Psikoloji ile ilgili Makaleler      
 

Yaþamakta olduðunuz bu mutsuzluða karamsarlýkla bakýp “umutsuz, çaresiz “ olarak görüyor olabilir ya da depresyon belirtilerini yok sayýp ve ya görmezden gelmeye çalýþarak onlara bir kýlýf uydurmak istiyor olabilirsiniz. Ancak bu iki yol da sizi depresyondan kurtarmak için yeþil ýþýk yakmaz. Oysa ki depresyonu dürüstçe kabul edip, onu göðüslemeye karar verdiðinizde yaþanýlan sýkýntýlar, olumlu sonuçlara doðru þekil almaya baþlayabilir. Peki, sýkýntýdan kurtulmaya nereden baþlamalýyýz, en önemli soru bu…

• Yaþamakta olduðunuz problemi tanýmlayýn : Ýster sýkýntýlý, yalnýz, yorgun, tükenmiþ olun veya cesaretiniz kýrýlmýþ olsun; düzelmeye doðru ilk adým; bir probleminiz olduðu gerçeðini kabul edin ve onunla yüzleþmeye hazýr olun. Bu adým küçük ve aþina olduðunuz bir eylemmiþ gibi gelebilir ancak unutmayýn en büyük baþarýlar küçük gördüðümüz adýmlarla baþlar. Yardýma ihtiyacý olduðunu kabul etmek istemeyen bir kiþiye en etkili çözümlerin bile yardýmý dokunamaz.
• Yardýma ihtiyacýnýz olduðuna karar verin : Bazý insanlar mutsuz ve yalnýz olmaktan gerçekten hoþlanabilirler. Bu durumu fark eden ve farklý algýlayýp, onun bir yardýma ihtiyacý olduðunu hisseden biri, o kiþiye bir yardým eli uzatabilir ve bu muhtemelen karþýsýndaki kiþi tarafýndan geri çevrilir. Kiþi yardým isteyene kadar, çözümün ana hatlarýný çýkartmak zordur.
• Problemin nedenlerini araþtýrýn : Bunalýmlý ruh haliniz, kendinize mal etmek yerine, yaþamakta olduðunuz sýkýntýlarýn nedenlerini olumlu ve dürüst bir bakýþ açýsýyla araþtýrýn. “Beni bu duruma getiren þey nedir? Niçin kendimi böylesi kötü hissediyorum? Aslýnda ben ne istiyorum? Farkýnda olmadan yaptýðým yanlýþlarým neler olabilir? “ gibi basit sorularý kendinize sorun, sorun hakkýnda bilgi toplayýn. Hafif bir depresyonda bazen bu minik ve basit sorularýn çok da iþe sorunu çözmede çok da iþe yardýðý görülür.
• Kendinize alternatifler yaratýn :Depresyonunuzu bir çok yönüyle ortaya çýkardýktan sonra bir danýþmandan yardým alýn. Depresyonunuz fiziksel bir semptomla iliþkili olabilir yada alýþkanlýk haline getirdiðiniz davranýþlar olabilir ( çok fazla kahve içmek, fazla þeker kullanmak…) Ýç sýkýntýnýzýn nedeni bu küçük ihmaller de olabilir.
• Kendinize acýmaktan vazgeçin : Bir insan sadece, kendisine acýma duygusuna kapýldýktan sonraki dönemde depresyona girer. Ýçinde bulunduðunuz durumu kabullenip, durumunuzu bir memnuniyet duygusuyla ayarlayabilirsiniz.
• Sorunlardan kaçýnýn : Güçlü bir ruh halinde deðil iken üzüntülü insanlarla birlikte olmamanýz özellikle önem taþýr.Kolaylýkla depresyona giren bir insansanýz, sürekli hastalýklarýný anlatan bir arkadaþýnýzla birlikte olmayýn.Ýki üzgün ruhun bir araya gelmesi kötü bir grup oluþturur.Beyninizi olumsuzluktan kurtarýp, olumlu þeyleri ön plana çýkarýn.

BAKINIZ
Psikiyatri ve Psikoloji Arasýndaki Farklar
Psikoloji
Psikiyatri (Ruh Hekimliði) Nedir?
Psikoloji ve Psikiyatri ile ilgili Haberler
Psikoterapi Çeþitleri
Hipnoterapi
Hipnoz ve Hipnoz Yöntemleri

ÇOCUÐUM MEDYADAN ZARAR GÖRÜR MÜ?
Televizyon , video , bilgisayar gibi iletiþim araçlarýnýn çocuk ve ergenler üzerindeki etkileri , yýllardýr psikologlarýn ve diðer disiplinlerdeki pek çok bilim adamýnýn ilgisini çeken bir konu olmuþtur.

Televizyon ; bilgi verme , ürün tanýtma , eðlendirme gibi iþlevleri olan önemli bir kitle iletiþim aracýdýr. Televizyon hemen her evde bulunmasý ve kolay ulaþýlabilir bir araç olmasý nedeniyle , çocuklar tarafýndan çok erken yaþlarda kullanýlmaya baþlanan bir araçtýr. Türkiye’de çocuklarýn , ortalama 4 saat televizyon izlediklerini söyleyen araþtýrma bulgularý mevcuttur.çocuklarýn bu kadar yoðun bir þekilde maruz kaldýklarý ve onlara oldukça açýk ve net mesajlar sunan televizyonun birçok alandaki etkileri ile ilgili çalýþmalar yapýlmýþtýr.

Televizyon ve saldýrgan davranýþlar arasýndaki iliþki
Çocuklar , televizyonda þiddeti bir yol olarak öðrendiklerinde ve bunun geçerli ve kabul edilebilir olduðunu düþündüklerinde , bu tür davranýþlara yönelme riskleri çok daha fazla olmaktadýr. Bu sebeple çocuðu yaþamda karþýlaþacaðý ve izleyeceði þiddet olgularýný olasý olumsuz etkilerinden korumak ailenin ve toplumun sorumluluðundadýr.

Televizyon ile zihinsel deðiþim-dil geliþimi arasýndaki iliþki
Çocuklarýn yaþlarýna uygun ve özel hazýrlanmýþ televizyon programlarýný izledikleri ve televizyona ayýrdýklarý sürenin diðer faaliyetlerini engellemediði durumlarda çocuklarýn zihinsel geliþimleri üzerinde olumlu etkilerinin olabildiði açýktýr. Özellikle okul öncesi dönem için hazýrlanmýþ özel programlarýn , çocuklara büyük katkýlarý olduðu bilinmektedir. Bu amaçla hazýrlanmýþ programlarý izleyen çocuklarýn izlemeyen çocuklara göre daha fazla sýfat , eylem ve isim bilgisine sahip olduklarý görülmektedir.

Televizyon ile Sosyal Roller ve Cinsiyet Rolleri Arasýndaki Ýliþki
Bir çocuðun bir þeyi öðrenmesi için omu görmesi , model almasý yeterli olmaktadýr. Çocuk televizyondaki karakterin davranýþýný gözlemlediði taktirde , benzer bir durumda , gördüðü davranýþa benzer bir davranýþ ortaya koyar. Böylece çocuk televizyonda farklý durumlarý izleyerek yeni öðrenmeler gerçekleþtirebilirler.
Bu bilgilerden hareketle televizyonun , çocuklara sunduðu kadýn ve erkek modelleriyle çocuklar için birer örnek olduðu görülmektedir.

Televizyonun Çocuk ve Ergenler Üzerindeki Genel Etkisi
Çocuklar ve ergenler , zihinsel süreçlerindeki özelliklerinden dolayý izlediklerini yetiþkinler gibi algýlayamamakta ve bu nedenle yetiþkinden farklý bir biçimde etkilenmektedirler. Yetiþkinlerin çoðu televizyonu eðlenmek amacýyla izlerken , çocuklar ise eðlendirici bulduklarý televizyonu , dünyayý tanýmak ve anlamak için izlemektedirler. Çocuklar , kurmaca ve gerçek arasýndaki farký çoðu kez yetiþkinler kadar kolay bir biçimde algýlayamamaktadýrlar. Bir çok açýdan çocuklar televizyon karþýsýnda yetiþkinlere oranla daha korunmasýz durumdadýrlar. Olaya bu açýdan bakýldýðýnda zararlý çýkanlar ”çocuklar” gibi görünmektedir.
Çocuklarýn Televizyondan Olumsuz Etkilenimlerini En Aza Ýndirebilmek Ýçin Ailelere Düþen Görevler

• Çocuðun televizyon izleme süresi ile ilgili olarak ; yaþý , yapmasý gereken diðer faaliyetler ve uyku ihtiyacý göz önüne alýnarak onunla birlikte bir kural belirleme
• Çocuklarýn hangi televizyon programlarýný izledikleri , hangi filmleri izledikleri hakkýnda bilgi sahibi olma
• Televizyon programlarýnda ve sinemalarda izledikleri þiddet hakkýnda onlarla konuþma
• Þiddet davranýþýnýn , gerçek hayatta ne kadar acý verici olduðunu ve ne tür ciddi sorunlara yol açabileceklerini anlamalarýný saðlama
• Sorunlarýn , þiddet kullanmadan nasýl çözülebileceðini onlarla tartýþma
• Þiddete karþý davranýþlar sergiledikleri her ortamda çocuklarý destekleyip ve ödüllendirme
• Þiddete karþý durmanýn ve direnç göstermenin daha fazla cesaret gerektirdiðini anlatma
• Anne ve babanýn , kendi tavýr ve tutumlarý ile çocuða olumlu modeller olunmasý

ÝNTERNET
Doðru kullanýldýðýnda birçok bilgiye kolaylýkla ulaþmayý saðlayan internet , özellikle gençler arasýnda son yýllarda giderek raðbet görmektedir. Ýnternetin kimi özellikleri onu çekici kýlmaktadýr.

• Ýlgi alanlarý benzeþen kiþilerin birbirleriyle haberleþmelerini saðlar.
• Birbirleriyle hiç karþýlaþma þansý olmayan kiþilerin temas kurmalarýný saðlar.
• Ýletiþim maliyeti düþüktür.
• Ýnternet kullanýmýnýn gizemli bir yönü de vardýr. Pek çok kiþi bu gizemli yönü cazip bulmaktadýr.
• Kullanýcýlar arkadaþlarýyla , minimum düzeyde zaman ve para harcayarak iletiþimlerini sürdürebilirler.
• Ýnternet , kullanýcýlara kendine güven duygusunu destekleyici nitelikte olabilecek bir statü sahipliði ve modernlik duygusu verir.
• Kullanýcýnýn ciddiye alýnmasýna ve dinlemesine olanak saðlar.

Ýnternetin rahat ve özgür bir sohbet ortamý saðlamasý , gençler için cazip gelen yönlerinden biridir. Bulunduklarý yaþ dönemi itibariyle bir kimlik geliþtirme çabasý içinde olan ergenler , Ýnternetin onlara sunduðu çok çeþitli kimlikleri deneyimleme , onlarla ilgili geribildirim alabilme imkanýný yaþayabilmektedirler. Çocuklarýn internet baþýnda geçirdikleri zaman , bazen aileleri endiþelendirmektedir. Oysaki çocukluðundan itibaren gerekli ve doðru donanýmlarla gelmiþ bir ergenin , internetten ve orada kurulan arkadaþlýklardan etkilenmesi mümkün olmayacaktýr. Çocukluk döneminden itibaren aile ile iletiþim içinde büyümüþ , demokratik bir anne-babaya sahip bir çocuk , internetin bilgiye ulaþma ve kimi zaman eðlenceli vakit geçirme olanaklarý arasýndaki dengeyi kendisi saðlayabilecektir.

OKS ve ÖSS 'ye hazýrlanan öðrencilerin omuzlarýnda önemli bir yük oluþturan ve hazýrlanma sürecinde ayak baðý olan sýnav kaygýsý aileleri de üzmekte ve sýkýntýya sokmaktadýr. Bu kaygý öðrenciler tarafýndan yaþanýlmakta fakat bir ucunda aileler bir ucunda da öðretmenler durmaktadýr. Üç sacayaðýnýn iyi iletiþim kurmasý ve iþbirliði yapmasý sonucu sýnav kaygýsý ile baþa çýkabilmek daha kolaylaþacaktýr.

Öðrencinin sýnava yüklediði anlamlar, sýnavla ilgili kafasýnda oluþturduðu imaj sýnav olmanýn ötesine geçince kaygý kendisini göstermeye baþlamaktadýr. Öðrencinin sýnavla ilgili düþünce ve tutumlarý kendi kontrolünden çýkarak kendisini esir etmeye baþlar. Böylece kiþinin mücadele edeceði bir sorun yaratýlmýþ olur. Adý sýnav kaygýsý.

Sýnavlara hazýrlanan öðrenci bilinçli olarak ve isteyerek bu kaygýyý oluþturmuyor. Bu sýnavýn önce ailede ne anlama geldiði sorgulanmalý ve ailenin sýnav konusundaki tutum ve yaklaþýmlarý sorgulanmalýdýr. Sýnava iliþkin kaygýlarýn geliþmesinde ailenin hangi tutumunun payý olabileceði saptanmalý ve ailenin sýnav ile ilgili yaklaþýmý ve bakýþ açýsý deðiþmelidir. Bazý durumlarda aileler kendi kaygýlarýný dolaylý olarak öðrenciye farkýnda olmadan aktarýrlar. Öðrenci ailede kendisini ortaya koymanýn, kanýtlamanýn ve prestij sahibi olmanýn en birinci yolunun sýnav sonucu ile ilgili olacaðý düþüncesini kafasýna yerleþtirmeye baþlar. Anne-babanýn ve yakýnlarýnýn bazý yaklaþýmlarýndan bu sonucu çýkarabilir. Böyle düþünce bazýnda oluþturulan bu bakýþ açýsý kiþide inanç haline gelmeye baþlar. Bu aþamadan sonra bu konu ile ilgili güvensizlikleri ve duygularý devreye girmeye baþlar. Farkýnda olmadan ailedeki bazý telkinler, öðretmenlerin bazý yaklaþým ve telkinleri kaygýyý oluþturmaya baþlar. Kiþinin bazý hatalarý ve eksiklikleri kendisinde fark etmesi ile beraber güven kaybý gittikçe çoðalýr ve kaygýnýn dozu artmaya baþlar.
Ailede sýnav konusunun sýklýkla gündeme gelmesi ve sýnavla ilgili olaðan olmayan bir durum yaratýlmasý sýnavý gittikçe daha önemli bir hale getirmeye baþlar. Buna ailenin öðrencideki beklentilerinin ifade edilmesi ve sýklýkla konuþulmasý da eklenince sýnav ile ilgili korku geliþmeye baþlar. Sýnav sadece bilgilerin test edildiði sýnandýðý bir durum olmaktan çýkarak kiþinin kendisini kanýtlamasý aracý haline gelir. Sadece kendi isteklerinin yerine getirilmesine yarayan bir mekanizma olmaktan çýkarak ailenin ve çevrenin beklentilerinin gerçekleþeceði bir olgu olmaya baþlamaktadýr.

Sýnav kaygýsý duygusal düzeyden ileriye gidip fiziksel düzeyde de yaþanýlmaya baþlanýnca ailelerdeki tedirginlik artmakta ve tutum deðiþikliðine gitmektedirler. Birden bire sýnavýn önemli olmadýðýný çocuðun önemli olduðunu , sonuçlarla ilgili beklentileri olmadýðýný ifade etmeye baþlarlar fakat bu çok gerçekçi bir durum olarak algýlanmaz öðrenci açýsýndan. Bu aþamaya gelinceye kadar anne-babalar kaygý yaratan tutumlarýnýn farkýna varamazlar.

Sýnav kaygýsýnýn öðrenci üzerindeki etkisi:
Öðrenci yoðun kaygýnýn etkisine girmeye baþladýkça huzursuzluk artar, baþarýsýzlýk korkusu ve sýkýntý belirgin hale gelmeye baþlar. Ders çalýþmaya karþý ilgisizlik, isteksizlik,endiþe ve tedirginlik gittikçe yoðunlaþmaya baþlar. Kaygýnýn etkileri bir süre sonra fiziksel düzeyde de hissedilmeye ve yaþanýlmaya baþlar. Mide bulantýsý, kalp atýþlarýnda hýzlanma, ellerde titreme, aðýz kuruluðu, iç sýkýntýsý, terleme, uyku düzeninde bozukluklar, karýn aðrýlarý ve kasýlmalar gibi belirtiler ortaya çýkar.
Dikkat ve konsantransyon bozulmaya baþlar, hiçbir þey bilmiyormuþ duygusu geliþir. Kendisini yetersiz görme, deðersiz görme gibi benliði ile ilgili olumsuz ve gerçek dýþý deðerlendirmeler oluþur.

Kaygýyý arttýran düþünceler:
Sýnavýn kendisini ortaya koyacaðý, kanýtlayacaðý ve kendi kiþiliðinin ölçüleceði bir durum olarak algýlanmasý ve kabul edilmesi. Çevredeki insanlarýn kendisini bu sýnavýn sonucuna göre deðerlendireceði duygusu ile kazanamamasý durumunda onlarla iliþkisinin nasýl olacaðý, onlarýn kendisini nasýl deðerlendireceði düþüncesi.
Öðrencinin sýnav sonucu ile ilgili kafasýnda kurduðu olumsuz senaryolar. Bir süre sonra bu senaryolar gerçekleþmiþ gibi algýlanmaktadýr. Öðrencinin ailesinin beklentilerini boþa çýkaracaðý korkusu ve onlarýn beklentileri karþýsýnda düþeceði olasý durumlar.
OKS/ ÖSS 'nin kiþinin geleceði ve hedeflerinin gerçekleþmesi için tek bir yol olduðu düþüncesi.

Anne babalara öneriler:
Sýnava hazýrlanan ve kaygý yaþamaya baþlayan çocuðunuza daha fazla ilgi göstermeye baþlayýn. Yaþadýðý kaygýlarý ve duygularý onunla paylaþýn anlamaya çalýþýn. Yaþadýðý duygularýný yok saymayýn. Evde olaðanüstü bir ortam ve durum varmýþ gibi davranmayýn. Sýnavý olaðan üstü bir durum haline getirmeyin. Baþkalarý ile çocuðunuzu kýyaslamayýn ve aldýðý puanlarý karþýlaþtýrmayýn.
Sýnav sonuçlarýnýn iliþkinizi etkilemeyeceði ve çocuðunuzun deðerini önemini deðiþtirmeyeceði duygusunu hissettirmeye çalýþýn. Çocuðunuzun sýnava iliþkin performansý ile ilgili beklentilerinizi sýklýkla dile getirmeyin ve böyle bir baský oluþturmayýn.
Öncelikle kendi kaygýlarýnýzla yüzleþin ve bu kaygýlarýnýzdan kurtulmaya çalýþýn. Sizin yaþadýðýnýz bir kaygý varsa bunu ne kadar hissettirmemeye çalýþsanýz da çocuðunuza aktarýrsýnýz. Kendi kaygýnýzý yenmediðiniz sürece çocuðunuzun kaygýsýný gidermek için ortaya koyacaðýnýz çabalar inandýrýcý olarak algýlanmayacaktýr.
Öðrencinin gerçek hedefler oluþturmasýna ve hedeflerin kiþisel performans ve gerçeklerine uygun olmasýna destek olunuz. Onun eðilimlerini ve potansiyelini tanýmaya çalýþýn, olduðu gibi kabul edin, zorlamayýn.
Öðrencinin yaþadýðý kaygýlarý küçümsemeyin, önemsemezlik etmeyin ve gerektiði durumlarda profesyonel yardým almaktan çekinmeyiniz.

Öðretmenlere öneriler:
Öðrencilere yönelik olarak güven kýrýcý telkin ve sözlerden uzak durmaya çalýþýn. Yönlendirmede bulunurken öðrencinin duygusal özelliklerini hesaba katýnýz. Öðrencinin eksik olduðu konularýný telafi etmeye çalýþýrken yetersizlik duygusu yaþamamasýna özen gösterin. Öðrencinin bireysel özelliklerine uygun yönlendirmelerde bulunmaya çalýþýn. Destek olduðunuzu ve baþarabileceði duygusunu vermeye çalýþýn. Pozitif bir bakýþ açýsý aþýlamaya çalýþýn.
Öðrencinin dikkatini sürekli yetersiz olduðu eksik olduðu konulara yöneltmeyin, iyi olduðu ve baþarýlý olduðu alanlarý da vurgulayýn. Olumsuzluða odaklanmamasýna dikkat ediniz.
Öðrencinin herhangi bir konudaki eksikliðini dile getirirken uygun bir yöntem bulun ve duygusal olarak olumsuz etkilenmemesine dikkat ediniz.
Kaygý yaþayan öðrencilerin anne - babalarý ile birlikte karþýlýklý bu kaygýlarý ve öðrencinin durumunu konuþun paylaþýn.

Öðrencilere öneriler:
Yaþadýðýnýz kaygýlarýn kaynaðýný keþfetmeye çalýþýn ve içsel duygularýnýzla yüzleþin. En çok hangi düþünceler kaygýnýzý arttýrmaktadýr. Bu düþünceleriniz ne kadar gerçekçidir. Bu düþüncelerinizi öðremtnelrinizle, ailenizle konuþun paylaþýn.
Sýnavýn anlamý sizin için nedir. Bu anlamlarý parçalara ayýrmaya çalýþýn, yazýn.
Olumsuzluða odaklanmaktan ve sürekli olumsuz düþünmekten vazgeçin. Þimdiye kadar elde ettiðiniz baþarýlarý düþünün. Bu sýnavýn tamamen bir bilgi ölçme mekanizmasý olduðunu kiþiliðinizi ve deðerinizi ölçmediðine kanaat getiriniz.
Olumsuz senaryolar kurmaktan vazgeçiniz. Kurduðunuz olumsuz senaryolar olumsuz duygular geliþtirmenize neden olacaktýr.
Fiziksel egzersizler yaparak, yürüyüþ yapmaya zaman ayýrarak , nefes agzersizleri yaparak rahatlamaya çalýþýnýz. Hoþunuza giden aktivitelere zaman ayýrýnýz. Kendinize hata yapma hakký tanýyýnýz, kusursuzluða odaklanmayýn.
Düþünce düzeyinde sýnavý kendiniz için bir tehdit olmaktan çýkarýn. Sýnavla ilgili kullandýðýnýz dili deðiþtirin. Yapamam edemem, baþaramam, ne yapacaðým gibi sözleri çýkararak yapacaðým, baþaracaðým, üstesinden geleceðim gibi kelimeleri dilinize yerleþtirin. Sýnavý bir þikayet konusu olmaktan çýkarýn. Günlük konuþmalardaki bu deðiþim duygularýnýza olumlu olarak yansýyacaktýr.

Yaþam devam ederken gün içinde hangi yaþtan olursak olalým birçok duyguyu yaþarýz. Bunlarýn bir kýsmý sevgi, hoþlanma, eðlenme gibi “pozitif” kabul edilen bir kýsmý ise nefret, kýskançlýk, kýzgýnlýk ve korku gibi “negatif” veya olumsuz görülen duygulardýr. Aslýnda tüm duygularýmýz birtakým olaylarýn doðal sonucu olarak doðarlar ve bizi doðru-yanlýþ, iyi-kötü yapmazlar. Burada asýl önemli olan nokta ne hissettiðimizden çok bunlarý nasýl yansýttýðýmýzdýr. Bu durum sadece biz yetiþkinlerin dünyasýnda yaþanmaz. Örneðin, bebekler hoþlanmadýklarý veya olumsuz bulduklarý durumlarla karþýlaþtýklarýnda aðlayarak reaksiyon verirken, 2-3 yaþ çocuklarý baðýrarak veya vurarak tepkilerini ortaya koyarlar. Bu yaþlarda öfke patlamalarý doðru yönlendirilmeyen çocuklar ileride ciddi anlamda sorunlar yaþayabilirler. Bu sebeple, en erken dönemlerden itibaren çocuðun verdiði saldýrgan tepkilerin nedenleri anlaþýlmalý ve onlarý yetiþtirirken bazý noktalara dikkat etmelidir.

