterlenir ve sonraki döküm işlemlerine dayanacak şekilde mukavemetinin artması sağlanır.

(4) Mum salkımdan kalan boşluğa (daha önce bırakılmış bulunan bir ağızdan) ergimiş halde metal dökülür.
(5) Metal soğuyup katılaştıktan sonra darbe ile dış cidardaki seramik kırılarak parça ortaya çıkarılır.
Parçalar ana gövdeden dairesel bir testere ile kesilerek alınır, bir başka değişle göbek bağları kesilir.
Ardından, gerekli çapak alma, temizleme ve yüzey parlatma işlemleri yapılır. Son olarak ise kalite kontrol işlemleri yapılır. Dökümde tahmin edilemeyen boyutsal çekme veya çarpılmalar varsa bunu kompanse edecek şekilde mum modeller tekrar tasarlanıp üretilebilir...
2- "Dereceli Hassas Döküm" (Investment Flask Casting ):

1- Mum modeller model ağacına eritilerek yapıştırılır
2- Silindirik bir gömlek (fanus) model ağacı etrafına geçirilir.
3- Gömlek ile model ağacı arasındaki tüm boşuklara alçı/seramik karışımı dökülür.
4- Fırında ısıyla karışım kurutulur ve kalıp ters çevrilerek içindeki mum modellerin eriyip akması sağlanır.
5- Sıcak kalıp ergimiş metal ile doldurulur. Vakum veya merkezkaç kuvvetiyle döküm kolaylaştırılabilir.
6- Basınçlı su büskürterek kalıp malzemesi temizlenir.
7- Döküm ağacından koparılan parçalar malzeme giriş çapakları temizlenerek döküm sonrası kullanıma hazır hale getirilirler.
Uygulama Örnekleri:

Askeri elektronik cihazların kasaları ve jet türbin parçalarından örnekler içeren yukarıdaki resimler hassas kabuk döküm ile imal edilen parçaların ne kadar karmaşık olabileceğini gösteren güzel örneklerdir.

Şekilde gösterilen safhaya gelmiş olan yüzük dökümlerinin bulunduğu bir hassas döküm ağacı görülmektedir. Mücevher imalatçıları hassas fanus döküm tekniğini yaygın ve etkili bir şekilde kullanmaktadırlar.
Modern bir hassas kabuk döküm fabrikası:

1- Mum model parçaları kontrolden geçirilip monte edilerek daha karmaşık modeller oluşturuluyor: Hassas döküm sektöründe sıkça karşılaşılan karmaşık mum modelleri bir seferde bir enjeksiyon kalıbıyla üretmenin zorluğu veya imkansızlığı sebebiyle iki veya daha fazla mum model parçası ayrı enjeksiyon kalıplarında imal edilir ve manuel olarak birleştirilir.
2- Tam otomatik kabuk üretim hattında robot yardımıyla mum model üzerine ince seramik kaplanıyor.
3- Kabuğu sağlamlaştırmak için daha kalın seramik (kum) kaplanıyor.
4- Kabuk oluşturma işlemlerinin ara safhalarında nem ve sıcaklık kontrollü ortamda kabuklar kurutulurken.
5- Seramik kabukların kür edildiği tünel fırın.
Uygulama Alanları:
Hassas döküm tekniği 2. Dünya Savaşına kadar ticari olarak sadece kuyumcu ve dişçiler tarafından uygulanmış; daha sonra özellikle uzay, havacılık ve savunma ,tıbbi ve ortopedik cihaz , otomotiv ve motor, tekstil, mekanik ve elektromekanik sanayinde hassas parçalara duyulan ihtiyaç, yöntemin endüstriyel uygulamasını yaygınlaştırmıştır.
Hassas Dökümün Üstünlükleri:
·Küçük ve karmaşık biçimli parçaların üretimi uygundur.
·Boyut hassasiyeti ve yüzey kalitesi mükemmeldir.
·Genellikle ek işlemlere gerek kalmadığından, işlenmesi güç malzemelerin dökümünde tercih edilir.
·Kalıp tek parçalı olduğundan parça yüzeyinde bölüm düzleminin izi kalmaz.
·Mum tekrar tekrar kullanılabilir.
Hassas Dökümün Sınırları:
·Her bir parça için ayrı bir modelin üretilmesi gerekir.
·Yöntem mekanizasyona uygun olmayıp, üretim hızı ve kapasitesi düşüktür.
·Model ile kalıp malzemelerinin pahalı olması ve üretimin çok sayıda işlem içermesi nedeniyle parça maliyeti yüksektir.
Sadece 5 kg dan küçük parçaların dökümüne uygundur.