Dikkat edilecek ilk nokta, öfke patlamalarý olan çocuðun içinde bulunduðu ev ortamýnýn nasýl olduðudur. Anne ve babanýn sorunlarý saldýrgan bir þekilde ele aldýklarý bir ortamda onun da bu yolu öðrenmesi kaçýnýlmazdýr. Böyle bir durumda anne ve babanýn bireysel tutumlarý üzerinde yoðunlaþmasý gerekir. Bunun yaný sýra, hayatýnda son dönemlerde oluþan; yakýn bulduðu birinin ölümü, kardeþin olmasý, taþýnma vs. gibi bir takým deðiþikliklerde çocuðun agresif davranýþlarýný arttýrabilir. Bu noktalarýn üzerinde durduktan sonra, bazý çocuklarýn da yukarýda saydýðýmýz temel sebepler olmaksýzýn diðerlerine göre olaylara ani tepkiler verebildiðini görmekteyiz. Saldýrgan ve agresif tepkiler aile içinde zaman zaman kabul edilse de okul yaþantýsýyla beraber sorunlar oluþturmaya baþlar. Öncelikle sýnýfta etiketlenen çocuk zamanla okulda da kötü bir ün sahibi olur. Arkadaþlarý tarafýndan dýþlanan, öðretmenleri tarafýndan yaka silkinen çocuk da bir süre sonra bu durumla baþa çýkmak için deðiþik davranýþlar geliþtirir; genellikle ya okula ilgisini kaybedip buradan soður ya da okulun kabadayýsý haline gelir. Bu noktadan sonra deðiþim daha zor olacaðýndan baþtan bazý önlemler almak gereklidir.

Anne ve babalar, öfke kontrolünde sorun yaþayan çocuklarýný yetiþtirirken bazý noktalara dikkat etmelidir. Ýlk olarak, öfke kontrolü zayýf olan çocuklarla yaþarken etkili disiplin yöntemlerini uygulamak gerekir. Bu çocuklarýn, yaþamýndaki kurallar anne ve baba tarafýndan ortak bir þekilde, net olarak koyulmalý ve tutarlý bir þekilde takip edilmelidir. Onun bir birey olduðunu hissettirirken yaþamý konusunda sýnýrlarý olacaðýný hissetmelidir. Disiplini ev içinde saðlamaya çalýþýrken onlara ayný kurallarý defalarca hatýrlatmak veya baðýrmak yerine etkili iletiþim yollarý kurmak gerekir. Özellikle bu tip çocuklarda yerine getirmesi gereken herhangi bir sorumluluðu veya uymasý gereken bir kuralý “bozuk bir plak” gibi söylemek, yalvaran veya kýzgýn bir ses tonu ile konuþmak deðil, sakin, kýsa cümlelerle göz kontaðý kurularak anlatýlmalýdýr. Bu yöntemler temel alýnarak uygulansa da bazý çocuklara aþaðýda okuyacaðýnýz gibi daha farklý yollar uygulamak gereklidir.

• Öfkesini kontrol etmekte zorlanan çocuðunuzla duygular hakkýnda etraflýca konuþun. Ýnsanlarýn hangi duygularý hissettiðini, hangi olaylara nasýl tepkiler verdiklerini çevreden örneklerle paylaþýn. Bu sohbet esnasýnda “kýzgýnlýk” duygusunun hangi öfkeli davranýþlara sebep olduðunu ve bunun insanlarýn hayatýnda nasýl olumsuz durumlara yol açtýðýný ayrýntýlarýyla konuþun.
• Ýletiþim becerileri zayýf olan çocuklar, kendilerini ifade ederken zorlandýklarýnda agresifleþirler. Bu sebeple ona kendini ifade etmesi için deðiþik ortam ve durumlar yaratýn. Olaylar hakkýnda konuþurken küçük yaþlardan itibaren etkili konuþma yollarýný öðretin. Örneðin, “ben____ hissediyorum, çünkü sen___________ yaptýn ve þimdi senden_____ yapmaný istiyorum” gibi.
• Ýletiþim becerilerinin yaný sýra karþýlaþtýðý problemleri çözme becerisi zayýf olan çocuklar herhangi bir sorunla karþýlaþtýðýna paniðe kapýlýp öfkeli davranýþlar sergilerler. Bunun için; baþýnýzdan geçen ufak problemlerden onun yaþ dönemine uygun olanlarýný anlatýp beraber çözüm yollarý oluþturabilirsiniz. Ayrýca, bir oyunmuþ gibi hayali durumlar yaratýp (örnek:iki kiþide elma yemek istiyor ama bir elma var ne yapabilirler?) sonrasýnda beraberce çözümler oluþturabilirsiniz.
• Öfkeli veya saldýrgan bir davranýþýný ödüllendirmemeye özen göstermelisiniz. Örneðin alýþveriþ merkezinde istediði alýnmadý diye aðlayýp çevreye vuran bir çocuðun durmasý için sonunda istediðinin yapýlmasý onun bu yolu öðrenmesine sebep olacaktýr.
• Sorunlarla ilgili baþa çýkmak için ona analitik düþünmesini öðretmelisiniz. Karþýsýna çýkan problemle ilgili karþýsýndakine vurmak, dinlememek, bahaneler üretmek yerine önce var olan sorunu tanýmlamalý, karþýsýndakine deðil soruna odaklanmalý ve yapacaðý davranýþlarýn sorumluluðunu almasýný öðrenmelidir.
• Ýletiþime geçtiði insanýn, sözsüz hareketlerinden ne hissettiðini okumayý baþarabilirse onlarý daha iyi anlayacaktýr. Bu tip çalýþmalarý evde yaparken televizyonun sesini kýsýp þimdi “ne hissediyor” oyunu oynamak veya gazetelerdeki büyük resimlerdeki yüz ifadelerinden “ne oldu da ne hissediyor” oynamak etkili olacaktýr.
• Grup halinde oynanabilecek oyunlar veya yapýlacak sporlara katýlmasýný desteklemek gereklidir. Kazanmak veya kaybetmek grubun tamamýna mal olacaðýndan buradaki davranýþlarý sorunlarý çözmeye yönelik olacaktýr.

Beynimizin gerek psikolojik, gerekse beden saðlýðýmýzý korumak için elinden geleni yaptýðýný ve daha pek çok iþlevi ne denli muhteþem bir orkestrasyonla yürüttüðünü biliriz. Mutluluk, mutsuzluk, saðlýk, hastalýk ve ölüm hepsi onun iþi. Göz ardý ettiðimiz þey beynimizin iyiyi de kötüyü de öðrenebildiðidir.

Daha önceki bir yazýda iyimser ya da karamsar olmanýn yaþamýmýzda önemli bir yeri olduðunu, örnekleriyle anlatmýþtým. Bu, aklýmýzýn bize oynadýðý oyunlardan yalnýzca biriydi. Bu kez beynimizin nelere ‘kadir’ olduðunu, neredeyse 40 yýlý aþkýn bir süredir birikmiþ literatürden birkaç örnekle anlatmaya çalýþacaðým. Bunu yalnýzca kafaya taktýðým için deðil, eðer gerekli vizyonu oluþturabilirsek, hem kiþisel yaþamýmýzda hem de organizasyonlarýn yaþamýnda köklü deðiþikliklerin olacaðýna inandýðým için yapýyorum.

Beynin Aptal Yaný
Beynimizin genetik tasarýmý sonuçta bayaðý birkaç yüz bin yýl öncesine dayanýyor. O zamanlar hayatta kalmak ve üremek canlý yaratýklarýn en önde gelen öncelikleri arasýndaydý. Bugün üremek, önceliklerimiz arasýnda deðil. Durmadan cinsellik düþünürüz ama yaþam boyu ancak iki üç defa çocuk yaparýz. Seviþebilmek için de evlenmek gibi ciddi bir fatura öderiz. Sað duyu sahibi bir kiþi, evlenmeden önce küçük bir pazar araþtýrmasý yapsa, sonuçlarý objektif kalarak deðerlendirse, eðer mazoþist eðilimleri yoksa evlenmez. Ýnsanlarýn neredeyse %100’ü evlendiðine göre, ciddi bir genetik baský söz konusu.

Hayatta kalma meselesi daha da garip. Milyon yýl önce yeni doðanlarýn çok azý ileri yaþlara eriþebiliyordu. Çok üremek ve tehlikeye aþýrý duyarlýlýk türün devamýný saðlýyordu. O zamanlar tehlike dendiðinde, sýnavda çakmak ya da iþimizi kaybetmek deðil, niyeti kötü vahþi bir hayvan anlaþýlýrdý. Kaçmak ya da dönüp vuruþmak tek seçenekti. Bu kararý en hýzlý ve çabuk verenler hayatta kalýrdý. Vuruþabilmek ya da kaçabilmek içinse, yaralanma olursa kan kaybý en az düzeyde olsun diye derinin altýndaki kýlcal damarlarýn büzülmesi, adalelerdeki þekerin enerjiye çevrilmesi, kalbin hýzlanmasý, yeterli ýþýk alabilmek için gözbebeklerinin büyümesi, gerekli motivasyonun saðlanmasý için korku ve kýzgýnlýðýn yoðun yaþanmasý ve daha bir sürü fizyolojik olayýn devreye girmesi gerekiyordu.

Bugün sokaklarda ayý, aslan, kaplan pek görülmüyor. Zaten olsa da bir þey ifade etmez, çünkü hepimiz kapýlarýmýzý yatmadan önce bir güzel kilitleriz. Tüm yaþamýmýz boyunca hayati bir tehlikeyle çoðumuz karþýlaþmayýz. Karþýlaþmayýz ama, sanki karþýlaþmýþýz gibi tepkide bulunuruz. Sýnavda çaktýðýmýzda, dýþlandýðýmýzda, küçültücü bir tavýrla karþýlaþtýðýmýzda, trafik sýkýþtýðýnda, rapor yetiþmediðinde, dolar çýktýðýnda, dolar düþtüðünde, yani olumsuz yaþadýðýmýz her durumda, sanki karþýmýza aslan çýkmýþ gibi yukarýda sýraladýðýmýz tüm tepkileri hiç eksiksiz yaþarýz. Ýþte ‘beynin aptal yaný’ dediðimizde bunu anlýyoruz. Bunlarýn hiç biri hayati tehlike deðildir ama güzel beynimiz, o muhteþem organ burada çuvallar. Sanki cana kasýt varmýþ gibi tüm bedeni ‘vur ya da kaç’ tepkisine hazýrlar. Film seyrederken odadan içeri giren adam kadýna arkasýndan yavaþça yaklaþýrken kalbim çarpmaya baþlar, daha sýk solumaya baþlarým. Benim güzel beynim dönüp bana,"‘Bak Emre’ciðim, adamýn öldürmek istediði bir kadýn, oysa sen bir erkeksin. Kaldý ki adam da, kadýn da bir hayal. Canýný üzme, kalbini serin tut" demez. Beynin bu aptal yanýnýn maliyeti gerçekten yüksektir. Strese baðlý bozukluklarýn ve hastalýklarýn tek nedeni; beynin gerçek tehlikeyle hayali tehlikeyi ayýrt edememesinden kaynaklanýr. Ýþin daha da vahim yaný; stres yaratan durum karþýsýnda yaþadýðým çöküntüyü, öfkeyi mantýklý ve doðal bulmamýzdýr. Oysa yöneticimin beni herkesin içinde eleþtirmesi karþýsýnda yaþadýðým yoðun duygularýn, yöneticimin davranýþýyla hiçbir þekilde kaçýnýlmaz bir nedensellik ve mantýk iliþkisi yoktur. Yani öfkelenebileceðimiz gibi kayýtsýz da kalabiliriz. Kayýtsýz kalmayý öðrenmek istiyorsak, bunu öðrenebiliriz. Doðu felsefesinin oluþturduðu tüm pratiðin sonuçta bunu hedeflediðini söyleyebiliriz.

Beynin Güzel Yaný
Aslýnda beynimin aptal yaný bana sonsuz olanaklar tanýr. Bir hayal yaratýp keyfimi kaçýrabiliyorsa, baþka bir hayal yaratýp keyfimi getirebilir. Biz bu beceriyi zaten günlük yaþamýmýzda her dakika uygularýz. Psikoloji, takýldýðýmýz durumlarla ilgili olarak, bu deðiþimi saðlayacak yýðýnla teknik geliþtirdi.

Þimdi biraz bu ilginç dansýn nerelere uzanabildiðini görelim.
Yeni üretilen bir ilacýn gerçekten etkili olup olmadýðýný anlamak için ‘placebo’ deneyleri yapýlýr. Yani bir grup hastaya gerçek ilaç, baþka bir grup hastaya da þeklen ona benzeyen bir ilaç verilir. Her seferinde gerçek olmayan ilacýn iyileþtirici bir etkisi görülür. Gerçek ilaç iþe yarýyorsa, etkisinin diðerinden farklý olmasý gerekir. Buna da araþtýrma dilinde ‘placebo etkisi’ denir. Neredeyse tüm hastalýklarda bir placebo etkisi görülür.

Örneðin, 1950’lerde koroner kalp rahatsýzlýklarýnda göðüs aðrýsýný önlemek için yeni bir ameliyat türü denenmeye baþlandý. Ameliyat göðüsteki bir damarý baðlamayý içeriyordu. Damarý baðlanan hastalarýn %40’ýnda aðrýlar yok oldu, %65-75’inde ise büyük ölçüde ilerleme kaydedildi. Ancak bazý araþtýrmacýlar, iyileþmenin fizyolojik bir temeli olmadýðýný düþündüler ve bir araþtýrma yapmaya karar verdiler. Kalp hastalarý iki gruba ayrýldý. Bir kýsmýnýn damarý baðlandý. Diðer grubun ise göðsü açýldý ve sanki ameliyat yapýlmýþ gibi dikilip bakýma alýndýlar. Sonuçta ameliyat yapýlmayan grubun da aðrýlarý yok oldu. Bunun üzerine ameliyat artýk yapýlmaz oldu ama o güne kadar da 10.000 ameliyat yapýlmýþ oldu.

Rahatlama teknikleri ile yüksek tansiyonu düþürmeyi amaçlayan bir araþtýrmada, bir gruba "rahatlama tekniklerinin ilk seansta etkili olduðu", diðer gruba da "üçüncü seanstan sonra etkili olacaðý" söylenmiþ. Birinci grubun tansiyonu, ikinci gruba göre ilk seansta yedi misli daha fazla düþmüþ.

Çoðumuzun yaþamýnda bedenimizin bir yerinde bir siðil çýkmýþtýr. Siðiller yakýlýr, asit dökülür, dondurulur, ameliyat edilir ama yine çýkar. Zurich’li Dr. Bruno Bloch "‘siðil doktoru" olarak tanýnýyor. Ofisinde de bir "siðil yok etme" makinesi var. Kocaman bir þey. Gürültüyle çalýþýyor, ýþýklar yanýyor ve bir takým "ýþýnlar yaydýðý" söyleniyor. Dr. Bloch, bu makineyle tedavi gören hastalarýn %31’inin siðillerinin yok olduðunu söylüyor. Daha sonra hipnozla yapýlan kontrollü çalýþmalarda, gerçekten de siðillerin "git" dendiðinde gittiði görüldü. Örneðin, A.H.C.Sinclair-Gieben ve D. Chalmers siðilleri tüm bedenlerine yayýlmýþ olan hastalara hipnoz sýrasýnda bedenlerinin sað ya da sol tarafýndaki siðillerin yok olacaðýný söylüyor ve öyle de oluyor.

Amerika’da süpervizörüm Paul Watzlawick, bir seansta siðilli çocuða sormuþtu: "Siðilini kaça satarsýn?". Çocuk 40 dolardan baþladý ve sonuçta 15 dolara anlaþtýlar. Ertesi hafta siðili yok eden çocuk, 15 dolarýný aldý.

Bu siðil meselesi niye önemli? Önemli çünkü, siðil bir virüsün yol açtýðý bir tümör. Herkeste siðil oluþmadýðýna göre, baðýþýklýk sistemi bir biçimde insanlarý koruyor. Psikolojik yöntemlerin iþe yarýyor olmasý, muhtemelen ya baðýþýklýk sisteminin harekete geçmesiyle, ya da siðili besleyen damarlarýn büzülüp kan akýþýný durdurmasýyla mümkün.

Ýsterim Sevileyim
Sosyal baðlarý zayýf, yakýnlarýndan ve çevresinden destek alamayan kiþilerin daha çok hastalanma eðiliminde olduðunu biliyoruz. Bekarlar, ayrýlmýþlar, boþanmýþlar ya da eþi ölmüþ olanlar, evlilere göre daha az yaþýyorlar ve daha sýk hastalanýyorlar. Kanser, tüberküloz, ülser, depresyon, kalp, arterit fark etmiyor. Hepsinde daha çok hastalanýyorlar.

Lisa Berkman ve S. Leonard Syme’in California, Alameda’da 7000 kiþiyle yaptýklarý çalýþma sosyal iliþkilerin saðlýða katkýsýný çok iyi gösteriyor. Araþtýrmacýlar 7000 kiþiyi 9 yýl boyunca izliyorlar. Bekarlar, boþanmýþlar, dullar, yakýn arkadaþlarý veya akrabalarý olmayanlar, sosyal aktivitelere katýlmayanlar arasýnda ölüm oraný diðerlerine göre 2 ile 5 misli daha fazla.

Bir baþka araþtýrma Amerika’ya göç eden Japonlarla ilgili. Göç edenlerin ölüm ve hastalanma oranlarý Amerikalýlara yaklaþýyor. Akla hemen diyet vs. geliyor. Ancak göç edenlerin içinde saðlýklarýný koruyanlara bakýldýðýnda, bunlarýn kendi toplumlarý içinde yaþadýklarý, geleneklerini sürdürdükleri görülüyor. Amerikan tarzý yaþamý sürdüren Japonlara göre kalp hastasý olma riskleri %80 daha düþük. Sigara içmeleri, kolesterol düzeyleri ve diyet bir þey fark ettirmiyor.

Sosyal destek öyle anlaþýlýyor ki, yaþamýn köklü bir biçimde deðiþtiði, yoðun stres yaþandýðý dönemlerde saðlýða ciddi katkýda bulunuyor. Michigan’da iki otomobil fabrikasý kapandýðýnda yüzlerce iþçi iþini kaybetti. Susan Gore bu iþçilerden 110 tanesi ile bir araþtýrma yaptý. Eþlerinden, arkadaþlarýndan, akrabalarýndan yakýn ilgi ve yardým gördüðünü söyleyenlerin ve sosyal aktivitelere katýlanlarýn gerek psikolojik açýdan gerekse organik hastalýklar açýsýndan çok daha saðlýklý olduklarýný saptadý. Bunlarýn kolesterol düzeyleri de düþüktü.

K.B. Nuckholls 170 hamile kadýnýn ne ölçüde sosyal destek aldýklarýna baktý. Ortaya çýkan komplikasyonlarýn %91’i stres ve desteðin azlýðýna baðlýydý. Destek almayanlarda komplikasyon oraný alanlara göre üç misli fazlaydý.

Yaþamýnda bir hayvanýn sorumluluðunu almanýn da saðlýða ciddi katkýsý olduðu anlaþýlýyor. Kalp krizi geçirmiþ olanlarla bir yýl sonra temas edildiðinde, evlerinde hayvan bakanlarýn ölüm oranýnýn beþte bire indiði görülmüþ. Hayvanýn türü önemli deðil. Kedi, köpek, papaðan, fare her þey olabilir.

Ýlgi çekici bir araþtýrma da, bir yaþlýlar evinde yapýlmýþ. Huzurevinin bir katýnda yaþayanlara hemþire saksý içinde bir bitki veriyor. Bu bitkinin onun sorumluluðunda olacaðýný, kendisinin karýþmayacaðýný söylüyor. Diðer kattakilere ise çiçeðe kendisinin bakacaðýný söylüyor. Artýk sonucu tahmin edebiliriz. Çiçeðe kendileri bakanlarýn hastalýklarý daha çabuk iyileþiyor, daha uzun yaþýyorlar. Yani bir çiçeðin sorumluluðunu almak ömür uzatabiliyor ve daha az hastalanmaya yol açabiliyor. Bukadarcýðý bile bunu saðlýyorsa, insanlarýn biraz ‘gaza geldiklerinde’ neler yapabileceðini hayal etmek bile güç.

Stres Baðýþýklýk Sistemi ve Dayanýklýlýk
Stresle baðýþýklýk sistemi arasýndaki iliþkiyi gösteren pek çok araþtýrma var. Stres baðýþýklýk sistemini bastýrýyor. Acaba kiþi baðýþýklýk sistemini isteyerek daha verimli çalýþtýrabilir mi? Pennsylvania üniversitesinden Howard Hull ve arkadaþlarý 25 kiþiye damarlarýnda akan kaný hayal etmelerini söylüyor. Beyaz kan hücrelerini, yani düþmanla vuruþacak olanlarý birer köpek balýðý gibi canlandýrmalarýný ve mikroplara saldýrmalarýný söylüyor. Bu canlandýrmayý haftada iki kez yapmalarýný, kalan zamanda bu konuyu düþünmeseler bile, beynin görevini yapacaðýný iletiyor. Özellikle gençlerin beyaz hücrelerinde artýþ görülüyor. Baðýþýklýk sistemini bastýrmaya yönelik giriþimlere de daha duyarlý tepkide bulunuyorlar. Bu farklar ufak ama çalýþma da zaten çok sýnýrlý; bir seans. Bir seansta böyle bir sonuç alýnabiliyorsa, sistemli bir programla neler yapýlabilir. Bunu da ilerdeki yazýlarýn birinde ele alacaðýz. Ayný strese maruz kalmýþ kiþiler farklý tepkilerde bulunuyor. Yukarýda sosyal desteðin öneminden söz ettik. Acaba kiþilik özellikleri nasýl rol oynuyor? Susanne Kobasa ve arkadaþlarý 700 üst düzey yöneticiyle dayanýklýlýðýn kiþisel parametrelerini anlamamamýza yarayacak bir araþtýrma yapýyorlar. 1980’lerde Bell Telephone Company bölünüyor. Büyük bir stres ve belirsizlik ortamý.

700 yöneticinin içinden yüksek stres yaþayan bir grup alýndýðýnda, bunlarýn bir kýsmý çeþitli rahatsýzlýklar yaþarken bir kýsmý yaþamýyor. Hastalanmayanlar ve psikolojik dengelerini koruyanlara bakýldýðýnda bunlarýn ailelerine, içinde yaþadýklarý topluma, belli deðerlere baðlýlýklarýný sürdürdüklerini, yaþamýn kontrolünü ellerinde tuttuklarý hissini yitirmediklerini, yaþamda istikrar ve dengenin deðil, deðiþimin norm olduðunu kabul ettiklerini görüyoruz.

Susanne Kobasa ve arkadaþlarý dayanýklýlýða katkýda bulunan baþka faktörleri de araþtýrdýlar. Örneðin, ailelerindeki hastalýklarýn oranýna baktýlar. Gerçekten de sýk hastalanan yöneticilerin ailelerinde de diðer gruba göre daha çok hastalýða rastlanýyor. Ancak, dayanýklý yöneticiler ailelerinde hastalýk oraný yüksek de olsa hastalanmýyorlar.
Sonuçta hastalanmaya etki eden üç faktör olduðunu görüyorlar:

• Dayanýklýlýk
• Egzersiz
• Sosyal destek

Bu üçünün bir arada oluþu strese maruz kalan yöneticileri hastalýktan uzak tutuyor. Üçü de yoksa hastalanma oraný %93, ikisi yoksa %72, biri yoksa %58 ve üç kaynaða da sahip olanlar, yani düzenli egzersiz yapanlar, dayanýklý olanlar ve sosyal destek alanlarda hastalanma oraný %8’e düþüyor. Peki, dayanýklýlýk öðrenilebilir mi? Evet öðrenilebilir. Artýk hem çocuklarýmýzý yetiþtirirken ne yapacaðýmýzý biliyoruz, hem de yetiþkinler olarak stresle nasýl baþa çýkacaðýmýzý.

Son 20 yýl içinde aile yapýlarýný incelediðimizde, hep olaðan olarak kabul ettiðimiz anne-baba-çocuk(lar) yapýsýndaki aile sayýsýnda gitgide bir azalma olduðunu, buna karþýn karýþýk aile yapýlarýnda bir artýþ olduðunu gözlemlemekteyiz. Bu duruma neden olan en önemli faktör ise kuþkusuz boþanma. Amerika Birleþik Devletleri’nde neredeyse evlenen her iki çiftten biri ayrýlmaya karar veriyor. Bu oran Almanya’da 1/3 civarýnda. Türkiye, henüz boþanmalarýn çok sýk yaþandýðý bir ülke olmasa da, bundan 15 sene önce %1 olan boþanma oraný gün geçtikçe artmakta. Boþanma sonrasýnda, daha önce de bahsettiðimiz gibi aile yapýlarýnda oldukça büyük bir çeþitlilik ortaya çýkýyor. Bir ebeveyn ve çocuktan oluþan birimlerden, üvey anne/baba ile oluþmuþ birimlerine, anneanne- dedenin katýldýðý birimlere kadar uzanan bir aile yapýlarý yelpazesi söz konusu.
Ayrýlýk ya da boþanma kararý kuþkusuz bu kararý alan eþler için çok zorlu bir süreç anlamýna geliyor. Bu sürecin her zaman uyum içinde geçmediði de bilinen bir gerçek. Ancak bu karardan anne-babalarý kadar hatta onlardan daha fazla etkilenen aile bireyleri çocuklar. Yapýlan araþtýrmalar, çocuklarýn boþanma öncesi dönemden baþlayarak, boþanma süreci ve sonrasýnda kýsa ve uzun vadede bir çok olumsuz durumla yüzyüze kalabildiklerini göstermekte. Hiç bir çocuk ilk anda anne ve babasýnýn ayrýlmasýný istemez ve bu duruma ya dýþa vurarak ya da sessiz kalarak bir tepki gösterir. Çocuklarda anne-baba ayrýlýðýnýn yarattýðý etkiler genellkle ayrýlýktan sonraki ilk günlerde deðil daha sonraki dönemlerde ortaya çýkar ki, bu kimi zaman seneler sonra dahi olabilir. Çocuklarýn geriye dönüp baktýklarýnda olumsuz olarak hatýrladýklarý, anne-baba arasýnda haber taþýyýcýsý olmak, anne ve babalarýnýn birbirlerini suçlamalarýný dinlemek, karþý cinsten biriyle samimiyeti ilerlettiklerinde nasýl doðal davranabileceklerini bilememek, ekonomik sorunlar, anne/babadan biriyle ve o taraftan olan akrabalarla baðlarýn kopmasý gibi durumlardýr.
Tabii ki çocuk sahibi olmuþ bir çift, aralarýndaki sorunlarý gidermek için ilk çözüm olarak boþanmayý düþünmez, ancak bazý durumlarda ayrýlmak çok sorunlu bir evliliði yürütmekten daha saðlýklý bir ortam saðlar. Bir boþanma durumunda çocuðun olaya göstereceði tepkilere neden olabilecek ve bu olayý çocuðun hayatýnda daha az travmatik hale getirebilecek önemli noktalar vardýr. Hayatýnda bu yönde deðiþiklik yapmayý planlayan her anne-babanýn bunlara özen göstermesi gerekir.
Þimdi bu araþtýrmalara daha yakýndan göz atalým:

• Çocuklarýn boþanmadan etkilenme derecelerini belirleyen faktörlerden bir tanesi çocuklarýn mizaç yapýsý. Daha atak, heyecanlý, kolay etki altýnda kalan, yeni durumlara kolay uyum saðlayamayan çocuklarýn, anne-baba ayrýlýðý gibi ciddi uyum becerileri gerektiren bir duruma uyum saðlamakta da yaþýtlarýna oranla daha büyük zorluk çektikleri görülüyor.
• Çocuðun yaþý da çok önemli bir faktör. Anne-baba ayrýlýðýný küçük yaþlarda yaþayan bir çocuk, bu olaya ilk anda çok büyük bir tepki gösterse de, bu durumu kabullenmesi daha kolay olabiliyor. Buna karþýn okulöncesi dönemde, çocuklarda sadakat sorunlarý ve anne-babayý yeniden biraraya getirme çabalarý gözlenebiliyor. Daha ileri yaþlarda, çocuklar kendi sosyal hayatlarýný kurmaya çalýþýrken güvendikleri bir çatýnýn yýkýlmasý, onlarýn kadýn-erkek iliþkileri konusunda bocalamalarýna yol açabiliyor. Gözlemleyebilecekleri bir kadýn-erkek iliþki modelinin olmamasý, bu çocuklarý kendi iliþikilerini oluþtururken zorlayabiliyor.
• Çocuðun cinsiyeti boþanmaya gösterdiði tepkide çok belirli bir rol oynamasa da, çocuðun boþanma sonrasý birlikte yaþamaya devam edeceði ebeveynle kuracaðý iliþki üzerinde etkili olabiliyor. Kýz çocuklar, anneleriyle genellikle arkadaþ gibi olurken, erkek çocuklar annelerinin yanýnda kendilerini evin erkeði gibi hissetme eðilimine girebiliyorlar. Bu nedenle annenin yeni biriyle birlikte olduðu durumlarda kýz çocuklarýn bu iþtin pek de hoþnut olmadýklarý, buna karþýlýk erkek çocuklarýn bir rahatlama hissettikleri izlenebiliyor. Baba-kýz ve baba-erkek çocuk iliþkileri ise çok fazla incelenmemiþ olmasýna karþýn, babanýn görevlerini yerine getirmede yeterli olduðu durumlarda fazla bir soruna da rastlanmadýðýný söylemek mümkün.
• Çocuklarýn uyumlarýnda bir baþka önemli faktör destek sistemleri. Eðer çocuðun hayatýnda iliþkisinin iyi olduðu bir büyükanne-büyükbaba ya da baþka yetiþkinler varsa, bu kiþiler anne-babanýn duygusal anlamda pek verici olamadýklarý ortamlarda bu boþluðu doldurabiliyorlar.
• Anne ve babanýn ekonomik durumlarý da bir diðer önemli konu. Çocuðun ekonomik standartlarýnda ani bir düþüþ ya da anne ve babanýn ekonomik standartlarý arasýnda ciddi bir fark olmasý çocuðu olumsuz bir þekilde etkileyebiliyor.
• Ayrýlýktan sonra anne ve baba arasýndaki iliþki çocuðun uyumunda en önemli etkenler arasýnda. Çocuk anne ve babasýnýn diyaloglarýnýn bozulmadýðýný ya da en azýndan kendisiyle ilgili olarak konuþmaya devam ettiklerini mutlaka görmeli ve hissetmeli. Bu onun güven duygusunun zedelenmemesi açýsýndan çok önemli.
• Çocuðun birlikte yaþamadýðý ebeveynle düzenli olarak görüþmesi de üzerinde durulmasý gereken bir diðer konu. Burada önemli olan faktör, görüþme sýklýðý deðil, görüþmelerin çocuk tarafýndan önceden bilinmesi ve tahmin edilebilir olmasý. Son anda yapýlan deðiþiklikler, aniden yapýlan planlar, tutulmayan sözler, çocuk açýsýndan çok büyük hayal kýrýklýklarýna neden oluyor ve bunlarýn telafi edilmesi mümkün olmayabiliyor.
• Bütün bu bilgilerin ýþýðýnda ayrýlýðýn çocuða nasýl sunulduðu da çok önemli. Bu bilgilendirmeyi anne ve babanýn birlikte yapmasýnda yarar var. Ayrýca, bu kiþilerin karý-kocalýk rollerinden vazgeçseler bile, her zaman o çocuðun anne ve babasý olarak kalacaklarýný ve bir iþbirliði içinde olmaya devam edeceklerini akýllarýnda tutmalarýnda yarar var.

Ayrýlýktan sonra anne ve babanýn yeni iliþkileri ve bunlarýn çocuða nasýl sunulduðu da çok önemli bir konu. Anne-babasýnýn yanýnda sürekli yeni birilerini görmek çocuðu kýrabilir ve kendi kadýnlýk ve erkeklik konumuyla ilgili endiþeye sürükleyebilir. Bu nedenle de hiç bir zaman terkedilmemek için ilk bulduðu kiþiye ne pahasýna olursa olsun aþýrý baðlanabilir ya da kimseye fazla baðlanmamak için durmadan eþ deðiþtirebilir.
Þu ana kadar çizilen tablo her ne kadar karamsar olarak görünse de, ayrýlýk kimi durumlarda çok sorunlu bir evlilikten daha iyi bir çözüm olabiliyor ve çocuklarýn ruh saðlýðý açýsýndan daha uygun bir ortam yaratýlmasýný saðlayabiliyor. Anne ve babasý ayrýlmýþ olan çocuklarýn yaþýtlarýna göre daha çabuk olgunlaþtýklarý, hayatýn zorluklarý karþýsýnda daha rahat pratik çözümler üretebildikleri de ayrý bir gerçek. Ayrýlýk sonrasý durumun yukarýda belirtilen noktalar çerçevesinde olabildiðince optimal bir hale getirilmesi mümkün.

3-4 yaþ çocuðun genel psikolojik özellikleri nelerdir?
Biliþsel, duygusal ve sosyal geliþim olarak 3-4 yaþý kapsayan iki yýllýk yelpaze deki farklýlýklarla birlikte bu yaþ çocuklarý büyük ölçüde ben merkezcidir. Genelde neþeli olduðu yaþlardan daha baðýmsýz, inatçý ve kendi isteði ile hareket etme deðiþimi gözlenir. Aile içinde geçerli olan bazý kurallarý, yavaþ yavaþ paylaþmayý, isteklerinin yerine getirilmesi için sabýrlý olmayý öðrenmeye de baþlar. Yaþýtlarýný veya yetiþkinleri sürekli taklit eder, onlarýn davranýþlarýný ve sözlerini tekrarlar. Çevresi ile sözlü iletiþim kurabilen, yaþýtlarýyla kýsa süreli de olsa oynayabilecek þekildeki birlikteliði onun sosyalleþme yolundaki ilk gerçek deneyimleridir. Genellikle kendi isteklerinin yerine getirilmesi ile ilgili, talepler nedeniyle çýkacak çocuklarýn arasýndaki çatýþmalar için bir yetiþkinin rehberliðine her zaman ihtiyaç vardýr. Bu çatýþmalarda arkadaþlarýna kabadayýlýk taslar, gözdaðý verip sürekli böbürlenir. Dili kullanmasý çevresi tarafýndan sunulan dil ortamý ile iliþkili olarak geliþir. Kullanýlan dilin kalitesi, çocukla konuþma sýklýðý, sorulara cevap verme veya soru sorma yoðunluðu, emir cümleleri deðil, sýfatlar, zamirler gibi tanýmlayýcý sözcüklerin kullanýlmasý dil geliþimi için önemlidir. Yetiþkinlerden duyduðu, gördüðü iyi-kötü her þeyi taklit eder. Dili bozuktur, küfredip, kötü sözler söyleyebilir. Baþkalarýna isim takar, arkalarýndan baðýrýr. Yakýn geçmiþteki olaylarý, deneyimleri, olup bitenler arasýnda iliþki kurarak anlatýr. Özellikle sevdiði insanlara karþý çeliþkili duygular içindedir. Bu nedenle zaman zaman hem bedeniyle hem de sözle kýzgýn ve saldýrgan olabilir. Toplum içinde bazen olumlu bazen olumsuz davranýr. Bu yaþlardaki çocuklar, yetiþkinin isteklerini mantýklý olarak açýklamasýný ister, kendi davranýþlarýný, yetiþkinleri çekinmeden eleþtirir, zaman zaman küfür sayýlabilecek kelimeleri kullandýðý, yetiþkine karþý çýktýðý gözlenebilir.

Bu dönemde neden özellikle arkadaþlarýna karþý kötü sözler kullanma eðilimleri vardýr?
Çocuklar çevrelerine söyledikleri kötü sözleri, kýzmak, engellenmek, öfke duygularýnýn ifadesi yanýnda, tepkileri takip ederek dikkat çekmek, ilgi ihtiyacý, yetiþkinliðe ulaþma kriteri olarak görme, yetiþkinleri taklit etme, kendini güçlü, özgür hissetme ve tepki gösterme aracý olarak kullanýrlar.

3-4 yaþ döneminde çocuk en çok hangi kötü söz ifadelerini kullanýr?
Genel Küfür ve kötü söz kategorileri kýzgýnlýk öfke ile zeka, diðer özürler ya da hayvan isimleri ile söylenen aþaðýlama kelimeleriyle kiþiye yönelik, karþý tarafa zarar vermeyi uman beddua þeklinde ya da cinsel içeriklidir. Bu yaþ çocuklarýnda ise sarsmak, þok etmek, aðýzdan kaçan, kendini savunmak, zevk almak amacýyla söylenmiþ daha masumane sözlerdir. “Pis Kaya”, “kötü çocuk”, “eþek”, “kakasýn sen” gibi kelimeler yanýnda daha ileri yaþlarda bazý organ isimleri(meme, pipi) ile duruma heyecan katarak tepkileri izleyen sözcüklerdir..

Çocuk kötü sözleri nereden öðrenir, duyar?
Öncelikle yakýn çevresi olan ailesi tarafýndan sunulan dil ortamý model olmaktadýr. Ayrýca bu dili kullanan çocuðun aile tarafýndan desteklenmesi, þirinlik olarak görülüp kabul edilmesi de devamýný saðlar. Oyun çevresinden, arkadaþlarýndan , televizyondan ya da bir þarký sözünden de öðrenebilir.

Kötü sözler kullanan bir çocuða ebeveynler nasýl yaklaþmalýdýr?

• Öfke ve düþmanlýk dolu sözlerle model olmayýp, örnek olunuz.
• Çevreden duymasýný engelleyiniz.
• Söylenen sözün anlamýný ona açýklayýnýz.
• Bu kelimeleri duymaktan dolayý rahatsýzlýðýnýzý dile getiriniz.
• Duygularýný baþka türlü ifade etmesini saðlayýnýz.
• Dikkat çekmek amacýný taþýyorsa görmezden geliniz.
• Þaþkýnlýkla, kýzarak ya da gülerek tepki vermeyiniz.
• Baþka aktivitelere yönlendiriniz.
• Zaman ayýrarak, olumlu iliþki kurun, cesaretlendiriniz.
• Güzel konuþmalarýný takdir edip, güzel konuþmalarýnýn artmasýný saðlayýnýz

Geçtiðimiz yüzyýla damgasýný vuran entelektüel zeka (IQ), 21. yüzyýlda kendine güçlü bir rakip buldu..EQ.. Bir çok bilim insanýnýn kabul ettiði gibi topluma uyum saðlamýþ baþarýlý bir kiþi olabilmenin koþulu artýk kiþinin hem entelektüel zekaya (IQ) hem de duygusal zekaya (EQ) sahip olmasýndan geçiyor.

Peki EQ nedir ve neden önemlidir?
EQ hem kiþisel iliþkilerde hem de iþ iliþkilerinde, kiþinin kendi duygularýný ve diðer insanlarýn hissettiklerini algýlayabilme, tanýmlayabilme, duygularýný kullanarak kendini motive edebilme ve yönlendirebilme kapasitesine sahip olmasýdýr. IQ, kavramaya iliþkin kapasiteyi ölçerken, EQ akademik zekanýn destekleyicisi olan yeteneði tanýmlamaktadýr.

Daha memnun müþteriler ve daha huzurlu bir çalýþma ortamý için, EQ'nun temel ilkelerinin iþ yaþamýna uygulanmasýna dair birkaç örnek vermek gerekirse öncelikle; anlaþmazlýklar týrmandýðýnda, oluþabilecek gergin ortamlarý yatýþtýrabilme, farklý görüþleri deðerlendirerek buradan aldýðý bilgileri ilerleme için kaynak olarak kullanabilme yeteneði EQ düzeyi yüksek bir çalýþanýn becerileri arasýndadýr.

EQ'su yüksek bir çalýþan, kiþisel ve sosyal yeteneklerini iþ hayatýna uygulamada baþarýlý olur. Kiþisel yeteneklere örnek olarak bireyin tercihlerinden, baþarýlý olduðu alanlardan haberdar olmasý ve bunlarý doðru þekilde kullanabilmesi, ön sezgilerine güvenebilmesi ve içgüdülerini düzenleyebilmesi; özellikle de hedefine ulaþmada kendisine yardýmcý olacak birikimini kullanarak yüksek motivasyon seviyesine ulaþmasý söylenebilir.

Sosyal yetenekleri açýklarken, iki nokta öne çýkar: Bunlar empati ve sosyal becerilerdir. Empati, kiþinin karþýsýndaki insaný kendi yerine koymasý ve onun duygularýný, ihtiyaçlarýný ve kaygýlarýný algýlayabilmesidir. Hizmet sektörünün her alanýnda öne çýkan bu EQ özelliði müþteriye, anlaþýldýðýnýn, yardým edildiðinin ve önemsendiðinin hissettirilmesi açýsýndan þarttýr.

Sosyal beceri ise kiþinin karþýsýndakinden istediði karþýlýklarý ve yanýtlarý alabilme yetisidir. Kiþilerarasý iletiþimin yoðun olduðu insan kaynaklarý, pazarlama, reklam gibi sektörlerde bu özelliðe sahip çalýþanlarýn iþlerinde çok baþarýlý olduklarý bir gerçektir. Örneðin karþýsýndaki müþterinin kaygýlarýný anlayabilen bir pazarlama uzmaný, satýþ yapmakta diðer meslektaþlarýna oranla daha baþarýlý

olabilir. Ya da iþveren açýsýndan deðerlendirildiðinde, çalýþanlarý ile iyi iliþkiler kurabilen, onlara kendilerini güvende hissedecekleri ve yeteneklerini ortaya çýkarabilecekleri bir ortam saðlayan yönetici, çalýþanlarýnýn çýkardýðý iþlerden daha verimli sonuçlar alabilir.

Çalýþanlarýn EQ düzeyini yükseltmek ve bu konuda onlarý bilinçlendirmek için çoðu firma, seminer programlarý hazýrlatýyor. Fakat bu programlarýn hazýrlanma sürecinde çoðu iþverenin düþtüðü yanýlgý, EQ geliþiminin, haftada bir veya iki defa düzenlenen seminerlerle saðlanýlabileceði düþüncesi..

Oysaki EQ eðitimi, daha uzun vadede kiþilerarasý iletiþim ve etkileþim gerektiren bir süreçtir. Bu etkileþimin yapý taþýný karþýlýklý diyalog ve empati oluþturur. Bu dialog ise kalabalýk gruplarla deðil; çalýþanla EQ uzmanýnýn birebir çalýþmasýyla saðlanabilir.

Ayþegül yine evin içinde çýðlýk çýðlýða baðýrýyordu.Ne zaman bir þey tuttursa ve annesi hayýr dese uzun süre çýðlýklar atýp baðýrýyor,aðlýyor ve tekmeler savuruyordu..Henüz 5 yaþýnda olmasýna raðmen evin hakimiyeti onun elindeydi.Çünkü her defasýnda baðýrmalarýnýn ve tepinmelerinin ardýndan sussun diye annesi ya da babasý sonunda pes ederek istediðini yapýyorlardý.Baþlangýçta bir çok yöntem denemelerine raðmen iþe yaramamýþtý. Ceza vermeyi denemiþler,hatta sonradan piþman olmalarýna raðmen bir kaç kez vurmuþlardý bile.Çoðu zaman annesi hayýr dediðinde babasý yorgun olduðunu ileri sürerek baðýrmasýný dinleyemeyeceðini ve Ayþegül’ün istediðini alacaðýný söylüyordu.Bir kaç kez de baba kýzdýðý halde anne babaya þunu baðýrtmasana ,çocuk alt tarafý oyuncak istiyor bu kadar üzmeye ne gerek var diye söyleniyordu.Ayþegül artýk evde anne ve babasýný nasýl yola getireceðini iyice öðrenmiþti ,evde otorite oydu...

Ayþegül’ün anne ve babasý çocuk sahibi olacaklarýný öðrendiklerinde çok sevinmiþlerdi. Bebek doðduðunda sevimli ,uysal bir çocuktu.Aile de ilk torundu ve tüm aile üzerine titriyordu.Ancak gün gelipte Ayþegül istediklerini yaptýrmak için evdeki huzuru bozduðunda oturup nerede yanlýþ yaptýklarýný,evde yeniden disiplini nasýl saðlayacaklarýný düþünmeye baþladýlar.O sevimli küçük bebek nereye gitmiþti,bir dediðini iki etmedikleri halde þimdi onlara karþý çýkýyordu.Yanlýþ neredeydi?

Disiplin,kiþinin düzen saðlamasý,düzenli yaþamasý demektir.Ailede disiplinden söz edecek olursak ,aile bireylerinin belirli bir düzende yaþamalarýný düþünebiliriz.Her ailenin farklý bir düzeni olduðuna göre,farklý bir disiplin anlayýþý var diyebiliriz.Bazý aileler daha katý bir disiplin uygularken ,bazý aileler daha esnek olabilmekte ya da kurallara fazla yer vermemektedirler.

Çocuða disiplin öðretmenin yolu ise genellikle ödüller ve cezalarýn uygulanmasý ile denenir.Anne ve baba, çocuk onlarýn istediði gibi davranmadýðý zaman ne yapmalarý gerektiði konusunda çoðunlukla kararsýzdýrlar.Bazen þiddetli tepki gösterirler,cezalar birbirini izler , bazen de yapýlan hata görmemezlikten gelinebilir.

Bütün çocuklar kurallarý öðrenirken açýklamalara gerek duyarlar.Ebeveynler kurallarý çocuklarýna öðretirken öncelikle kendi aralarýnda disiplini nasýl saðlayacaklarý hakkýnda konuþmalý ve bir tutarlýlýk saðlamalýdýrlar.Çocuk anne ve babanýn ayný olaya farklý tepkiler göstermesi karþýsýnda nasýl davranacaðýný kestiremez.Bazen aile içinde annenin izin verdiði bir þeye baba hayýr diyebilir.Bu sorunu aþmak ancak anne ve babanýn ayný dili konuþmasý ile mümkün olacaktýr.Aksi takdirde çocuk hayýr yanýtýný aldýðý babadan anneye gidecek ve istediðini elde edene kadar uðraþacaktýr.Ya da bir kez yaptýðý davranýþa peki ,bu seferlik öyle olsun yanýtý vermek çocuðun sýnýrlarý tanýmasýnda sorun oluþturacak ve çocuk her defasýnda sýnýrlarý geniþletmek için uðraþacaktýr.

Çocuða istenilen bir davranýþý öðretmek istediðimizde neler yapmalýyýz?
Anne ve babalarýn en sýk þikayetlerinden biri defalarca söylediðim halde ayný þeyi yapýyor , her türlü cezayý denedik ama olmadýdýr.Disiplin demek ceza demek deðildir.Katý davranýþlar sergilemek,her þeyi kurallý hale getirmek ve bu kurallar uygulanmadýðýnda cezalandýrmak istenilen davranýþýn yerleþmesini saðlamaz.Ayný zamanda katý yaklaþýmlar çatýþmanýn büyümesine ve evdeki yaþantýnýn keyifsiz bir hale dönüþmesine neden olacaktýr.Çocuk ancak önündeki örneðe bakarak model alýr ve öðrenir. Dikkat edilecek noktalardan biri de çocuða öðretmeye çalýþtýðýmýz disiplini önce kendimizin uygulamasýdýr.Örneðin çocuða arkadaþlarýna kötü davranmasýnýn ne kadar yanlýþ olduðunu söyleyip bu nedenle onu cezalandýrmadan önce evde aile bireyleri olarak birbirimize nasýl davrandýðýmýza dikkat etmemiz, küfür etmenin kötü olduðunu söyleyip trafikte sinirlenip çocuðun yanýnda diðer sürücüye küfür etmemiz ne derece tutarlý olacaktýr.Eðer ebeveynler olarak disiplinli, düzenli bir davranýþ sergilersek çocukta bunu örnek alacaktýr.

Bir diðer noktada çocuða evdeki kurallarýn ne olduðunu , kendisinden neler beklediðinizi ona anlatmaktýr.Çocuk bilmediði konularda kurallara uyamaz.Bugünden itibaren çocuktan daha önce hiç uygulamadýðým bir kurala uymasýný beklemek haksýzlýk olur.Çocuk önceden kendisinden neler beklendiðini bilirse evde çatýþmalarda ortadan kalkacaktýr.Yapacaðýmýz açýklamalar,beklentilerimizin ne olduðunu doðru ve açýk bir dille anlatmak ona doðru davranýþý sergileme þansýný saðlayacaktýr.Bir önemli noktada beklentilerimizin çocuðun yaþýna ve yapýsýna uygun olmasýdýr.

Disiplin kiþinin belirli bir düzende yaþamasýdýr demiþtik.Kurallarý öðretmeye baþladýðýmýzda asýl hedefimiz çocuðun bunlarý benimsemesi,düzenli yaþamayý kendi baþýna uyarýlara gerek duymadan yapabilmesini saðlamaktýr.Böylece çocuðu sürekli olarak uyarmaktan, cezalandýrmaktan ve evde çatýþma yaþamaktanda kurtulmuþ oluruz ve çocukta her fýrsatta eleþtirilmekten ,azarlanmaktan ve cezalandýrýlmaktan kurtulmuþ olur.

Her insanýn yeni bir þey öðrenirken deneme ve yanýlma yolu kullanmasý,denerken hatalar yapmasý doðaldýr.Çocukta yeni kurallar öðrenirken deneyecek,sonuçlarýný görecek belki bir-iki kez daha ayný hatayý yapacak ancak öðrenecektir.Önemli olan bu deneme yanýlmalarda ona gereken sabrý ve desteði göstermektir.Yaptýðý ilk hatada kýzmak yada cezalandýrmak, düþünmesine olanak tanýmadan yaptýðýn yanlýþ diyerek kestirip atmak davranýþý öðrenmesini engellemekten baþka bir iþe yaramaz.

Çocuk istenilen davranýþý gösterdiðinde ,bu davranýþ için gösterdiði çabayý fark ettiðinizi , onu takdir ettiðinizi ,bazen sonucu yanlýþ olsa bile sadece harcadýðý çaba için bile onu takdir ettiðinizi,bu kez neden olayýn olumlu sonuçlanmadýðýný ve gelecek sefere ne yapmasý gerektiðini sabýrla anlatmak gerekir. Çocuðu baþaramadýðý konularda fazlasýyla uyarýrýz.peki ya olumlu davranýþlar.Onlar genellikle olaðan ve yapýlmasý gereken davranýþlar olduðu için takdir etmeye çoðu zaman gerek bile duymayýz.

Olumlu davranýþ ancak olumlu bir tepki görürse pekiþecektir.Kendimize ne kadar hata yapma fýrsatý tanýyoruz,çocuðumuza ne kadar ...Bazen bir süre için sadece yapýlan olumlu davranýþlarý görüp,onlara odaklanmak ,hatalý davranýþlarý sýk sýk hatýrlatmamak gerekebilir.Takdir etmek ve ödüllendirmek istenilen davranýþýn hemen ardýndan yapýlmalýdýr.Aksi takdirde çocuk ne için ödüllendirildiðini ya da beðenildiðini unutacak,ayný olumlu davranýþý sergilemeyi de hatýrlamayacaktýr.

Sabýr göstermek bazen gerçekten zor gelir.Zira çocuklar ebeveynlerin sabýrlarýný zorlamada çok baþarýlýdýrlar.Öncelikle patlayacaðýnýzý hissettiðinizde çocuða duygunuzun ne olduðundan bahsedin ve o sýrada tartýþmayý kesip,hem kendinizin hem de çocuðun sakinleþmesini bekleyin.Kendinize çocuða sinirlendim ama acaba bu öfkenin gerçekten ne kadarý çocuða yönelik,ne kadarý baþka nedenlerden diye sorun.Bazen iþte yaþadýðýnýz bir sorunu eve taþýdýðýnýz için ya da o gün sizi kýzdýran bir olay için patlayacak yer ararsýnýz.Karþýnýzdaki en kolay hedefte çocuk olur.Tartýþma baþladýðýný hissettiðinizde çocuða çok kýzgýným ya da yorgunum ,üzgünüm diye duygunuzu açýklayýn.Çocuk bunu anlayacaktýr.Bazen ayný davranýþý sizi anlamamazlýktan gelip sürdürebilir ancak her defasýnda ayný þekilde davranýrsanýz bir süre sonra çocuk bu deðiþikliði fark edecek ve o da duygularý yolu ile konuþacak belki de neden o gün böyle davrandýðý ,canýný sýkan bir þey olup olmadýðýný anlatacaktýr.Çocuk istenmeyen bir davranýþ yaptýðýnda bunun sonuçlarý hakkýnda düþünmesini saðlamak ve açýklamak önemlidir.Evde belirlenen kurallara uyulmadýðý zaman bunun kendisine ya da baþkasýna ne gibi zararlarý olacaðý çocuða anlatýlmalý ve bunlar hakkýnda düþünmesi saðlanmalýdýr.Bunun için çocuða fýrsat tanýmak gerekir.Çocuk ýsrarla kardeþinin eþyalarýný karýþtýrýyor,bozuyor ve daðýtýyorsa ,bunun yanlýþ olduðu anlatýlmalý,kardeþini üzdüðü hakkýnda düþündürülmeli ve kardeþinin eþyalarýný toplamasý saðlanarak yaptýðý olumsuz davranýþ hakkýnda davranýþýný telafi etmesine ve düþünmesine yardýmcý olmalýdýr. Cezalandýrmak çocuðunuzun öfkesinin artmasýna neden olacaktýr.Artan öfkenin kaynaðý ise siz olacaðýnýz için çocuk aldýðý ceza ile davranýþý arasýnda baðlantý kurmak yerine , ceza ile sizin aranýzda baðlantý kuracak,böylece davranýþýnýn sonucunu düþünmesine fýrsat kalmayacaktýr.Halbuki amaç ,sonucu öðrenmesi ve sonuca katlanmasýný, düþünmesini saðlamak olmalýdýr.Ödüllendirme yönteminde de dikkat edilmesi gereken yapýlan her davranýþý maddi olarak ödüllendirme yöntemidir.Dersini yaparsan sana þeker alacaðým ya da seni gezmeye götüreceðim gibi ödüllendirmelerde bir süre sonra çocuðun istekleri karþýlanamaz boyuta varabilir.Çocuk rüþvetle davranmayý öðrenir.Ödülünde dozu önemlidir.Ödül önceden deðil mutlaka istenen davranýþ yapýldýktan sonra verilmeli,mutlaka maddi bir ödül olmamalýdýr,örn;sözlü takdirde bir ödüldür.Ýstenen davranýþýn yapýlmasý bir süre sonra ödül olmadan da olmalýdýr.Hedef ödüllendirme ile öðrenilen davranýþýn yerleþmesi ve ödüle gerek duymadan yapýlmasý olmalýdýr.

Unutmamalýdýr ki çocuða ne kadar olumlu yaklaþýrsak o kadar olumlu cevap alabiliriz.Burada kendimiz için neler bekliyorsak aynýsýný çocuða da uygulamamýz gerektiðini hatýrlamalýyýz.

Çocuklar yaþantýlarýndan bir þeyler öðrenip, gelecekteki acýlardan korunmak için çaba gösterdikçe daha da geliþirler. Ýlk nefesimizi almaya baþlamadan önce bile kiþiliðimize katkýsý olan ebeveynlerimizin yanýnda akranlarýmýzdan, öðretmenlerimizden, çevreden gelen yaklaþýmlar, kiþiliðimizin temel þemalarýný oluþturur. Çevresiyle olumlu iliþkiler içinde olan, keyif alan, özerk, kendini ifade eden, iliþkilerde sýnýrlarý fark edebilmeyi belirleyen yetiþkinlik durumlarýnýn tohumlarý çocukluk döneminde atýlýr. Sevgi, güvenli baðlanma, yeterlilik, hareket özgürlüðü, kimlik algýsý, gerçekçi sýnýrlar koyma, hatalara tolerans, ihtiyaçlarýn ifade edilme özgürlüðü gibi temel ihtiyaçlarýn ileri derecede engellendiði ya da aþýrý verildiði durumlarýn sonucu yetiþkinliðe yansýr. Tüm bu sistem kiþinin inanç ve inanýþlarý ile düþünce sistemini oluþturur.

Çocukken büyük, güçlü, güzel, olaðanüstü yetenekli, ölümsüz, yenilmez, kararlý, cesur, iyilerin yanýnda, özgür kahramanlara inanmaya gereksinim vardýr. Ýlk kahramanlarýmýz kimimize göre anne ve babalarýmýz oldu. Daha sonra onlarýn yerini masallarýn, çizgi romanlarýn, kitaplarýn, filmlerin, tarihimizin, efsanelerimizin kahramanlarý aldý. Çocuklar ilk gençliðe geçme dönemlerinde, savaþan, galip gelen, kuvvetli, adil, maceracý, ulaþýlmaz kahramanlara bir rol modeli olarak gereksinirler. Yaþamda karþýlaþacaklarý olumsuzluklara karþý hayatta kalmanýn ilk hazýrlýklarý bu kahramanlarla baþlar. Ýdeallerini gerçekleþtiren, eksik olan yönlerini onlarla tamamlayan, kiþilik özelliklerini yansýtan rollerin içinde hissederler kendilerini. Bu özellikleri doðurup, geliþtirip, beslerler kiþiliklerinde. Kimi hayal kýrýklýðýna uðrar farklý geliþirler. Kimi bu etkileri yaþamlarýnda sürdürür. Maceracý, güçlü, özgür olur. Çocukluk kahramanlarýyla özdeþleþmek çocukluðu geliþtirir, korur, yetiþkinliði anlamlý kýlar. Kahramanlar mý kiþiliði belirlemeye yardýmcý olur ? Kiþilik mi o kahramanlarý seçer ? Yaþam boyu çevremize uyum saðlamakta kullandýðýmýz tüm düþünce kalýplarý çocukluk algýsýyla þekillenir. Deðerlilik, Sevgi, Yeterlilik ve Baþarý þemalarý eriþkinlikte kendini ya bu durumlarýn sürdürülmesi, ya önemsenmemesi ya da aþýrýsýný yaþamak þeklinde gösterir. Çocukluk Kahramanlarýn seçimini de bu ihtiyaca destek olarak deðerlendirebiliriz.

Yaratýcýlýk en basit þekliyle orijinal, sosyal faydalýlýðý olan ürünler veya fikirler yaratabilme yeteneði olarak tanýmlanabilir. Fakat bu taným tam bir cevap deðildir. Yaratýcýlýk alanýnda en önemli isimlerden olan Frank Barron, yaratýcýlýk için daha kapsamlý bir tanýmlama yapmýþtýr. Öncelikle, yaratýcýlýk yaratýlan ürünün özellikleri ve ürünün aldýðý sosyal kabul ile deðerlendirilebilir. Ýkinci olarak yaratýlan ürün kendi koþullarý içinde deðerlendirilmelidir. Örneðin; çözülen ya da tanýmlanan problemin zorluðu, önerilen çözümün zerafeti, ürünün yarattýðý etki. Üçüncü olarak; yaratýcýlýk onu besleyen yeteneklerin, becerilerin temelinde deðerlendirilebilir.

Yaratýcýlýk, diðer mental fonksiyonlardan farklý bir zihinsel yeterlilik olarak düþünülebilir. Yaratýcýlýk, “Zeka” adý altýnda toplanan kompleks bir çok yetenekle iliþkisi olmasýna raðmen, onlardan baðýmsýz gözükmektedir. Genellikle, yaratýcýlýk yeteneði olan kiþiler zeka testlerinde normal popülasyondan daha yüksek puanlar almaktadýr ve objektif gözlemciler tarafýndan da yaþýtlarýndan daha zeki olarak deðerlendirilmektedirler. Fakat, IQ testlerindeki yüksek puanlar yaratýcýlýðý göstermiyor olabilir. Bu konudaki çalýþmalar (Terman’ýn üstün zekalý çocuklarý hayatlarý boyunca takip ettiði çalýþma ve McKinnon’ýn mimarlarla yaptýðý çalýþma) üstün zekalý kiþilerin diðerlerine kýyasla daha iyi sosyal becerilere ve saðlýða, daha fazla intihar oranlarýna sahip olduklarýný fakat yaratýcýlýk anlamýnda genel popülasyondan farklýlýk göstermediklerini ortaya koymuþtur. Mc Kinnon’a göre; 120’nun üzerinde bir IQ skoru ile yaratýcýlýk arasýnda herhangi bir korelasyon yoktur.

Yaratýcýlýk yeteneðini ölçmeye yönelik çok çeþitli metotlar vardýr. Dennis Hocevar (1981) yaratýcýlýðý ölçmeye yönelik olarak kullanýlan metotlarý özetlemiþtir. Bunlar:

1) Farklý düþünme testleri
2) Tutum ve ilgi Envanterleri
3) Kiþilik Envanterleri
4) Biyografik Envanterler
5) Öðretmen deðerlendirmeleri
6) Arkadaþ Deðerlendirmeleri
7) Supervizör Deðerlendirmeleri
8) Ürünlerin Deðerlendirilmesi
9) Tanýnma, Saygýnlýk
10) Belirtilen Yaratýcý Aktiviteler ve Baþarýlar

Büyük ölçekli araþtýrmalarda en çok kullanýlan yöntemler üçüncü kiþiler tarafýndan deðerlendirmeler ve biyografik analizlerdir. Kiþilik testleri veya kiþinin düþünce yapýsýný deðerlendiren yöntemler seçilmiþ gönüllü örneklem üzerinde sýklýkla kullanýlmaktadýr.

Sözel akýcýlýk, fikirlerin akýcýlýðý, yeniden tanýmlamalar, yeniliðe açýk olmak, baðýmsýz düþünebilme, birbirinden uzak baðlantýlarý kurabilme, fikir üretimi için çaba harcamak, zeki insanlarda yaratýcýlýðý destekleyen yeteneklerdir. Çoðu çalýþma, yaratýcýlýðýn ifadesinin sadece bir davranýþla; bir soruya cevap vermek gibi, olmadýðýný ve birçok aþamadan oluþan bir süreç sonunda olduðunu söylemektedir. “Evraka” aný, daha önce yoðun bir bilgi toplama, deðerlendirme süreci olmadan oluþmaz.

Arnold Ludving, (1989) yaratýcýlýðýn ilk aþamasýný hazýrlýk süreci olduðunu söylüyor. Bu dönemde, kiþi ilk bakýþta çözümsüz gibi gözüken bir problemi çözmeye kalkar fakat baþarýlý olamaz. Daha sonra problem bir kenara koyulur ve kuluçka dönemi baþlar. Bu dönemde, genelde kiþiler baþka bir iþle meþgulken bilinç dýþýnda fikirler oluþmaya baþlar. Daha sonra, keþif etme, aydýnlanma, evraka denilen durum meydana gelir. Bu genellikle, rüyalarda veya rahat olunan bir zamanda oluþur. Fakat içgörü keþif etmek için yeterli deðildir. O yüzden son aþamada, eldeki veriler deðerlendirilir ve fikirler bilimsel, estetik veya sosyal standartlara göre test edilir.

Psikanalistlerin “egonun hizmetinde gerileme” diye adlandýrdýklarý; deneyimleri geniþletmek ve zenginleþtirmek için bilin dýþýna dönmeyi anlatýyor. Aklýn gizli kýsýmlarýna eriþmek, sanatçýlarýn, yazarlarýn, daha az ölçüde filozoflarýn ve bilim adamlarýnýn yapabildiði bir þey gibi gözüküyor.

Bilinçdýþýnýn günlük hayattaki beklenmedik þekilde ortaya çýkýþý ise ruhsal sorunlarý olan insanlarý karakterize etmektedir. Bir çok çalýþmanýn gösterdiði gibi; yaratýcýlýk ve ruhsal sýkýntýlar arasýnda kuvvetli bir bað vardýr. Yaratýcý kabiliyeti olan zeki insanlarda ruhsal sorunlarýn oraný genel poülasyona göre oldukça yüksektir.


Ludwig, A.M. (1989). Reflections on creativity and madness. American Journal of Psychotherapy, 43, 4-14.
Hocevar, D. (1981). Measurement and creativity:review and crituque. Journal of Personality Assessment, 45, 450-464.

Beynimiz ve Biz

Ýnsan beyni dediðimiz organda, çok karmaþýk bir mekanizma, hayat boyu iþleyip gider. Beyindeki ve vücudun diðer kýsýmlarýndaki milyarlarca nöron, birbirleriyle iliþki kurarak, sinir sitemini oluþturur ve bizim tüm hayatsal mekanizmalarýmýzý en üst düzeyden yürütür. Aslýnda, bir çok sinir bilimcinin dahi kolay kolay hayal edemediði bir þeyi gözümüz önünde canlandýrmamýz gerekiyor.

Korku: “ Bir tehlike veya tehlikenin olabileceði durum karþýsýnda duyulan kaygý ...”

Dünya deðiþiyor,bütün deðerler de revizyondan geçiyor. Çoðu kiþi, 21. yüzyýlý ‘Bilginin altýn çaðý’ olarak tanýmlýyor. Peki kendimizi pek sýk kýyasladýðýmýz geliþmiþ batý toplumlarý bu çaða ayak uydurmak için eðitim reformlarý yaparken, biz yeterli sayýda öðretmen ile yeterli sayýda öðrenciye ulaþýp onlara kaliteli eðitim verebiliyor muyuz?

Bütün bunlardan da anlaþýlacaðý gibi eðitimde korkutmanýn ve bastýrmanýn etkileri çocuklarda negatif etkiler yaratýp bazen de kronik hale gelmesine sebep olur. Dünya deðiþip ileri teknolojilerini eðitime yansýtýrken, öðrenci merkezli eðitim yapýp araþtýrmacý-deneysel eðitim programlarý uygularken bizim eðitimcilerimizden baskýsýz, düþünmeye ve soru sormaya motive eden, iletiþim kanallarý açýk olan bir eðitim sistemi istememiz herhalde çok fazla olmayacaktýr.

Eðitim sadece geliþen çaða ayak uydurmak için deðil, ayný zamanda insanýn kendini gerçekleþtirme dürtüsünü tatmin için de çok önemli bir araçtýr. A. Maslow’un Ýhtiyaçlar Hiyerarþisine göre; basit fizyolojik ihtiyaçlarýmýzý karþýladýktan sonra piramidin en tepesinde kendini topluma kabul ettirme ve sevdirme yer alýr. Bu da ancak iyi bir eðitim sonucu oluþan kendine güven ile oluþur.

Bunlarýn yaný sýra yaþadýðýmýz çevre ve aldýðýmýz eðitim bizi biz yapan yapý taþlarýdýr. Örneðin Gothe, kiþiliði bilgilenme ve koþullarýn oluþturduðunu söyler. Ýnsan duygularý birçok kez bu etkilerin sonucunda þekillenir.
Eðitimin bütün bu etkilerini belirttikten sonra, gerçek ve kaliteli bir eðitimin nasýl olmasý, çocuða ne kazandýracaðý aksi takdirde onlardan neleri alýp götüreceðine bakacak olursak; eðitimdeki en büyük engelin korku olduðunu görürüz. Çocuk annesinden veya alýþýp güvendiði ortamýndan ilk defa ciddi anlamda uzaklaþýp yepyeni bir dünyaya adým atmaktadýr. Ayný güven baðýný kurabileceði bir yetiþkin arar, bu çoðu kez sýnýf öðretmeni olur. Ona sevgi ve þefkat ile yaklaþan öðretmenini benimser ve sosyalleþmeye baþlar. Aksi olan bir durumu düþünürsek, örneðin sýkça baðýran hatta arada fiziksel þiddet gösteren bir öðretmen ile herhangi bir duygusal bað kurmasý mümkün olmayacaktýr.Bunun sonucunda da okula gitmede isteksizlik veya motivasyon kaybý gibi problemler ortaya çýkacaktýr. Herzberg’in motivasyon teorisine göre baþarý takdir edilme, ilerleme ve yükselme imkanlarý motivasyon faktörleridir. Bu faktörler ile bireylerin çalýþma isteði ve baþarý arzusu artar. Bazý eðitimcilerin yarattýðý bir diðer önemli konu da bir takým özel durumlarý olan çocuklarýn üzerindeki psikolojik etkilerdir.Örneðin, öðrenme bozukluðu olan bir çocuðu ele alalým. Zaten, kendini baþarýsýz gördüðü okulda birde durmadan baðýran bir öðretmeninin olmasý güvenini daha da çok kýracak, hiçbir þeyi tam olarak yapamayacaðý düþüncesi ile ya tamamen derslerinden kopacak ya da sýkça gördüðümüz içine kapanýk bir yapý sergileyecektir.

Eðitimin bir diðer yüzü de aile içi eðitim deðil midir? Hepimiz doðumdan itibaren dýþ dünya ile yoðun bir iliþki içine girip onu anlamaya çalýþýrýz. Bu büyük turda bize en büyük rehberliði anne ve babalarýmýz yapar. Mizacýmýz yani doðuþtan gelen, gen gibi özelliklerimiz ile oluþurken, karakterimiz öðrenme ile þekillenir. Buradan da anlaþýlacaðý gibi baþta ailemizden öðrendiklerimiz daha sonra da toplumun bize kattýklarý ile birbirimizden farklýlaþýr ve kimseye benzemeyen kiþiliðimizi oluþuruz. Bütün bu öðrenme sürecinde çocuðu sindirip, bastýrmak hayata dair olan öðrenme tutkusunun sekteye uðrayacaðýndan, kendisini geliþtirmede eksik ve yetersiz kalacaktýr.

Disiplinin, çocuk yetiþtirmedeki en temel unsurlardan biri olduðu bugün herkes tarafýndan bilinmekte. Fakat bunu yaparken anne ve babalarýn dikkatli olmasý gereken nokta, onlarý baský ve yoðun bir kontrolün altýna alacak, özbenliklerini veya kendilerine olan saygýlarýný zedeleyecek hareketler yapmamaktýr. Onlara belirli kurallarý baský, baðýrma,hakaret veya fiziksel þiddet olmadan da bir sistem içinde verebiliriz. Eðer anne ve babalar kendine yetebilen, sorumluluk sahibi ve özgür düþünebilen bireyler yetiþtirmek istiyorlarsa korkutma ve sindirme yerine motive edici hareketler, çocuklarýnýn pozitif taraflarýný destekleyen tutumlar sergilemelidirler. Bütün bunlara bakarak disipilini çok dikkatli kullanýlmasý gereken bir araç olarak görmek gerekir. Çünkü verdiðiniz eðitim ve güven onun hayatýnýn ileri safhalarýnda karþýlaþacaðý güçlükleri aþmada çok önemli bir rol oynayacaktýr.

Onu eðitirken, vereceðiniz tepkilerin yaptýðý yanlýþ veya uygunsuz davranýþý için olduðunu aslýnda onu sevdiðinizi alt mesaj olarak belirtmede yarar vardýr. Bu onlarý yaptýklarý yanlýþa odaklayýp, iç sorgulamalarýný unutturacaktýr.

Çocuklarý eðitirken, çok yaygýn olarak kullanýlan yöntemlerden biri fiziksel þiddettir. Etkilerinin fizikselden çok psikolojik olduðu, hatta bazý durumlarda ileri yaþlarda ortaya çýkan bir takým psikolojik kökenli rahatsýzlýklara yol açtýðý artýk ispatlanmýþ bir gerçektir. Bunun yaný sýra aile içi eðitimde bir de sözle göz korkutmalar yaþanýr. Örneðin; anne/babanýn bu davranýþý tekrarlarsa onu sevmeyeceklerini söylemesi, terk etme tehdidinde bulunmasý, gerçekleþmesi mümkün olmayan þeyler hakkýnda göz korkutmasý (Þimdi oraya gelip bacaklarýný kýrarým, polisler-çingeneler gelip alsýn seni...), veya onu utandýracak veya küçük düþürecek cezalarýn verilmesi çocukta büyük reaksiyonlara sebep olabilir.

Bütün bunlarýn sonucunda ileri yaþlarda kendine güveni olmayan, yaptýðý þeyler için kendini sorgulayan, en kolay þeyler için bile çevredekilerden yardým isteyen,ürkek, huzursuz, hep yanlýþý tekrarlayan doðruya hiç ulaþamadýðýný düþünen bireyler olacaklardýr. Seligman’ýn Öðrenilmiþ Çaresizlik teorisine göre, kötü yaþam deneyimleri yaþayan insanlar artýk çaresizliklerini öðrendikleri için, depresyon geçirirler. Ne yaparlarsa yapsýnlar hiçbir þeyi kontrol edemediklerini düþünüp, hayatlarýnda kötü giden her þeyi içselleþtirirler. Yaþam deneyimlerimiz de çocukluktan baþladýðýna göre yeni yetiþen neslin yaþamlarýný kendi kontrolleri altýna almalarýný anne ve babalar saðlayacaktýr.

Bazý insanlar kendilerinin ve baþkalarýnýn hayatlarýnda önemli ve olumlu geliþimler saðlarlar ve baþarýlý olarak kabul edilirler. Baþarýlý insanlar üzerinde yapýlan araþtýrmalar, onlarýn birçok ortak noktasýnýn olduðunu ortaya koyuyor.

Öncelikle baþarýlý insanlarýn yüksek bir özgüvene sahip olduðu belirlenmiþ. Bir baþka ifade ile baþarýlý insanlar kendilerine deðer verir ve güvenirler. Bu özgüven onlarýn yaratýcýlýk için gerekli olan heyecan ve cesarete sahip olmalarýný saðlar. Dolayýsýyla, özgüveni olan insanlar kendilerine ulaþýlmasý güç hedefler koymaktan çekinmezler. Ardýndan da bu yüksek hedefe odaklanarak onu gerçekleþtirme yönünde en büyük adýmý atmýþ olurlar.

Baþarýlý insanlarýn hayatta belirlenmiþ kiþisel hedefleri ve deðerleri vardýr. Hangi misyona hizmet ettiklerini iyi bilirler ve baþarýlý olduklarýnda dünyanýn nasýl deðiþeceði konusunda bir vizyona sahiptirler. Kiþisel hedefleri konusunda gerçekçi ve net beklentileri vardýr. Bu hedeflere ulaþmak için stratejiler geliþtirir ve bu stratejileri uygularlar. Bu stratejiler bireysel yetkinlikleri ve iliþkileri geliþtirecek hedefleri ve zaman planlamasýný kapsar.

Baþarýlý insanlar ayný zamanda kendi davranýþlarý ve gelecekleri için sorumluluk üstlenirler. Sorumluluk üstlenen insan insiyatif alýr, risk alýr ve geleceði þekillendirecek adýmlarý belirler ve atar. Bu yaklaþým onlara daha hýzlý öðrenme fýrsatý saðlar.

Bu insanlar geleceði gözlerinin önünde canlandýrmak için özel çaba gösterirler. Hayal etmek, gerçekleþtirmenin ilk adýmýdýr. Hayalleri gerçeðe dönüþtürürken izlenen bir baþka yol da bu hayalleri baþkalarýyla paylaþmaktýr. Sözlü ve/veya yazýlý olarak hayallerini tekrarlayan insanlar, hem bu hayalleri daha netleþtirmiþ olurlar, hem de kendilerin toplum önünde hayalleri ile özdeþleþtirerek kiþisel sorumluluklarýný pekiþtirirler.

Baþarýlý insanlar yenilgileri kabullenip, onlarý aþma konusunda kararlýlýk gösterirler. Gerçeklerle yüzleþmeyi, baþkalarýnýn deneyimlerinden faydalanarak hatalarý önleyebilmeyi bilirler. Odaklandýklarý hedef doðrultusunda ilerlemeyi gözleyip, davranýþlarýný deðiþtirmekten kaçýnmazlar.

Baþarýlý insanlar kendileriyle barýþýktýrlar. Dolayýsýyla, yaþamlarýnda yüksek düzeyde stres yoktur. Ruhsal ve bedensel olarak formda ve zindedirler. Bu, onlarýn hedeflerine odaklanabilmelerini saðlar. Onlar, uzun vadeli hedeflere odaklanýr, kýsa vadeli kazançlar için uzun vadeli hedeflerinden vazgeçmezler. Zamanlarýný etkili kullanýrlar. Hedeflerini gerçekleþtirmek için gerekli az sayýda ancak önemli adýmlara odaklanýrlar. Hedefleri doðrultusunda fedakarlýk yapmaktan çekinmezler. Disiplin baþarýlý insanlarýn ortak özelliklerindendir.

Baþarýlý insanlar sadece zihinsel zekalarýyla deðil, ayný zamanda duygusal zekalarýyla da farklýlýk yaratýrlar. Ýnsan iliþkilerine önem verirler. Olaylara karþýdakinin gözüyle bakabilirler. Ýnsanlara deðer verir, onlarla karþýlýklý kazan-kazan türünde iliþkiler kurmaya özen gösterirler. Beraber çalýþtýklarý insanlara heyecan verir, onlara yetki kullanacak geniþ alan býrakýrlar.

Baþarýlý insanlarýn en önemli özelliklerinden biri de kendilerini sürekli olarak geliþtirme çabasýnda olmalarýdýr. Her zaman yeni bilgilere açýktýrlar. Her hatayý bir öðrenme fýrsatý olarak görürler. Baþkalarýnýn deneyimlerine yakýn ilgi gösterir, onlardan öðrenmeye çalýþýrlar.

Bu özellikler öðrenilebilir özelliklerdir. Dolayýsýyla, gençlerimizi eðitirken bu özellikleri kazandýrmaya da özen göstermeliyiz. Unutmamalýyýz ki, “Aðaç yaþken eðilir.”

SAVAÞ PSÝKOLOJÝSÝ

Savaþta toplumun fiziki, sosyal iyilik hali ile birlikte ruhsal iyilik hali de bozulur. Ýnsanlar psikolojik ihtiyaçlarýný yerine getirememeye baþlarlar.
Fizyolojik ihtiyaçlar; yeme, içme, cinsellik ve barýnmadýr. Sosyo-kültürel ihtiyaçlar; topluluk içinde yaþama, paylaþma, yardým alma, verme gibi gereksinimlerdir. Psikolojik ihtiyaçlar ise güvende olma, sevgi-þefkat görme, grup içerisinde pozisyonda olma, saygý görme, deðer verilme gibi duygusal desteklerdir.
Ruhsal beslenmenin bozulmasý:
Koruyucu ruh saðlýðý ilkelerini özetlersek:

Birinci derecede koruma:
Ruh saðlýðý dengesini bozan stresler, travmatik durumlarýn meydana gelmesini önlemektir. Sosyal hekimlik bunda önem kazanýr. Ýnsanýn kendini güvende hissedeceði, duygusal açlýðýný gidereceði zeminin oluþmasýdýr.

Ýkinci derecede koruma:
Bir toplumda belirli bir hastalýðýn yaygýnlýðýný azaltmak için erken taný önemlidir. Ciddi belirtiler ortaya çýkmadan yapýlan erken tedaviler hastalýðýn en ucuz ve kolay tedavisini oluþturur.

Üçüncü derecede koruma:
Ruhsal hastalýktan sonra sekel kalan kusurlu fonksiyonlarý azaltma ile ilgili rehabilitasyon çalýþmalarýdýr.
Savaþ gibi insanýn koruma içgüdüsünü harekete geçiren, güven duygusunu zayýflatan bir yaþantý ruhsal yapýyý çok zedeler. Kýrýlgan ruhsal özelikleri taþýyan kiþiler savaþ travmasýndan en çok etkilenen kiþilerdir. Kýrýlgan kiþilerin baþýnda çocuklar, yaþlýlar, hastalar, daha önce ruhsal rahatsýzlýk geçirmiþ kiþiler ve psikomatik hastalýk geçirmiþ kiþiler gelir.

Psikomatik hastalýlar artar mý?
Savaþ durumunda sadece depresyon deðil sinir sisteminin çalýþmasýnýn bozulmasý sonucu kalp, mide, barsak, cild, hormon, kemik iliði etkilenir. Böylece astým, alerji, romatizma, kan hastalýklarý, mide-barsak hastalýklarý, kalp, kroner ve ritim bozukluklarý, hipertansiyon felçler, hormonal hastalýklarda ciddi artýþlar ortaya çýkar. Vücudumuzu yöneten beyindir. Beyinde stres hormonlarýnýn fazla salgýlanmasý bütün organ iþlevlerini olumsuz etkiler.

SAVAÞ BASKILARI

Modern savaþlarda psikolojik yaralanmalar karýn yarasý ve napalm yanýðýndan daha fazla bakým, destek ve zaman alýr. Bunun için savaþlarda tabur seviyesine kadar Psikiyatrist verilir. II. Dünya savaþýnda beþ yaralanma ve harp zayiatýndan biri savaþ stresine baðlý ortaya çýkmýþ ve savaþma gücünü zayýflatmýþtýr.

Savaþa saðlýklý tepki
Savaþ þartlarýnýn aðýrlýðý içerisinde olan her kiþi zaman uzadýkça korku hisseder. Daha önce hayatta kalmak ve ölmek gibi sorunu olmayan kiþi kendisini yok etmeye çalýþan düþmanýn hedefi olmuþtur. Özellikle yüksek teknolojik, kimyasal, elektronik ve biyolojik savaþýn etki gücü düþünüldüðünde savaþ alanýndan çok uzak kiþilerin kendi yaþamlarýný tehlikede hissetmeleri söz konusudur.
Savaþ ortamýnda bulunan kiþinin özgürlüðü kýsýtlanmýþtýr. Ýstediði zaman yerini deðiþtiremez, terk edemez, mazeret beyan edemez, iþi yapamayacaðýný söyleyemez. Yarýnla ilgili hiçbir güvencesi yoktur. Artýk kesin olan tek þey tehlike içerisinde olduðudur. Bir taraftan doðal iç dürtü olan yaþama arzusu gibi birincil isteði diðer taraftan ölüm tehlikesinin yaklaþmýþ olmasý. Bu iki durumun ilk ve saðlýklý tepkisi korkudur.

Fiziki baskýlar
Kiþinin beslenmesi, uykusunun ve hijyeninin bozulmasýdýr. 24 saat bir þey yememek, 2-3 gün uykusuz kalmak savaþta olaðandýr. Savaþ alanýndaki kiþinin yaþadýðý yer pis, ýslak, soðuk veya güneþ altýnda olabilir. Hijyeni bozulmuþ, yýkanamayan, zaruri ihtiyaçlarýný zorlukla gideren insanýn direncinin uzun sürmesi zordur. Sürekli silah sesleri, ölüm, yorgunluk, uykusuzluk kiþinin dayanma gücünü zorlar.
Savaþ alaný dýþýndaki kiþilerde savaþýn temel ihtiyaçlarýný bozduðunu hissettikleri an paniðe kapýlmalarý beklenir.

Psikolojik baskýlar
Psikolojik baskýlar, açlýk, aþýrý soðuk-sýcak kadar kiþileri etkiler. Savaþtaki psikolojik baskýnýn özünde ölüm korkusunun artmasý yatar. Ölüm korkusu bir iç çatýþmanýn doðmasýna neden olur. Gelecek kaygýsý, iþinin bozulacaðýný hissetmesi, yakýnlarýnýn öleceðini sezmesi yoðun düþünce halinde kiþiyi meþgul eder. Savaþ alanýndaki kiþi ölümün kokusunu duymaya baþlamýþtýr. Bir taraftan yaþama arzusu, diðer taraftan savaþma zorunluluðu onun iç çatýþmasýný arttýrýr. Ýþte bunda savaþma için ideolojisi olan yurdu ve milleti ile kendini bir bütünün parçasý gibi gören asker kolayca savaþa direnir. Þehitlik duygusu, gazilik rütbesi gibi soyut desteklerle ölüm korkusunu yener. Böyle psikolojik desteði olmayan asker uzun süren savaþlarda dayanma gücü gösteremez. Yurtseverlik duygusu bunun için savaþta çok önemlidir.
E. Orgeneral Kemal Yamak’ýn Kýbrýs’ta yaptýðý ilginç bir tespit vardýr. “Bizim askerimiz, bayrak dalgalanýr, ezan sesi duyar ve komutanýný baþýnda görürse kolay savaþýr.” diyordu.
Savaþan askerin kararsýzlýðý ve ümitsizliðinin yenilmesi savaþ baþarýsý için çok önemlidir.
Grup özdeþimi, inanç gücü, komutanýna güvenme þeklinde özetleyebileceðimiz özelliklerin varlýðý savaþan askerin korkusunu kontrol altýna alýnmasý için yeterli olacaktýr.
Savaþ alaný dýþýndaki kiþilerde birlik içinde olma, savaþ ideolojisi taþýma ve ordusuna güvenme özellikleri varsa savaþýn psikolojik baskýlara dayanma gücü artar.
Diðer bir psikolojik baský duygusu ümitsizliktir. Savaþla ilgili söylenti ve rivayetler bu duyguyu etkilemek içindir. Psikolojik savaþtaki gri propaganda yöntemi söylentilerle insanlarýn savaþma arzusunu kýrýp ümitsizliðe itmeyi amaçlar.

BASKIYA KARÞI TEPKÝLER KAYGININ YÜKSELMESÝ:
Korkuda objektif bir tehlike vardýr. Korkunun objesi bellidir. Kaygý (Anksiyete) da obje belirsizdir. Sebebi bilinmeyen bir korku, serbest dalgalanan, belirsiz, endiþe gerilim halidir.
Fiziki belirtileri; ellerde titreme, terleme, sýk idrara çýkma, çarpýntý, iþtahýn kaybolmasý, baðýrsaklarýn bozulmasý, kaslarda kasýlma, sýk nefes alma, vücutta ýsý deðiþiklikleri gibi belirtiler oluþur.
Psikolojik belirtiler olarak zayýf, kýrýlgan kiþilik özelliðinde olanlar kolayca depresyon, savaþ þoku, muharebe yorgunluðu, post-travmatik stres bozukluðu gibi bulgularla savaþamaz hale gelir. Grup desteði, birlik ruhu, savaþma arzusu yeterli ise korkularýný yener ve savaþma gücünü arttýrýr.
Yeterli ruhsal destek, soyut deðerlere inanç yoksa ufak baskýlarý tolere edemez. Özellikle kuvvetli ve uzun süreli baskýlara dayanmak çok zorlaþýr. Savaþta psikolojik yýkýlmalarýn iki etkeni vardýr. Birincisi baskýlarýn þiddeti, ikincisi kiþinin direncidir.
Kiþinin stres belirtileri sýkýntýlý, kýzgýn, huysuz, sinirli, ufak olaylardan kavga çýkarma, aðlama gibi belirtilerdir. Grubun stres belirtileri ise tartýþmalarýn artmasý, hastalýklarýn, viziteye çýkýþýn artýþý, çalýþma ahenginin bozulmasý, kurallara önem vermemek, üretkenliðin düþüþü, eleþtiriye duyarlýlýk, otoriteye itaatsizliktir.
Savaþ alanýnda olsun çalýþma hayatýnda olsun grup stratejisinin uzun sürmesi verimliliði, üretkenliði düþürür. Bunun için ideal olan savaþ psikolojisinden kýsa sürede çýkýlmasýdýr.

SAVAÞMA ARZUSU
savaþýn amacý düþmaný savaþamaz hale getirmektir. En kýsa ve tehlikesiz yol savaþma arzusunu kaybettirmektir. Ýkinci yol düþmaný top yekun yok etmek, üçüncü yol sadece silahlarýný ve ikmal gücünü yok etmektir.
Çinli savaþ filozofu Sun-Tzu “Savaþmadan kazanmak en iyisidir” diyor. Bugün modern askeri düþüncede savaþma arzusunu kaybettirmek için psikolojik savaþ yöntemleri uygulanýyor. Bozguncu propaganda ile savaþmama isteði doðurmak disiplin ve itaati bozmak, komutana saygý ve güveni azaltmak, korku duygusu ve ümitsizliði teþvik etmek desteklenir.
Eðer bireylerde kiþisel çýkarlarý toplumun ortak çýkarlarýna feda etme, kiþisel kaygýlardan vazgeçme, milletin sevinç ve üzüntüsü ile üzülüp sevilebilme, bir bütünün parçasý olduðu þeklindeki grup duygusunu taþýyabilme özellikleri varsa savaþma arzusu kolay zarar görmez.

Amaçlý ve savaþ arzusu olan ordu gerekli ruhsal desteðe sahip demektir ve kolay durdurulamaz. Modern asker hayatta kalmasýnda birlik ruhunun önemini bilir. Bu güven onun direncini arttýrýr. Fakat modern askerin bir zaafý vardýr. Teknolojiye güvenir ama psikolojik direnci düþüktür. Yýkanamadýðý, uykusuz kaldýðý, kolasýný içemediði zaman kendini kötü hisseder. Bu durum uzun sürerse savaþma arzusu azalýr. Küreselleþmenin nimetlerinden faydalanan, belli konfora alýþmýþ askerin uzun süre savaþma arzusunu devam ettirmesi çok zordur.

PSÝKOLOJÝK YARALANMALAR
Psikolojik savaþ insanlarýn duygu, düþünce ve davranýþlarýný deðiþtirmeyi hedefliyor. Bazen bu deðiþtirme insaný etki altýna alýp yönlendirmenin ötesinde, onun ruh saðlýðýný bozucu etki yapar.

Stres etkeni
Ayný olay, A kiþide hiç etki yapmazken, B kiþide hastalýk yapabilir. Psikiyatri, bozulan ruhsal durumu tanýmlayan ve çözüm üretmeyi amaçlayan bir bilim dalýdýr. Psikoloji bilgi psikiyatri ise çözüm üretir.
Genetik yatkýnlýklarýn stres etkeni karþýsýnda büyük rol oynadýðýný, son 10 yýlda yapýlan araþtýrmalar doðruladý. Stres karþýsýnda, depresyona girebilen veya þizofrenik daðýlma gösterebilen insanlarýn beyinlerinde stres altýnda protein üreten hatalý genler olduðuna dair güçlü kanýtlar var. Fakat son yýllarda bulunan yeni ilaçlarla stresin ürettiði ve bozduðu kimyasal denge düzeltilebiliyor.

Depresyon
Dünyada depresyon salgýný denilebilecek bir artýþ söz konusudur. Eðer önlem alýnmazsa 2020 yýlýnda depresyon, kalp-damar hastalýklarýnda en önemli ikinci saðlýk sorunu olacaktýr. Depresyon artýþ hýzýnýn nedenleri olarak, modern insanýn yaþadýðý psikolojik taciz, baþarý baskýsý, tüketim çýlgýnlýðý, doyumsuz sermayenin rekabetçiliði ve hýzlý yaþamý teþvik etmesi, beklenti düzeyinin yüksek tutulmasý sayýlabilir. Bireysel mutluluk bozulduðunda küresel mutluluk da bozulacaktýr.
Depresyon kiþinin yaþamdan zevk almamasý, ilgi ve enerjisini kaybetmesi, uyku ve iþtahýnýn bozulmasý, zihninin yavaþlamasý gibi belirtilerle seyreder. Çok þükür ki, tedavisinde týp çok baþarýlý. Beyinde bozulan kimyasal denge tedavi ile düzeltilebiliyor.
Kedisi öldüðü için depresyona girebilen insan, olumlu yaþam felsefesi ile hayattan zevk almayý baþarabiliyor.
Kronik, uzun süre depresyon hastalýðýnýn mide, kalp, akciðer, kemik iliði gibi bir çok organý bozduðu bugün bilimsel olarak belirlendi ve gösterildi.
Psikolojik olarak acý çektirdiðimiz insanýn bedenine de, bir bedel ödettiðimizi unutmamalýyýz. Fareler üzerinde yapýlan bir deneyde, uykusuz býrakýlarak strese sokulan farelerin bir süre sonra midelerinde stres ülseri oluþtuðu bilinmektedir.
Posttravmatik stres bozukluðu (PTSB)
Kiþi, fizik bütünlüðünü bozacak bir tehdit yaþadýðýnda veya böyle bir olaya tanýk olduðunda ortaya çýkan bir hastalýk türüdür.
Aþýrý korku, çaresizlik ve dehþet yaþanmýþtýr
Olayý tekrar tekrar yaþar (Flashback). Rüyalar, kabuslu ve korkutucu olur. Olayý hatýrlatan durumlarda þiddetli sýkýntý hissi ortaya çýkar. Ýnsanlardan uzaklaþma ve yabancýlaþma yaþanýr. Geleceði kalmadýðýný düþünür. Gürültülü sese aþýrý duyarlýlýk vardýr. Düþüncesini toplayamaz.
Bu belirtiler, stresin beyinde yaptýðý deðiþikliklerle ilgilidir.
Ýnsanda korku, çaresizlik ve dehþet uyandýrmayý amaçlayan psikolojik savaþ yöntemlerinin, ne kadar insanlýk dýþý olduðu ortaya çýkardýðý sonuçlardan anlaþýlmaktadýr.

Savaþ þoku
Savaþlarda baþýn yaralanmasý, napalm yanýðýnda daha fazla savaþma gücünü zayýflatan bir ruhsal yaralanmadýr. Kiþiyi savaþamaz hale getiren bütün psikolojik tepkilere savaþ þoku denir.
Sivil yaþamda, hayatta kalmak ve ölmek gibi bir sorunu olmayan insanýn vazifesi birden insan öldürmek olmuþtur. Ayrýca yaþamý kýsýtlanmýþtýr. Siperi terk edemez, mazeret beyan edemez. Fiziki olarak iyi hazýrlýklý olsa da, gelecek tehlikeleri beklemek zorundadýr. Böyle durumlarda ilk tepki, korkudur. Eðer kiþide savaþ ideolojisi varsa, sadakat duygusu geliþmiþse ve ölümü kutsallaþtýrmýþsa korku ona zarar vermez. Amaçsýz, keyif odaklý yetiþmiþ, ölümden sonra yok olacaðýný düþünen bir asker kendisini riske atmamak için bütün yollarý dener. Strese dayanýklýlýðý azalýr, kolayca savaþ dýþý kalabilir.
Grup duygusu geliþmiþ, komutanýna güvenen, eðitim ve disiplin düzeyi yüksek bir askerin savaþ þoku yaþama riski azdýr. Ne yaptýðýný bilen komutan, emrindekilerin ruhsal direncini yüksek tutmayý baþarýr. Psikolojik savaþ yöntemlerini bilen komutan, savaþýn psikolojik baskýlarýný giderecek bir yol geliþtirebilir.

Çocuklara Cep Telefonu Ve Bilgisayar Niye Alinmamalý?

Bu soru birçok anne-babayý oldukça fazla ilgilendiren önemli bir soru. Soruya cevap verilecek olsa anne-babalarýn hemen hepsinin kendine göre deðiþik nedenleri de olacaktýr. Konuya sosyolojik ya da felsefi olarak bakmadan önce tamamen somut ve anlaþýlýr bir þekilde gelin temel baþlýklarýyla konuya açýklýk getirmeye çalýþalým:

1. Cep Telefonu ve Bilgisayar Nedir? Sorusuna verilecek tanýmlama ile baþlayalým.
Cep Telefonu; Geliþen, hýzlanan ve karmaþýklaþan hayat temposuna ayný hýzda uyum saðlamak için gerektiðinde ve zamanýnda hareket halindeyken bile ulaþmak-iletiþim saðlamak ihtiyacýný gideren önemli bir teknolojik alettir. Tüketim, saðlýk, zamaný etkili kullanmak… gibi birçok hassasiyete dikkati birlikte getirir.

Bilgisayar; Geometrik ve hatta sayýsal verinin ifade edemeyeceði biçimde hýzla artan bilgiyi depolamayý, bilgi ile iþlemleri hýzla yapýp zaman tasarrufu saðlamayý, internetle birlikte tüm evrenle çok hýzlý iletiþim kurarak geliþmeyi saðlayan, devasa kütüphaneleri mikro bir çipe yerleþtirmeyi baþaran teknoloji harikasý bir araçtýr. Doðru ve etkili kullaným, saðlýk, zaman, internetin yararlý sunumu… gibi birçok hassasiyeti birlikte gerektirir.

2. Cep Telefonu ve Bilgisayar Ne Deðildir?
Þimdi de özellikle bu iki teknoloji harikasýnýn zararlý etkileri ve kullanýmýndan bahsetmek lazýmdýr. Cep telefonu fotoðraf makinesi deðildir, müzik seti deðildir, atari deðildir, arkadaþ deðildir, hele vücudumuzun bir parçasý hiç deðildir.

Bilgisayar; evimiz deðildir, sýrdaþýmýz deðildir, film seti deðildir. Oyun aracý deðildir, tek ödevimiz deðildir, sýnavlara hazýrlamaz, ailemiz deðildir, edinemediðimiz bilgi ve ya gideremediðimiz her türlü merakýmýz için tek araç deðildir. Ayrýca bunlara sahip olmak Çocuk Haklarý ile ilgili bir gereklilikte deðildir.

3. Çocuklara Ne Zaman Cep Telefonu ve Bilgisayar Alýnabilir?
Bu sorunun cevabý yukarýda açýklanan iki maddenin ortak sonucudur. Her þeyden önce konuyu bilgisayarla tanýþma süreci ile karýþtýrmamak gerekiyor. Bilgisayarý tanýmak ile onu kullanýcý olarak hayatýna sokmak çok ayrý birer süreçtir.

Çocuklarýmýzýn sorumluluk almaya baþladýklarýný gördüðümüz, kendileriyle ilgili konularda karar sürecine katýlabildiklerini fark ettiðimiz; tüketimin insana yararlýlýðý ve ihtiyaçlarý ile iliþkisini kurabildiðini anladýðýmýz, deðer yargýlarýný oluþturmaya baþladýðý ve kendini kontrol mekanizmasýnýn geliþmeye baþladýðýný fark ettiðimiz,…….. daha da önemlisi ona cep telefonu ve bilgisayarý aile olarak biz alabileceðimiz zaman (Yani borçlanarak bilgisayar ya da cep telefonunun alýnmamasý gerektiðini bilmeyen aileler de var mý ki? ) çocuklarýmýza uygun düzeyde bu araçlarý alabiliriz. Bir de tüm bunlar gerçekleþti ama çocuklarýmýz bu iki cazibenin de etkisine takýlmamýþsa eðer, ihtiyaç deðil ve onlar istemiyorken kendi baþýmýza almaya kalkýþmak ta çok doðru bir tarz deðildir.

Tüm izah edilenler ýþýðýnda genel olarak bazý aile ve çocuklar için lise dönemi uygun bir dönem olarak düþünülebileceði gibi bazen bu daha da geciktirilebilecek bir süreçtir.

Bazý anlayýþlarýn bu teknolojik araçlarýn hayatý kolaylaþtýrmaktan baþka ne zararý var ki, ne olacak dediðini duyar gibiyim… Bu doðru ve uygun olmayan tarzýn en önemli etkisini; çocuklarýyla anlaþamamak, antisosyal geliþim, fiziksel görünümlerinde dengesiz geliþim, görevlerini ( öðrencilik, evlatlýk,…) yapmamalarýný þikayet, özgüven eksikliði,…vb. birçok problemle uzmanlara ve yardým merkezlerine ailelerimiz tarafýndan yapýlan psikolojik yardým baþvurularýnda sýkça yaþýyoruz…

Beynimizdeki Negatif Eðilim

Neden bir zamanlar bize yapýlan hakaretler, kötü davranýþlar beynimizin içine belki de yýllar boyunca yerleþip kalýyor? Niye insanlarýn depresyonu geçiþtirmek için fazladan çaba göstermesi gerekiyor? Bütün bunlar beynimizdeki 'negatif eðilim'den kaynaklanýyor: Beyniniz, kötü haberlere karþý daha fazla duyarlýlýk gösteriyor. Bu eðilim, o kadar otomatik bir þekilde meydana gelir ki, beynin bilgi iþleme sürecinin en erken safhalarýnda bu keþfedilebilir.

Örnek olarak, önceden Ohio State University'de, þimdi ise University of Chicago'da çalýþan John Cacioppo'nun çalýþmalarýný ele alabiliriz. Cacioppo, insanlara deðiþik duygular uyandýracak resimler gösterdi; pozitif duygu uyandýranlar (örn: Ferrari, pizza), negatif duygu uyandýranlar (örn: kötürüm bir surat, ölü bir kedi) ve nötr duygu uyandýranlar (örn: tabak, saç kurutma makinesi). Ayný zamanda, bu sýrada oluþan bilgi iþlemenin þiddetini yansýtan ve beynin serebral korteksinde meydana gelen elektriksel aktivite kayýt edildi.

Cacioppo'nun açýklamalarýna göre; beyin negatif uyaranlara karþý daha güçlü bir tepki gösteriyor. Elektriksel aktivitede daha fazla bir dalgalanma meydana geliyor. Bu yüzden, tutumlarýmýz iyi haberlere oranla kötü olaylardan daha fazla etkilenmektedir.

Negatif olaylara daha fazla aðýrlýk vermemiz aslýnda iyi bir sebepten kaynaklanýyor olabilir ve bizi zarar verebilecek þeylerden koruyabilir. Ýnsanlýk tarihi boyunca, hayatta kalmamýzý tehlikelerden kaçma yeteneðimize borçluyuz. Beynimiz, bizim tehlikeleri fark etmemizi kaçýnýlmaz kýlacak ve böylece bunlara tepki göstermemizi saðlayacak sistemler geliþtirmiþtir.

Negatif durumlara karþý beynin aþýrý duyarlý olmasý, bu eðilimin yaþamýmýzýn bütün alanlarýnda da çalýþacaðý anlamýna gelmektedir.

Bu eðilimin, yakýn iliþkilerimizin çoðu üzerinde güçlü bir rolü olduðunu öðrenmek süpriz olmamalýdýr. Birçok çalýþma göstermektedir ki, çiftler arasýndaki iliþkilerde olumsuzluk ve olumluluk arasýnda ideal bir denge vardýr. Saðlýklý evliliklerde, olumlu ile olumsuz arasýndaki dengeyi otomatik olarak ayarlayan bir termostat var gibidir.

Mutlu çiftleri, evliliklerinde derin sorunlar yaþayan diðer çiftlerden esas ayýran þey, birbirlerine karþý olan, olumlu ve olumsuz duygu ve hareketler arasýndaki saðlýklý dengedir. Çok sýk tartýþtýklarý halde, bu durumu birbirlerine sevgi ve tutku gösterileriyle dengeleyebilen çiftler vardýr. Bu çiftler, pozitif davranýþlara ne zaman ihtiyaç duyulduðunu net olarak bilirler.

Fakat bu iþin hileli bir tarafý var. Negatif, pozitife oranla daha aðýr bastýðý için, dengenin saðlanmasý demek, pozitif ile negatif arasýnda %50 eþitlik olacak anlamýna gelmemektedir.

Araþtýrmacýlar, çiftlerin kavga ederek ve olumlu bir þekilde geçirdikleri zamaný dikkatli bir þekilde planýný çýkardýlar ve evlilik hayatýný, her iki partner için de tatmin edici kýlmak için gerekli olan olumsuzluk ile olumluluk miktarýnýn arasýnda çok spesifik bir oran olduðunu buldular.

Bu sihirli oran bire beþ. Karý-koca arasýnda her olumsuz olaya karþýlýk, beþ kez pozitif duygular ve etkileþim meydana geliyorsa, bu evlilik zamanla daha dengeli olacak gibi gözükmektedir. Buna karþýlýk, boþanan çiftler aralarýnda geliþmekte olan olumsuzluklarla mücadele etmek için çok az pozitif þey yapýyorlar.

Diðer araþtýrmacýlar da, yaþamýmýzýn diðer alanlarýyla ilgili olarak benzer sonuçlar bulmuþlardýr. Önemli olan, bire beþ oranýndaki bu küçük pozitif hareketlerin sýklýðýdýr.

Arasýra meydana gelen büyük pozitif deneyimler (örn: doðum günü kutlamasý) de iyidir, fakat bu tip deneyimler, beynimizin negatif eðilimi önemsememesini saðlayacak etkiyi yaratmýyor. Terazide mutluluðun aðýr basmasý için, küçük pozitif deneyimlerin sýklýðý önemlidir.

Bilgisayar Oyunlarý Çocuklarý Nasýl Etkiler?

Yaþadýðýmýz dönemde bilgisayar oyunlarý çocuklar için adeta vazgeçilmez bir eðlence konumuna geldi. Bilgisayarý olan ailelerin çoðu çocuklarýný bilgisayarýn baþýndan kaldýramamaktan, olmayanlar ise çocuklarýnýn eve bilgisayar alma yönündeki ýsrarlarýndan þikayet ediyorlar. Ayrýca son dönemlerde þiddet içeren oyunlarýn giderek artmasý, aileleri bu oyunlarýn olumsuz etkileri üzerine de düþünmek zorunda býrakýyor.

Bilindiði gibi oyun oynamak çocuklar için bir lüks deðil, ihtiyaçtýr. Bununla beraber çocuða doðru bir eðitim verilmesi açýsýndan ailelerin oyuna ayrýlacak süre ve oyunun içeriði konusunda dikkatli olmasý ve bilinçli hareket etmesi kuþkusuz önemlidir. Bu baþlýk altýnda hem bilgisayar oyunlarýnýn çocuk üzerindeki etkilerini hem de ailelerin dikkat etmesi gereken noktalarý ortaya koymaya çalýþacaðýz.

Bilgisayar Oyunlarý Çocuklarý Nasýl Etkiler?

Bilgisayar oyunlarý deyince çoðunluðun aklýna þiddet içeren oyunlar ve bunlarýn olumsuz etkileri geldiði için bu konuyu þöyle bir araþtýrmadan yola çýkarak anlatalým. Bir grup çocuða tek baþlarýna iken þiddet içeren görüntüler izletiliyor. Ayný görüntüler baþka bir grup çocuða ise yanlarýnda bir büyük varken gösteriliyor. Görüntüleri yalnýz baþýna izleyen çocuklar her seferinde bu görüntülerden daha çok zevk almaya ve günlük hayattaki konuþmalarýnda orada duyduklarý kelimeleri kullanmaya, görüntüdeki kahramana benzer hareketler yapmaya baþlýyorlar.
Bir yakýnlarýyla birlikte görüntüyü izleyen çocuklar ise giderek þiddet içeren sahnelerden rahatsýzlýk duymaya baþlýyorlar. Çünkü izleme esnasýnda yanlarýndaki büyükleri, çocuklara izledikleri olaylarýn kötü olduðunu anlatýyor. Dahasý þiddete maruz kalan kiþinin hissedecekleri hakkýnda düþünmelerini saðlayarak çocuklarýn empati yeteneðini geliþtirmeye çalýþýyor.

Yalnýz baþýna izleyen çocuklar bu görüntüleri oyun olarak görüp ondan zevk alýyorlar, diðerleri ise gördükleri olaylarýn gerçekte nasýl anlamlandýrýlmasý gerektiðini öðrendikleri için ayný görüntülerden rahatsýzlýk duyuyorlar.

Televizyon gibi bilgisayar oyunlarýnýn da küçük çocuklar üzerindeki etkisi daha fazladýr. Çocuðun gerçeklik duygusunun yedi yaþýnda geliþtiðini hatýrlarsak yedi yaþýndan küçük bir çocuðun gerçekle hayal arasýndaki sýnýrý çizemediðini görürüz. Gördüklerini anlamlandýramayan çocuk anne babasýnýn tepkisine bakar. Eðer anne baba panik yapýyorsa, ciddiye alýyorsa çocuk bunun ciddi bir þey olduðunu düþünür. Beyninde korkuyla ilgili alanlar harekete geçer ve aþýrý stres kimyasallarý salgýlamaya baþlar. Anne baba soðukkanlý ise daha az etkilenir. O nedenle çocuklarýn, özellikle küçük çocuklarýn, gerek televizyon izlerken gerekse bilgisayarda oynarken mümkün olduðunca yalnýz býrakýlmamasý gerekir.

Son yýllarda iyice yayýlan bir akým, kitle iletiþim araçlarý vasýtasýyla popüler kimliklerin oluþturulmasý ve bu kimliklerin bilgisayar oyunlarýyla desteklenmesi yoluyla çocuklara benimsetilmeye çalýþýlmasýdýr. Çocuklarýn popüler kimliklerle özdeþim kurmasý saðlanarak o kimliklerin üzerinden tüketim arttýrýlmaya çalýþýlmaktadýr. Buna karþý çocuklarý küçük yaþtan itibaren bilinçlendirmek gerekir. Aileler çocuklara bu kimliklerin kasýtlý olarak ortaya çýkarýldýðýný anlattýklarý takdirde çocuk eleþtirel düþünme becerisi kazanýr. Eleþtirel düþünebilen bir çocuk da her gördüðüne, duyduðuna inanmak yerine, görüp duyduklarýný bir süzgeçten geçirdikten sonra kabul ya da reddeder. Gördüðü her þeyi olduðu gibi beynine yazan bir çocuk þiddeti haklýlaþtýran görüntüleri zihnine kaydederse büyük olasýlýkla hak arama, sorun çözme yöntemi olarak þiddeti seçecektir.Bilgisayarý ve televizyonu baþtan sanýk sandalyesine oturtmak yerine çocuða bu aletleri doðru kullanmayý öðretmek gerekir. Yapýlan araþtýrmalar bilgisayar oyunlarýnýn çocuklarýn zihinsel geliþimi üzerine olumlu etkilerinin de olduðunu gösteriyor. Doðru oyunlar aracýlýðýyla öðrenmeyle ilgili zihinsel süreçleri harekete geçirerek çocuða stres altýnda soðukkanlý kalma becerisi, dikkatini uzun zaman sürdürme becerisi kazandýrýlabilir.Çocuða doðal bir ihtiyacý olan oyun sayesinde birçok þey öðretilebilir. Mesela bizim klinikde kullandýðýmýz bilgisayarlý eðitim modülleri dikkat daðýnýklýðý çeken, okuldaki baþarýsý düþük olan çocuklara kavrama, algýlama, akýl yürütme, görsel beceri gibi yetenekler kazandýrmakta oldukça faydalýdýr. Özellikle hiperaktif çocuklarýn acelecilik ve sabýrsýzlýk gibi belirgin özelliklerini törpülemek, onlara katlanmayý, yýlmamayý öðretmek için bu tür oyunlar kullanýlmaktadýr.

Bilgisayar Karþýsýnda Çok Fazla Zaman Geçiren Çocuklar

Çocuklarýn oyun oynamalarýnýn onlar için doðal bir ihtiyaç olduðunu ve bilgisayar aracýðýyla da çocuklara bazý þeylerin öðretilebileceðini ifade ettik. Ancak bir çocuðun bütün gününü bilgisayarda oyun oynayarak geçirmesinin de doðru olmadýðý açýktýr.Oyunda baþarýlý olmak, örneðin bir makineyi kontrol edebilmek, bir yarýþý kazanabilmek çocukta üstünlük duygusu oluþturur. Bu durum çocuðun hoþuna gider ve çocuk kendisini mutlu hisseder. Bunun nedeni o esnada beyninin mutluluk kimyasallarý salgýlamasýdýr. Fakat çocuk bunu sürekli yaptýðý zaman sadece onunla mutlu olmayý öðrenir, baþka mutluluklarý tadamaz. Halbuki insan beyni baþka sebeplerle, uðraþlarla da mutluluk hormonu salgýlayabilir. Bilgisayar oyunlarý da, televizyon vb. de kontrollü kullanýlmalý, insanýn hayatýnda baþka þeylere de zaman ayrýlmalýdýr.Çocuk baþka þekillerde karþýlayamadýðý duygusal ihtiyaçlarýný karþýlamak için bilgisayar oyunlarýna sýðýnýyor olabilir. Fakat þöyle bir sorun vardýr; çocuk oyun oynarken mutlu olur ama oyun bittiði zaman hayatýn gerçekleriyle karþý karþýya kalýr, mutsuz olur ve tekrar oyuna döner. Bir müddet sonra bütün gününü bilgisayar karþýsýnda geçiren, gece geç yatan, sabahleyin kalkamayan, gözü bir þey görmeyen, okuldaki baþarýsý düþen bir çocuk ortaya çýkabilir. Böyle bir durumla karþýlaþmamak için baþtan önlem almak gerekir.

Aileler Ne Yapmalý?

Bir çocuða “Bilgisayar oyunu oynama” demek hiçbir zaman gerçekçi olmaz. Ýnsanlarda yasaklanan þeylere karþý merak ve öðrenme içgüdüsü uyanýr. Bu nedenle yasaklamak çözüm deðildir. Yasaklamak yerine çocuða bilgisayarý doðru kullanmayý öðretmek ve onu farklý alanlarla, hobilerle tanýþtýrmak gerekir. Öncelikle çocuðu anlamak lazýmdýr, anlamazsak çocuk için doðru olaný bulamayýz. Uzun bir süre bilgisayar istedikten sonra buna kavuþan çocuðun ilk günlerde bunun keyfini çýkarmasýna izin verilmelidir. Ondan sonra aile içi oturum yapýlmalý ve çocuða bilgisayar kullanma kültürü anlatýlmalýdýr.Çocuða þöyle diyebiliriz: “Bilgisayarda oyun oynamanýn yararlarý da zararlarý da var. Kimi oyunlarla zekaný, düþünsel kapasiteni geliþtirebilirsin. Ancak her konuda olduðu gibi bilgisayarla da ilgili bazý kurallarýmýzýn olmasý gerekir. Biliyoruz, senin eðlenmeye de dinlenmeye de ihtiyacýn var ama bunun belli bir süresi olmalý.”Aileler bilgisayarla ilgili koyduklarý kurallara çocuklarýnýn ne kadar uyduðunu takip etmelidirler. Çoðu anne bunu ilk birkaç gün takip edip sonra býrakabiliyor. Çocuklar annelerinin yufka yürekliliðinden yaralanýp bir müddet sonra rahatlýkla eskisi gibi davranabiliyorlar. Aileler uygulamayacaklarý kurallarý koymamalý, koyduklarý kuralýn da arkasýnda durmalýdýrlar. Çocuk böylece bilgisayarla oynamanýn, televizyon seyretmenin yöntemini öðrenmiþ olur. Çocukta görev bilgisi, sorumluluk duygusu oluþtuktan sonra gerisi kolay olacaktýr. Sorumluluk bilincine eren çocuk gereðinden fazla oyun oynarsa zaten kendisini huzursuz hisseder.Ailelerin yaptýðý hatalardan birisi de þudur: Çocuk tam kendisini bilgisayara kaptýrmýþ oynarken “Hadi ders çalýþ” denilince çocuk derse düþman olur. Onun yerine “Vaktin doluyor, bak sana 10 dakika daha müsaade. 10 dakika sonra dersinin baþýna oturacaksýn” denirse daha iyi olur. Öbür türlü çocukla anne zýtlaþýr ve iliþkileri daha da bozulur. Bozulan iliþkiyi düzeltmekse oldukça zordur.Aile çocuðu bir türlü vurdulu kýrdýlý oyunlardan vazgeçiremiyorsa hiç olmazsa bunu onaylamadýðýný çocuða ifade etmelidir. Uzmanlar çocuklarýn günde en fazla iki saati bilgisayar baþýnda geçirebileceðini söylüyorlar. Bu süre arttýkça zararlar da artýyor. Onun için anne babalar çocuklarýna baþka uðraþlar edindirme konusunda yardýmcý olmalý, mümkün olduðu kadar onlarla birlikte olup hep birlikte zaman geçirecekleri hobiler geliþtirmelidirler.Bilgisayar oyunlarýnýn popüler kimlikler benimsetme ve þiddete eðilimi arttýrma gibi olumsuz etkilerinin olabileceðini vurgulamýþtýk. Bunun için anne babalar çocuðun gerek bilgisayar gerekse televizyon aracýlýðýyla maruz kaldýðý mesajlarý takip edip gerektiðinde uyarýlarda bulunmalý, çocuða eleþtirel düþünme yeteneði kazandýrmalýdýrlar. Çocuðun doðru-yanlýþ, iyi-kötü kavramlarýný doðru kurgulamasý büyük ölçüde ailenin göstereceði dikkat ve özene baðlýdýr.Anne baba çocuðu eðitemiyor, doðru yönlendiremiyorsa, sorunu bilgisayar oyunlarýnda deðil kendilerinde aramalýdýrlar. Doðru yöntemler kullanýldýðý takdirde bilgisayar oyunlarý zaman yönetimi, mesajlarý doðru algýlama, eleþtirel düþünme, görsel becerinin artýþý, zihinsel kapasiteyi yükseltme, stres altýnda soðukkanlý kalabilme becerisi gibi özelliklerin kazandýrýlmasýna aracý olabilir. Bilgisayar oyunlarýný zararlý deyip yasaklamak yerine doðru kullanmayý öðretmemiz gerekir.

Þiddetin aile içi yansýmalarý özellikle feodal toplumlarýn en derin yarasý iken, en az deðinilen ve medyada da ajitasyon unsuru olarak kullanýlmasýnýn dýþýnda yer verilmeyen mesele çocuk istismarýdýr.
Bu mevzunun derinliði birkaç yazýnýn devamýyla ancak kavranabilir sanýrým. Bu metinde daha çok fiziksel þiddet boyutundan söz edeceðim.

Yurtiçi ve yurt dýþý istatistiklere göre þiddet uygulayan kiþi ile eðitimi arasýnda doðrudan bir baðlantý mevcut deðil. Olayýn matematiði, þematiði, akademiði vs vs vs… yýllardýr yazýlýp çizilmektedir. Biz burada tekrar lama sýkýcýlýðýna düþmeyelim.

Aile içi þiddeti yaþamýnýn bir parçasý haline gelmiþ çocuklar, ilk çocukluk dönemi(0–8)henüz olayý tanýmlayamýyor olmanýn þaþkýnlýðý ile dýþarýda gözle görünür bir tepki vermezler. Hatta öyle doðal, canlý ve neþeli davranabilirler ki siz serap’ýn Ayþe’nin, murat’ýn, her akþam tekme tokat darp aldýðýna, aþaðýlandýðýna inanamazsýnýz. Ne zaman ki bahar gelip de yazlýklar giyinir, o zaman neden bu çocuklar uzun kollu giyiyor, þort giymiyorlar diye belki düþünebilirsiniz. Sýradan doktor muayenelerinde fark edilen çürükler anne ve babasý tarafýndan düþmüþ! Çocuk iþte diyerek kolayca geçiþtiriliverir.

Kimi zaman evin erkeði (?) dir bu iþkenceci… Ancak kendini ve insan hayatýný böylesine aþaðýlayan annelerde azýmsanmayacak orandadýr.
Kocasýndan gördüðü þiddetin ve cinsel istismarýn(eþlerine tecavüz eden beylerin trajedisi ayrý bir yazýnýn konusu)acýsýný evlatlarýndan çýkartmakta pek de bir mani görmezler. Ve bu karanlýðý aydýnlatmaya yetecek örnekleri de olduðunu savunurlar.
Çok yoruluyorum. Hiç söz dinlemiyor. Bu çocuk bunu hak etti. Dayak cennetten çýkmadýr. Anne baba deðil mi? döverde severde…
Minicik bedenler, bu darplara hiç tepki veremezler belki sadece aðlayabilirler. Sonra da minik karnýnda ki yara, bacaðýnda ki morluk ve kesik kendilerine sorulduðunda sakin sakin hiçbir duygu ifadesi belirtmeden anlatýrlar.

Bu yazýyý okuyanlarýn içinde minik bir sýzýntý yayýlabilir; ya kendi yaþadýklarýndan ya da kendi çocuklarýna yaptýklarýndan…
Ancak sýzýntý, sýzlama, sýzlanma ne yaralarý iyileþtiriyor ne de geleceðe ektiðimiz minik bedenlerin kalbinde ki sönmüþ umutlarý geri getirebiliyor?

Feodal toplumlarda yaþanan trajedilerin en önemlisi yaþanan iþkencenin yokmuþ gibi yapýlmasý, kol kýrýlýr yen içinde kalýr atasözümüze sadýk kalýnarak, dýþarýya karþý cici gülümsemelerin takýnýlmasýdýr.

El ne der? Eller duymasýn! Rezil oluruz ele âleme, vs…
Yýllar önce Ankara da yaþadýðýmýz büyük bir site vardý. Orta halli iþçi ve memur ailelerinin yaþadýðý bu uzun apartmanlarda her evden deðiþik sesler gelirdi. Henüz dokuz yaþlarýnda saçlarý örgülü bir ilkokul öðrencisi iken alt katýmýzda s…adlý arkadaþýmýn evinden yükselen sesler çocuk belleðime kazýnmýþtý…

Sabahlarý muhtemelen hiç uyuyamadan, belki yorgunluk ve acýdan birkaç saat sýzdýktan sonra hiçbir þey yok gibi o kara önlükleri giyer, dantel yakarlýmýzý takar ve okul yoluna düþerdik.
Konuþmazdý. Konuþamazdý. Ne desin di? Kime ne desin? Nasýl anlatsýn? Kim çare olabilir di?

Yýllarca sürdü bu. Sürebildi. Çocuktum o zamanlar. Ben ne deseydim? Bütün komþular bilirdi o evde ne cehennemlerin yaþandýðýný…

Onlarýn geldiði ortamlarda aðýr bir sessizlik olurdu. Annesi kadýnlarýn toplantýlarýna katýlamazdý çürüklerinden utancýndan. Kimse de bir þey yapmazdý. Herkes seyretti olup biteni.
Sessizlik, uðursuz bir sessizlik…

Taþýndýk sonra ve tekrar karþýlaþtýðýmýzda,gözlerinde öfke,kalbinde ise masum bir bekleyiþ gördüm.üniversiteyi okuyamadý.evlendi mi bilmiyorum….sevdi mi hiç? Sevildi mi? Sevginin ve emeðin deðerini bilen insanlarla karþýlaþabil dimi?

Nedir bir insaný arkadaþtan ayýran?
Kalabalýk mýyýz? Toplum mu?
Siz hiç kendi yavrusuna tekme tokat giriþen bir hayvan gördünüz mü?
Bir þiirimde þöyle demiþtim;
Kötülük gücünü sessiz çoðunluktan alýr…

Gökten üç elma deðil, yüzlerce masal düþtü. Siz kendi masalýnýzý yakalayýn
1916 yýlýndan bu yana, psikolojik danýþmanlar, kitaplarý terapi aracý olarak kullanýyorlar.
''Þimdi, çocukluðunuza bir yolculuk yapacaðýz sizlerle. Çocukluðunuzdaki masallarý anýmsayacaðýz. Kendimizi rahat býrakalým. Gözlerimiz kapalý.
... Çocukluðunuzu düþünüyorsunuz. Sýcak, güvenli bir ortamda küçük bir çocuksunuz. Hani size anlatýlan masallar vardý. Masala ben baþlayacaðým siz devam edeceksiniz...
Bir varmýþ
Bir yokmuþ
Evvel zaman içinde
Kalbur saman içinde
Develer tellal iken
Pireler berber iken
Ben annemin beþiðini
Týngýr mýngýr sallar iken
.....
Ýlk çaðrýþýmlarý yakalayýn ve bellek arþivinizden çýkýp gelen o masalý sürdürün lütfen...
Ankara Üniversitesi, Eðitim Bilimleri Fakültesinde düzenlenen "II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatý Sempozyumu"nda (4-6 Ekim 2006) konferans salonunu dolduran çocuk, genç, yetiþkin yüzlerce katýlýmcý, yukarýdaki yönergeye uyup düþler alemine dalmýþ, çocukluklarýndan bir masalý yaþýyor...
Sunucu, yönergeyi sürdürüyor: "Masal kahramanlarýný gözünüzün önüne getirin, onu iyice canlandýrýn hayalinizde, o nasýl bir kahraman... Özellikleri neler... Masaldaki olaylarý anýmsayýn. Siz masalda hangi kahramanla özdeþleþiyorsunuz? Size hangi yönlerden benziyor acaba... Nasýl bir çocuk o masalý dinleyen... O masal sizin için ne ifade ediyor?.. Tüm bunlarý hissetmeye çalýþýn. O duyguyu yakalayýn: O çocuk ne istiyor sizce ve masal ona istediðini veriyor mu?.. Hazýr olduðunuzda gözlerinizi açabilirsiniz..."
....
Katýlýmcýlar neler yaþadýklarýný paylaþtýktan sonra sunu þu soru ekseninde sürdürülüyor: Kitaplar bizi iyileþtirir mi?
Bibliyoterapi: Okumayla saðaltým
Bibliyoterapi; bireylere problemleri çözmede ya da kendilerini daha iyi tanýyýp anlamalarýnda edebiyat eserlerinden yararlanmalarýný saðlayan bir sürecin ya da etkinliðin düzenlenmesi olarak tanýmlanabilir. Kitap ile okuyucu arasýndaki bu dinamik sürecin iyileþtirici, geliþtirici etkisinin keþfedilmesi, kitaplarýn psikolojik danýþma alanýnda kullanýmýna dikkat çekmiþtir.
Samuel Crothers'in, kitaplarýn terapi amaçlý kullanýmýný bibliyoterapi olarak tanýmladýðý 1916 yýlýndan bu yana, psikolojik danýþmanlar, kitaplarý terapi aracý olarak kullanýyorlar. Aslýnda bibliyoterapi çalýþmalarýna temel oluþturan, kitaplarýn insaný iyileþtirici özelliklerini vurgulayan ilk yaklaþým, Eski Yunan'da bir kütüphanenin giriþinde, kapýnýn üzerinde yazýlý olan bir tümce ile özetlenmiþtir: "Ýnsanýn Ruhunun Ýyileþtirildiði Yer".
Tarihsel geliþim çizgisine bakýldýðýnda, bibliyoterapi çalýþmalarýnýn sistematik olarak 1930'larda kütüphaneciler tarafýndan yapýldýðý görülür. Bu çalýþmalar, kütüphanecilerin, insanlarýn üzerinde iyileþtirici etkileri olan kitaplarý belirleme ve listeleme çabalarý, okuyuculara yararlanabilecekleri, potansiyel olarak iyileþtirici (terapotik) bir güce sahip kabul edilen kitap listesini ortaya çýkarýyordu. Böylece kitaplar, sessiz ve adsýz, alçakgönüllü birer psikolojik danýþman gibi okuyucularýna psikolojik yardým hizmeti sunma iþlevini yerine getirmeye baþladý.
Bibliyoterapi süreci, gerçekte "bireyi doðru kitapla doðru zamanda buluþturmak"la baþlar. Bir diðer deyiþle birey, seçilen kitabý okumaya baþladýðýnda psikolojik danýþma/ terapi süreci baþlamýþ olur.

1. Evre: Özdeþleþme ve yansýtma
Kitapla birey buluþturulurken, birinci evre, okuyucunun öyküdeki kahramanýn sorununu tanýyarak, kendi yaþamakta olduðu sorunla benzer ve farklý yönlerini bulup onunla özdeþim kurabilmesinin saðlanmasýdýr. Bu noktada danýþmanýn rolü, öykü kahramanýnýn kiþilik özelliklerinin tanýnmasý ve kiþilik dinamiklerinin iþleyiþi ile ilgili yorumlar yapabilmesinde bireye yardýmcý olacak açýklamalar sunmasýdýr. Ayrýca bireyin öyküdeki iletiþim aðýný tanýmasýna ve iliþkileri yorumlayabilmesine yardýmcý olmaktýr. Okuyucunun öyküden çýkardýðý anlamý, kendi yaþamakta olduðu soruna uygulayabilmesi ve sorununa iliþkin farklý bir görüþ kazanabilmesi için danýþman bireye yardým eder, ipuçlarý verir, yönlendirir. Özetle bibliyoterapinin birinci evresi "özdeþleþme ve yansýtma" iþlevinin saðlandýðý evredir. Bu evre baþarýldýðý zaman, yani okuyucu öykü kahramaný ile özdeþim kurabildiði ve kendi sorunuyla ilgili bir yansýtma yapabildiði zaman, danýþman yavaþ yavaþ bireyin kendi duygularýný ortaya koymasý için onu cesaretlendirir ve arýnma evresine hazýrlanmasýna yardýmcý olur.

2. Evre: Arýnma (katarsis)
Okur (danýþan) hazýr olduðunda, duygular ortaya çýkarýlmaya çalýþýlarak onu rahatsýz eden, bastýrýlan yaþantýlarýnýn ifade edilmesi, duygusal boþalmayla birlikte arýnma (katarsis) ile belirli bir rahatlamanýn yaþanmasýna yardýmcý olunur. Birey yaþadýðý bu rahatlama duygularýný, bazen sözel olarak ifade edebilir, bazen de kendi içinde yaþayabilir. Bu evre, bibliyoterapiyi normal okuma sürecinden farklý kýlar. Hem öykü kahramanýný hem de kendi duygularýný tanýmaya baþlayýp adlandýrmasýyla, birey unuttuðu, bastýrdýðý, tanýyamadýðý, bir anlam veremediði birçok duyguyu yakalamaya, yaþamaya ve anlamaya baþlar.

3. Evre: Ýçgörü ve bütünleþme
Ýlk iki evrenin ne kadar süreceði bireyin ve sorunun yapýsýna, danýþma sürecinin dinamiklerine baðlý olarak deðiþir. Ancak, birey (danýþan) sorunlarýný kabul etmeye ve onlar üzerinde çalýþýp nedenlerini anlamaya baþladýðýnda üçüncü evreye girilmiþ olur. Bu evre, bibliyoterapinin son evresidir. Bireyin kendi özelliklerine, yaþadýklarýna, sorunlarýna iliþkin bir içgörü kazanarak kendi içinde bir bütünlüðe ulaþabilmesi ile tamamlanýr. Danýþmanýn yardýmý ile içgörü kazanan birey, kendi yaratýcý gücünü kullanarak, öyküdekinden farklý, kendine uygun çözüm seçenekleri üretmeye baþlar. Kendi iç güçlerini harekete geçirir, kendini algýlayýþý deðiþir, farkýnda olmadýðý yönleri tanýyýp kabul etmesiyle bütünlük kazanýr. Böylece bu süreçle öykü iþlevini tamamlamýþ ve bireyin kendi öyküsünü yeniden oluþturmasýna katkýda bulunmuþtur.
'Çocuklukta bizi uyutan, avutan, düþler alemine yolculuða götüren masallar þimdi içimizdeki çocuða ulaþýp onunla iletiþim kurmamýzý saðlayabiliyorsa o masal kahramaný artýk bizi uyandýrýp kendimizle yüzleþtiriyor ve düþler aleminden gerçeðe doðru yolculuða çýkarýyor demektir'.
Gökten üç elma deðil, yüzlerce masal düþtü. Siz kendi masalýnýzý yakalayýn. Masallarýnýzý hiç yitirmeyin!

Trafikte araç kullanýmýnda uyulmasý gereken kurallar, geçmiþ yýllarda uzun süreli araþtýrmalardan elde edilen verilerden ve kimisi hayat kayýplarýna yol açan üzücü deneyimlerden, kimisi de göreceli olarak daha az sýkýntýya yol açan maddi kayýplarýn sonuçlarýndan saðlanan bilgilerle oluþturulmuþtur. Özellikle son yýllarda trafiðe çýkan araç sayýsýndaki artýþ, trafiðe çýkan bu araçlarýn daha eski yýllara göre daha yüksek süratlere ulaþabilir olmasý, daha seri ve kývrak kullanýlabilir olma özellikleri nedeniyle kural ihlalleri ve trafik kazalarýnda artmaktadýr. Özellikle büyük þehirlerde insanlarýn yaþam koþullarýný daha iyi hale getirmek için, ek iþler yapmak zorunda oluþlarý ve bu nedenle bir yerden bir yere yetiþmek için sýnýrlý bir süreye sahip olmalarý, aþýrý hýz ve diðer kural ihlallerini yapmalarýna neden olabilmektedir. Bunun yanýnda özellikle aracý kullanan kiþilerin içinde bulunduklarý ruhsal durum da kiþilerin hatalý araç kullanmalarýna ve trafik kazalarýna yol açabilmektedir. Bu psikiyatrik sorunlar arasýnda kiþilik bozukluklarý (özellikle antisosyal, narsisistik, paranoid, histrionik ve sýnýrda kiþilik bozukluklarý), iki uçlu duygu-durum bozukluðu, panik bozukluk ve dissosiyatif bozukluklar, alkol-madde kullaným bozukluklarý sayýlabilir.

Normal koþullarda hayatýmýzýn kolaylaþtýrýlmasýna hizmet edecek olan araçlar, bu gibi durumlarda birer savaþ aleti ve ölüm makineleri haline gelebilmektedir. Araçlarýn içindeki sürücüler birbirlerine cesaretlerini (!) kanýtlayabilmek için adeta, zýrhlara bürünmüþ ve ellerindeki mýzraklarla birbirine doðru at koþturan ortaçað þövalyelerine benzemektedirler. Bir baþka benzetme ile birbirini düelloya davet eden ortaçað askerleri ya da derebeyleri gibi hareket etmektedirler. Tabii ki içinde bulunduðumuz çað bilgi ve iletiþim çaðýdýr. Artýk cesaret gösterileri ortaçað zihniyetindeki gibi kaba kuvvete dayanmamaktadýr. Cesaret ve üstünlük kiþilerin kendilerini sosyokültürel açýdan geliþtirerek, içinde olduklarý topluluklarý etkileyebilmeleri, daha farklý kültürlerle bir araya geldiklerinde, kendi bilimsel varlýklarý, sosyal yaþantýlarý ve deðerlerini kabul ettirebilmeleri ile belirlenmektedir. Bu da doðal olarak sadece belli bir maddi birikime dayanmamakta, bunun yanýnda kiþinin gerekli manevi deðerlere ve olumlu kiþisel özelliklere sahip olmasý da gerekmektedir.


Kiþilerin içinde büyüdükleri aileler onlarý çocuk yaþlarýndan itibaren, hatta daha anne karnýndayken iyi ya da kötü yönde etkilemeye baþlar. Olumsuz etkileþimler sürekli olduðunda, çocuðu çaresizlik içinde býrakacak derecede fiziksel, duygusal ya da cinsel tacizler þeklini aldýðýnda daha aðýr sonuçlara yol açabilmektedir. Duygusal tacizler (çocuðun saðlýk ve eðitiminin çevresindeki yaþýtlarýna göre ihmal edilmesi, ebeveynin çocukla duygusal iletiþimlerinin yeterli ve doyurucu olmamasý, gereken sevgi ve destekleyici yaklaþýmýn sergilenememesi) anne-babanýn çocuða örnek olamamasý ya da çocuðun dýþarýdaki yanlýþ örnekleri seçmesi de bu uygunsuz geliþimlere yol açabilmektedir. Bunlar sonrasýnda çocuk kendi geliþimsel aþamalarýný yanlýþ ve eksik bir þekilde tamamlamakta, bu durum kiþilik bozukluklarýnýn temelini oluþturmaktadýr. Bu da ilerleyen dönemlerde meslek hayatý, evlilik yaþantýsý ve toplumsal hayatýnda sorunlu iliþkilere yol açmaktadýr. Sorunlu iliþkiler de, kiþilerde aþýrý düzeylere varan tepkilerin çoðu yerde ve aniden göstermelerine yol açabilmektedir. Bunlar arasýnda da trafik ön planda gelen alanlardan biridir.

Kiþiler bazen "hep en önde ben olmalýyým, beni kimse geçememeli, kimse benden ve benim arabamdan hýzlý gitmemeli" þeklinde düþünebilirler. Bu kiþilerde narsisistik kiþilik yapýlarý düþünülür. Bu kiþiler tüm kiþilik bozukluklarýnýn ortak özellikleri olan kendini hep haklý görme, etrafý suçlama eðilimi içindedirler. Gerçekte çok kýrýlgan ve zayýf olan benlikleri, bu þekilde gerçekçi olmayan bir halde þiþirilir.

Bazý durumlarda da bireyler üzerlerine çok fazla yük alýrlar. Baþkalarýna hayýr diyemezler. Kendi yapacaklarý iþler yanýnda baþkalarýnýn da tüm yükleri bu kiþilerin sýrtýna biner. Bu durumda kiþiler oradan oraya koþuþtururken, sürat limitlerini aþabilirler.
Eðer kiþinin hayattan beklentisi kalmamýþsa, her gün mutsuz, isteksizse ve uyku, iþtah, enerji ve dikkat sorunlarý yaþýyorsa, kendini suçluyor ve aþaðýlýyorsa, depresyon tablosu yaþýyor demektir. Bu duruma bazen intihar düþünceleri de eþlik edebilir. Hýzlý ve tehlikeli araç kullanmak da bir tür intihar giriþimidir.

Sürücünün yanýnda baþkasý varsa gene bu tip kuraldýþý davranýþlar olabilmektedir. Yanýndakini isteklerini yapmaya zorlamak için, bu þekilde araç kullanarak korkutmak ve boyun eðdirmeye zorlamak da rastlanýlan durumlar arasýndadýr. Yanýndakini etkilemek için hýzlý araç kullanmak genellikle ergenliðin erken dönemlerinde görülmektedir. Ancak özellikle erkeklerde andropoz dönemi olarak bilinen, vücutsal ve cinsel performansýn azaldýðý dönemlerde, kiþiler bu durumu kendi kendilerine inkar edebilmek için hýz yapabilirler.

Bazen kiþinin trafikte uygunsuz araç kullanan kiþilere ders vermek amacýyla, onu ayný þekilde izleyerek yolda tartýþmaya baþlamasý da rastlanýlabilen ilginç durumlar arasýndadýr. Bu kiþiler adeta kendilerini bir yargýç gibi görebilmektedirler.

Þüpheler üzerine hareket eden kiþiler ya da aþýrý alýnganlýk gösterenler de hýz yapabilirler. Kendini geçen kiþinin kendine güldüðünü, yanýndaki bayana bakýldýðýný ya da arabasýnýn arkasýna çok sokularak sýkýþtýrýldýðýný düþünenler bunun intikamýný almaya çalýþabilirler. Bu tip bir kiþilik yapýsýnda paranoid eðilimler ön plandadýr ve herþeyi kendileri için bir tehdit ya da saldýrý olarak algýlamaya adaydýrlar.

Kiþiler eðer evlilik hayatlarýnda eþlerine ya da mesleki yaþamlarýnda iþ arkadaþlarýna , amirlerine karþý kendilerini uygun bir þekilde ifade edemiyorlarsa, eziliyorlarsa bunun acýsýný trafikte canavar kesilerek, baþkalarýndan çýkarmaya çalýþabilirler.

Dürtü kontrol bozukluklarý olarak adlandýrdýðýmýz psikiyatrik sorunlarda kiþiler hissettikleri yoðun kaygýnýn etkisini aniden bazý davranýþlarla gidermek isteyebilirler. Bu tür durumlar arasýnda ani öfke patlamalarý, kumar oynama, alkol alma ,aþýrý yemek yeme ataklarý gözlenebilmektedir. Öfke ile hýzlý ve tehlikeli araç kullanma da bunlardan biridir.

Dissosiyatif bozukluklarda, kiþiler bazen farkýnda olmadan, yaptýklarýný hatýrlamadýklarý giriþimlerde bulunurlar. Daha ileri boyutta arabayý kullanan kiþi kendisi deðildir ve içindeki kiþilik asýl gerçek kiþiliði öldürmek için hýzlý ve tehlikeli araç kullanabilir.

Ýþte bu þekilde yanýnýzdan hýzlý geçen ve yolda adeta büyük slalom yapan kiþilerin öncelikle psikiyatrik tedaviye gereksinimi olan kiþiler olduðunu düþünün. Ve sakýn ve sakýn onlarla benzer davranýþlar içine girmeyin sevdiklerinizi sizsiz, baþkalarýný da sevdiksiz býrakmayýn.

Acýnýn her türlüsü, berbat bir þey. Psikolojik ya da fiziksel olsun, þiddeti yüksek ya da düþük olsun insanýn caný yanmaya görsün, dünyasý kararýyor. Normal zamanda en çok yapmaktan zevk aldýðý þeyi bile gözü görmüyor o zamanlar.
Aslýnda bugün özellikle diþ aðrýsýndan söz etmek istiyorum. Katlanmasý imkansýz gibi gözüken þu aðrý var ya hani iþte ondan..
Benim diþim hiç aðrýmadý, diyen kaç kiþi çýkar bilemiyorum ama bir insanýn yaþamý boyunca en az bir kere þu müthiþ sancýyý çekmiþ olmasý gerek diye düþünüyorum.
Aðrýyý çeker ve son çare ondan kurtulmak için diþimizi çektirmeye gitmek isteriz ama bunu bir türlü baþaramayýz... Ýþte olay o noktada baþlýyor “diþçi korkusu”.

Almanya'da böyle oluyormuþ;
Almanya'da diþ hekimleri bu korkuyu yenmenin bence pek de yaratýcý olmasa da, yollarýný bulmuþlar. Örneðin, Alman Diþ Tedavisi Fobisi Kurumu Derneði, ülkelerinde beþ milyon kiþide bu korkunun olmasý nedeniyle harekete geçip genel anestezi yöntemiyle hastalarý tedavi yoluna gitmiþler.

Ülkemizde de böyle;
Aslýnda ülkemizde de bundan pek de farklý olmayan bir yöntem kullanýlýyor. Yeditepe Üniversitesi Aðýz- Diþ-Çene Hastalýklarý ve Cerrahisi Ana Bilim Dalý Baþkaný Prof. Dr. Kemal Þençift de hastalarý yarý baygýn bir þekilde “bilinçli sedasyon” yöntemiyle tedavi ettiðinden söz etmiþ. Her tedavi yönteminde olduðu gibi bu yöntemde de komplikasyonlar olabilir.

Neden iþi bu noktaya getirmeden önce çözmüyoruz?
Evet diþ hekimiyle bir kere travmatik bir deneyim yaþamamýþ olabiliriz belki. Ama çocuklarýn bu korkuyla büyümemeleri için yapacak birçok þey var.
Bilindiði gibi birçok þeyi çocukluk döneminde öðreniyor ve hayatýmýz boyunca aksi bir müdahale olmadýkça, deneyimlerimizi doðru bilip yaþýyoruz. Bu nokta da ise anne-babaya büyük iþ düþüyor.

Sonun þöyle çözülür;
Ýlk yapýlacak þey çocuðu belirli periyotlarla diþ kontrolüne götürmek. Çocuðun hem alýþkanlýk kazanmasý hem de, sadece sancýlar içinde kývranýp gidilen korkutucu bir yer olmadýðýný öðrenmesi için faydalý bir yol olacaktýr.

Onlarý neden korkutuyorsunuz?
Çocuðun bu dönemde desteðe ihtiyacý vardýr, bazý anne-babalarýn yaptýðý gibi kösteðe deðil. Çocuðunuzun ileride fobi geliþtirmesini istemiyorsanýz eðer, “Ödevini yapmazsan seni diþçiye götürürüz diþini çeker” ya da “doktor teyze sana iðne yapar” ya da “polis amcalara veririm seni” gibi anlamsýz cümlelerden kaçýnýn.
Evet, size bütün bunlar yapýlmýþ olabilir aileniz tarafýnda benzer þeylerle korkutulmýþ olabilirsiniz, ama siz bilinçli birer anne-baba olduðunuzu söyleyip durmuyor musunuz hep.
O zaman siz yapmayýn!
Çocuklarýnýzý korkutmayýn!

Histrionik kiþilik deyince akla ilk gelen abartýlý davranýþlardýr.
Kiþi, bir aktör misali, sanki sahnede rol yapar gibi davranýr. Ýsimden de anlaþýlacaðý gibi, Histrio Latincede aktör oyuncu anlamýna gelir.
“Düðün dernek fark etmez ben hep böyleyim”
Bu kiþiler, her þeyin abartýlýsýný, göze batanýný seçer ve genelde parlak renkleri sever. Fazla takýp takýþtýrýrlar. Ayrýca, dýþ görünüþleri de baþtan çýkartýcýdýr.
Uzun lafýn kýsasý, genelde her an düðüne gidecek gibi giyinirler.
Karþýnýzda canlanan muhtemelen bir kadýn çünkü kadýnlarda daha sýk görülür.
Her süslü kadýn histrionik deðildir bunu karýþtýrmamak gerekir.
Bu kiþilerin duygulanýmlarý genelde yüzeyseldir. Derin duygular barýndýramazlar. Kaþýnýzda sanki bir çocuk varmýþ hissine kapýlabilirsiniz. Sürekli ilgi yakýnlýk ve sevgi beklerler. Telkine yatkýnlýlarýndan dolayý birçok kiþiye göre daha kolay hipnoz olurlar.

Kendileriyle ve insanlarla ilgili düþünceleri “Güzellik insanlarý deðerlendirirken dikkate alýnmasý gereken en önemli ölçüdür” “Hayatta hiçbir zaman hiçbir konuda engellenmemeliyim” “Her istediðimi elde etmeliyim” “Hiçbir zaman aptal durumuna düþmemeliyim” “Ýnsanlarý mutlu etmeliyim eðlendirmeliyim yoksa beni beðenmezler”

Ýlgisiz yaþayamam Manipulasyon yetenekleri çok geliþmiþ olan histrionik kiþiler, genelde yakýnmalarýyla duygusal krizler yaratýrlar. Aðlayýp baðýrýp çaðýrarak, cinselliklerini ve sihir gibi yöntemlerle, insanlara istediklerini yaptýrmaya çalýþýrlar.

Dengesiz davranýþlar O an için karþýsýndakinden sevgi ve þefkat görüyorsa ayný duygularý yansýtýr. Fakat bir sonra ki saatte neler yaþayacaðýný önceden kestirmek zordur. Birden bire duygu durumu deðiþebilir ve tam ters bir þekilde davranabilir. Dedikleri olmazsa, Ýkna etmek ve intikam almak için sinir krizlerine girerler.

Tehlikeli oyunlar Bu kiþiler intihara eðilimlidirler. Bunu, geçekten amaçlarýna ulaþmak için kullandýklarý gibi, çoðu zaman da ilgi çekmek için intihara teþebbüs ederler.
Her iki durumda da ciddiye alýnmalýdýr. Neticede bir insan hayatýndan söz ediyoruz.

Peki neden?
Bugüne kadar yapýlan araþtýrmalara göre bu kiþiliðin henüz neden kaynaklandýðýný açýklayan net bulgular yoktur. Fakat psikanalitik yaklaþýma göre çocuðun psikoseksüel geliþim dönemlerinden fallik dönemdeki saplanmadan kaynaklandýðý görüþü yaygýndýr.

Sorun çözülebilir ama..
Ýnsanlarla olan iliþkilerindeki sorunlardan yola çýkarak amaç bu alandaki problemleri çözmeye yönelik olmaktadýr. Tedavinin baþarýsý için kiþinin gönüllü olmasý gerekir.
Her þey gönlünüzce olsun..

Yaratýlýþýmýzýn hakikatinde “âcizlik” vardýr. Rabbimiz kullarýný birbirine muhtaç ve birbirini tamamlayacak þekilde yaratmýþtýr.
Ýnsanoðlu hayatýný bir ötekiyle paylaþtýðý oranda mutluluðunu arttýðý gibi acýsý da azaltýr.
“Ýnsanýn ihtiyacýný en fazla tatmin eden kalbine mukabil bir kalbin mevcut olmasýdýr,” hakikatine binaen, kiþi ancak yuva kurarak ihtiyacýný tatmin etmektedir.
Ýnsanýn hayatta huzur ve mutluluðu ancak iyi bir evlilikle mümkün olmaktadýr. Onun içindir ki, evlilik tarihi insanlýk tarihiyle baþlar.
Yüce Mevlâmýz, mevcudatý çift yaratmýþtýr. Kur’ân-ý Kerim’de bu gerçek þu ayetle ifade edilmektedir; “Her þeyden çift çift yarattýk ki, iyi düþünesiniz.”
Erkek ve kadýn bir bütünü tamamlayan iki parça gibidir. Bu iki cins ruhî ve fizikî yapýlarý gereði birbirlerine üstünlük kuramayacaklarý derecede birbirlerine muhtaç yaratýlmýþlardýr.
Evlilikle iki cins arasýnda çok güçlü bir bað kurulur. Bu bað sayesinde kiþi kendini bütünleþmiþ hisseder ve bilir ki, bu birliktelik sadece dünya hayatýyla sýnýrlý kalmayýp ahiret hayatý boyunca da devam edecektir.
Evlilik saðlýklý yaþamýn önemli bir dinamiði olmasýndan dolayý bütün semavî dinler tarafýndan ýsrarla desteklenmiþ, kutsal sayýlarak teþvik edilmiþtir.
Kiþi evlilikle beraber hayatý iki kiþi olarak yaþar, güçlüklere karþý birlikte savaþýr, bu da psikolojik olarak insanýn kendini daha iyi hissetmesine sebep olur. Bunun içindir ki, evlilik maddî ve manevî bir direnç ve güç kaynaðýdýr.
Yapýlan bilimsel araþtýrmalarda uzun ve saðlýklý yaþamanýn temelinde en önemli sebep olarak “mutlu bir evlilik “ olduðu tespit edilmiþtir.
Ýyi bir evlilikle kiþi kendini “güven” ortamýnda hisseder, çocuk sahibi olarak ebeveyn olma arzusunu da ancak evlilik sayesinde elde eder.
Yine eþlerin saygýn bir aile ortamýnda birbirlerinin benlik deðerini (self-esteem) arttýrdýklarý gözlenmiþtir.
Ýyi bir evlilik iliþkisi ayný zamanda terapatik bir iliþkidir de, yani bir yanýyla tedavi edicidir. Mutlu bir evlilikte eþler birbirinin hem arkadaþý, hem dostu, hem de yardýmcýsýdýr.
Evlilik bireysel ihtiyaç olduðu kadar, toplumsal ihtiyaçtýr. Tarihin kaydettiði bütün topluluklarda, aile kurumu önemli yerini her zaman muhafaza etmiþtir.
Evlilik toplumun huzuru, insanlýðýn barýþý için son derece önemlidir. Ailede yaþanan çözülmelerle, toplumsal çözülmeler her zaman paralellik arz etmiþtir. Çünkü aile toplumun hem çekirdeði, hem de temelidir.
Toplumlarýn geleceðinin ancak mutlu ve saðlýklý ailelerle mümkün olduðunu unutmayalým.

Alýþmýþ gözlerin göremediðini alýþmamýþ gözler görürmüþ. ‘Gerçeði yarým görme olgusu’ Yargýtay üyelerinde olursa ortaya savunulamaz kararlar çýkýyor.
Bazý insanlar gerçeklerin bir kýsmýný dürüst olmayan bir þekilde görmezler yani aldatma niyetleri vardýr. Bu insanlara yalancý denir.
Bazý insanlar ise aldatma niyeti olmadan, bazý gerçekleri görmezler ve yanlýþý ýsrarla savunurlar. Bu kiþilere yanýlgý içinde veya gafil denilir.

‘Yargýtay 2. Hukuk Dairesi, daha önce yerel mahkeme tarafýndan verilen kararý bozarak, kocanýn karýsýna baþýný örtmesi için baský yapmasýný "sosyal þiddet" sayarak boþanma sebebi saydý.’

Basýna yansýyan yukardaki haberin devamInda ‘Çaðdaþ kýyafete aykýrý giyinmeye zorlamanýn, ortak hayatý temelinden sarsan, sosyal þiddete yönelik bir davranýþ’ olduðuna karar verilmiþtir diyor.

Amerika Psikiyatri Birliði ‘Ýliþki bozukluklarý’ný bir hastalýk grubu olarak tanýmladý. Aile içi iliþki bozukluklarýnýn tedavisi ile ilgili protokollar önerdi. Aile içi þiddet, kadýna yönelik þiddet, psikoloji, sosyoloji, hukuk, ilahiyat, iletiþim... gibi pek çok alaný kapsayan bir olgudur.

Dünya Saðlýk Örgütü (WHO) þiddeti ‘Kasden fiziksel güç ve zor kullanýmý’ olarak tanýmlar. Þiddet sonrasý bedensel ve psikolojik hasarýn olup olmadýðýnýn tespitini gerekli görür.

Eðer þiddetin fiziksel güç içermeyen psikolojik unsurlarý hakim kararýna kalýrsa bakýn neler suç olabilir:

Cinsel ihmal þiddeti: Erkeði çýldýrtan kaprisli kadýn, kocasýný cinsellikten mahrum eden inatçý kadýn, kýskançlýk nedeniyle yataðýný ayýran eþ...

Duygusal ihmal þiddeti: Karýsýna sevdiðini söylemeyip onu yalvartan erkek, eve geç gelip karýsýný aþaðýlayan koca, karýsýný parasýz býrakýp bunalýma sokan eþ, kendi kýskançlýðý nedeniyle eþini evden dýþarý çýkamayan adam...

Sözel þiddet: Futbol spikeri gibi sürekli konuþan kadýn, baðýrarak konuþan, yediðine, içtiðine her þeyine karýþan eþ....

Bunlarýn arasýnda, Uluslararasý Psikiyatri sýnýflandýrma sistemlerinde ve Dünya Saðlýk Örgütü’nün tanýmlamalarýnda ‘Sosyal þiddet’ þeklinde bir tanýmlama yoktur.

‘Mahalle baskýsý’diyemediði için sosyal þiddet tanýmýný kullanýp gülünç duruma düþüren hukuk rasyoneline uymayan bir karar verilmiþtir. Eðer erkekte ruhsal bir hastalýk yoksa iki kiþi arasýndaki bir hukuk yargýsýnda sosyal atýf da bulunmak irrasyoneldir.

Olsa olsa baþýný aç veya kapa þeklinde baský sözel þiddete girer. Boþanma nedeni olarak hakime kanaat verir.

Bir erkeðin baþýný kapa diye eþine baský yapmasý ve þiddet kullanmasýnýn dini bir kaynaðýnýn olduðunu sanmýyorum. Bu davranýþlarla mücadele edelim.

Karýsýnýn baþýný örttürmek için baský yapan erkekler aslýnda dini motivasyondan çok kýskançlýk ve gelenek baskýsý ile bunu yapýyorlar. Zorla tesettür ikiyüzlülüðe götürür. Ýkiyüzlülüðünde ilahi hedefe uygun olmadýðýný zaten bütün semavi öðretiler belirtiyor.

Toplum mühendisliði yapmak yargýnýn görevi deðildir. Geleneklerin deðiþmesi yargýnýn ilgi alanýna girmez.

Toplumun deðerleri karþýsýnda tarafsýzlýðýný yitirmiþ yargý çürüme iþaretidir. Hakimin bizatihi kendisinin tarafsýz olmasý gerekmez, hukuki eylemlerinin tarafsýz olmasý yeterlidir.

Hakim karar vereceði konuda kasýt unsuru var mý? Bilirkiþiye göndermek gerekir mi? gibi konularla ilgilenir...

Çaðdaþ ülkelerde neyin çaðdaþ olduðu neyin çaðdaþ olmadýðý kararýný vermek yazýlý hukuka ait de deðildir. Yazýlý olmayan hukuka yani vicdanlara býrakýlmýþtýr. Modern ülkelerde kýyafetten dolayý insanlara ayrýmcýlýk yapýlmaz.

‘Çaðdaþ kýyafetlere aykýrý giyinmeye zorlama’ tanýmý yüksek yargýya deðil Batý Çalýþma Grubu (BÇG) tanýmýna daha çok uyuyor. Acaba ikna odasý tavsiyesi de varmýydý kararda?

Kendi egolarýný iyi hissettirmek için baþkalarýna nasihat veren, küçümseyen, ikinci sýnýf insanýn varlýðýný arzulayan kibirli duruþ yargýya zarar verir.

Hakim bey, bu millet farik ve mümeyyizdir, neyin çaðdaþ olup olmadýðýna kendisi karar verir. Toplumun deðerleri karþýsýnda tarafsýzlýðýnýzý korumalýsýnýz

Sorunun cevabý masaldakinden farklýdýr. "Kusurum nerede" sorusuna verilecek bir cevap mutlaka vardýr. Bazen çok küçük bir bedensel sorun, bazen de olmayan bir þey büyütülerek gündelik yaþamýn ortasýna kuruluverir. Kiþi, baþkalarýndan ya da güzelliði kanýtlanmýþ olan idollerden destek arayarak kusurlarýnýn varlýðýný garantiler. Ya burnu çok büyüktür ya da aslýnda oldukça dengeli olan vücudunda basenleri çok geniþtir. Bazen daha da ileri giderek doktorlardan, estetik cerrahlardan medet umar. Onu ameliyat edecek bir doktor bulana kadar uðraþýr. Ameliyat da sorunu çözmez. Ya eskisinden daha kötü olduðunu söyleyerek doktorlarýný suçlar ya da yeni bir hastalýða, olmayan kusurlara yelken açar.

Dismorfobi denilen bu bozuklukta, beden ya da yüzde gerçekte herhangi bir kusur yoktur. Kiþi kaygý verici düþüncelerinin etkisi altýnda; bedeninde ve yüzünde kusurlu bir organ ya da parça arar. Aslýnda vücudu ve yüzü; kaygýlarýný dile getirmek için kullandýðý aracýlardýr. Esas sorun, gündelik hayatý içinde ve diðer insanlarýn arasýnda kendini algýlamasýndaki yetersizlik duygusudur. Yetersizlik duygusunun ortaya çýkardýðý kaygý o derece artar ki, bazen kusurlu bulduðu organ ya da vücudunun çeþitli bölgelerinin iþlevselliði bundan etkilenir.

Özellikle ergenlerde ve kadýnlarda daha fazla görülen bu rahatsýzlýk, yaþamýn her döneminde ortaya çýkabilir. Kiþiler umutsuzca her türlü rejimi deneyerek; akýllarýndaki forma kavuþmaya çalýþýrlar. Buna raðmen, aynalar hiç bir zaman onlara kaygýlarýný daðýtacak bir þey söylemez. Onlarýn aynalarý küçük ya da olmayan kusurlarý büyüterek gösterir. Onlar, kendilerini her zaman çirkin ve kusurlu görürler.

Dismorfik kiþiler, kendilerini sevmeyen insanlardýr. Ýþe yaramadýklarýný ve kusurlarý ile baþka insanlarý rahatsýz ettiklerini düþünürler. Bu nedenle insan içine karýþmaktan pek hoþlanmazlar. Aile iliþkilerinde yoðun duygusal çatýþmalar yaþama olasýlýklarý yüksektir. Bunun yanýnda, aile içinde "mükemmel güzellik" anlayýþý deðer görüyor olabilir. Dismorfik kiþilerin baþkalarý ile sosyal etkileþime girme becerileri de düþüktür. Dýþ görüntünün abartýlý ölçüde önemsendiði günümüz dünyasý, dismorfik kiþilerin kendilerini saklamalarý ve hayali kusurlarýný beslemeleri için kuvvetli itekleyicilerdir.

Günümüzde ne yazýk ki dismorfik bozukluðu hem kadýn hem de erkekte süratle artmaktadýr. Ancak, dismorfik kiþiler, hasta olduklarýný düþünmezler. Hayal ettikleri kusurun gerçekte var olduðuna inanýrlar. Dismorfik kiþilerin ilaç tedavisi ve psikoterapi almalarý gerekmektedir. Hastalýðýn çözümlemesinde grup terapileri de etkilidir. Bununla birlikte, iletiþim becerilerini ve problem çözme becerilerini artýrmayý saðlayan eðitimlerin de iyileþme sürecinde önemli katkýsý vardýr.

Beyin vücudumuzdaki en gizemli organdýr. Beyinde 100 milyar nöron olduðunu biliyoruz. Örnek vermek gerekirse yalnýzca muzun tatlý kokusuyla biranýn keskin kokusunu birbirinden ayýrt etmek için altý milyon beyin hücresinin harekete geçmesi gerekir. Ancak nörologlar hala bunun nedeni hakkýnda net bir fikre sahip deðiller.

Ancak beyin, binlerce yýldýr açýklamalara karþý gelmiþ bilinmez bir iþleve sahip bir karakutu deðildir. Bu gün bilim insanlarý beynin hücre ve biyokimya düzeyinde nasýl çalýþtýðýna dair pek çok þey biliyorlar. Gerçekte bir çok nörolog düþünme biçimimizin, öncelikle beyin kimyamýzla ve sinaps adý verilen nöronlar arasýndaki trilyonlarca baðlantýnýn kompleks etkileþimiyle belirlendiðine inanýyor.

Bir çok kiþi bütün düþüncelerimizin, düþlerimizin ve duygularýmýzýn yani zihin diye adlandýrdýðýmýz çok ince tözü oluþturan her þeyin, kimya ve baðlantýlarýn karþýlýklý etkileþimlerinin sonucu olduðuna inanýyor. Farklý beyin fonksiyonlarýnýn, beynin farklý alanlarýnda gerçekleþtiði, beynin “daðýlmýþ paralel iþlemleme” diye bilinen bir yöntemle çalýþtýðý ve tümünün ayný anda çalýþmadýðý çok yeni keþfedilen gerçeklerdir. Siz bu sözcükleri okurken beyninizin arka kýsmýndaki okuma edimiyle ilgili özel bölüm aktiftir, yan taraftaki diðer alanlar sözcüklerle meþgul olurken, frontal lobun diðer alanlarý da resimleri bir araya getirir.

Akýl hastalýklarý bugün kompleks bilginin düzgün iþlemlenme sürecinde bir aksama olarak düþünülüyor. Beyni farklý sorunlar üzerinde ya da aynýn sorunun farklý farklý yönleri üzerinde çalýþan, network aðýyla birbirine bir çok bilgisayardan oluþmuþ bir yapý gibi düþünürsek, bir bilgisayar bozulduðunda ya da bilginin doðru olarak aktarýmýný saðlayan aðda bir aksaklýk olduðunda sistem çöker; zihin dengesizleþir. Bununla birlikte beyin bir mikro iþlemci gibi ve zihinde bir bilgisayar programý deðildir. Beyin elektrikle deðil biyokimya ile iþleyen bir organdýr. Bu açýdan bakýldýðýnda rahatsýz bir zihne yardým etmenin en iyi yolu, diðer organlar gibi onu da biyokimyasal dengesine kavuþacak þekilde ilaçla tedavi etmektir

Bu, psikiyatride “biyolojik devrim” diye adlandýrýlan þeyin temelidir. Nörologlar ve psikiyatrlar arasýndaki geçerli eðilim, akýl hastalýklarýný bilinçaltý düþüncenin baþ döndürücü akýntýlarýnýn kendilerini fiziksel ve zihinsel belirtilerle ortaya koymasý olarak görmekten çok, kusurlu bir beyin fonksiyonunun sonucu olarak görme yolundadýr. Gerçi, göreceðimiz gibi hala yetiþme tarzý, toplum, çocukluk travmalarý ve çevre tanýmýna giren her þeyin zihnimizin biçimlenmesini belirleyen önemli etkenler olduðu düþünülüyor. Örneðin nüfusun yalnýzca yüzde birlik bir oraný þizofreni yüzünden acý çekmektedir. Bununla birlikte tek yumurta ikizlerinden birine þizofreni tanýsý konduðunda diðer ikizde de ayný hastalýðýn geliþme olasýlýðý yüzde ellidir. Bunun bize gösterdiði, akýl hastalýklarýnda genetiðin önemli bir faktör olduðudur, bununla birlikte henüz tam olarak açýklanamamýþ çevresel etkenler de büyük rol oynuyor olmalýdýr.

Akýl hastalýklarýný organik hastalýklar olarak gören yaklaþým hala egemenliðini korumakta ve bugün, þizofreni için chlorpromazine, çift kutuplu hastalýklar için lityum gibi ilaçlar mevcuttur. Depresyonun kara bulutlarýný kaldýran yeni ilaçlar vardýr: Prozac ve Zoloft bunlardan yalnýzca ikisi ve bu yeni antidepresanlarýn daha öte iþlevleri olabileceði de iddialar arasýnda. Prozac’ý Dinlemek adlý tartýþmalý kitabýn yazarý Peter Kramer’e göre antidepresif ilaçlar yalnýzca hasta zihinleri iyileþtirmekle kalmýyor ayný zamanda iyi olan zihinleri de daha iyi hale getiriyor, kiþi öncekinden daha iyi daha mutlu tutumlar geliþtiriyor.

Bazý psikiyatrlar, Sigmund Freud’un öncülüðünü yaptýðý psikoterapiye olan güvenlerini koruyorlar ve inançlarý akýl hastalýklarýnýn organik olmadýðýna; akýl hastalýklarýnýn ortaya çýkmasýnda en önemli rolü çocukluk travmalarýnýn ve diðer çevresel faktörlerin oynadýðýna inanýyorlar. Baþlýca akýl hastalýklarýnýn iyileþtirilmesinde psikoterapi yaklaþýmýnýn savunucularýndan Prozac’a Karþýlýk Vermek ve Toksik Psikiyatri kitaplarýnýn yazarý Peter Breggin basitçe, doðuþtan sahip olduðumuz beyin kimyasýyla yönetilmediðimizi iddia ediyor; Breggin, zihnimizin þekillenmesinde en önemli rolü büyütülme biçimimizin oynadýðýný iddia ediyor. Ama en azýndan bugün, nasýl düþündüðümüzü ve davrandýðýmýzý belirlemede en büyük etkinin büyütülme biçimimize deðil doðaya ait olduðu düþünülmektedir. Ýlaç terapisi, ciddi akýl hastalýklarýnýn iyileþtirilmesine dair en büyük umudu sunmaktadýr.

Gerçekte zihni yöneten mizaçsa, genlerimizde bu mizacý belirleyecektir. Yeni yeni sormaya baþladýðýmýz rahatsýz edici soru þu olacaktýr: Genetik eðilimlerimizi ilaçlarla ve genetik mühendisliði ile kontrol edebilir miyiz? Þiddet, þiþmanlýk ve ýrkçýlýk bu yollarla içimizden atýlabilir mi? Ve bunu yapmak istiyor muyuz?

Felsefe, düþünen insaný kaotik bir ortama sürükleyen bir kavram olarak karþýmýza çýkmaktadýr ve düþüncelerimizde birbirleriyle çarpýþan tez ve anti-tezlerin bir yumaðý olarak yer almaktadýr. Düþünebildiðimiz her teze karþýn beynimizde ürettiðimiz anti-tezlerin anýnda þekillenmesi sonucunda kendimizi bir kaos ortamýnda bulabiliriz. Belki de doðasýnda bu yükümlülük var. Felsefi yaklaþýmlarýn teolojik incelenmesi, anlama sýnýrlarýmýzý biraz daha zorlamamýza ve farklý boþluklarda yer almamýza yol açýyor. Biz kimiz ve yaþam nedir gibi sorularýn çevrelediði bir düþünce ortamýnda genelde bilimin somut yönüne raðmen felsefenin soyut karakteri ile yüzyüze gelebiliyoruz. Bir soru karþýmýza çýkýyor, neden bilimle uðraþýyoruz? Bu sorunun yanýtýnýn belki üstü kapalý olarak verilmeye çalýþýlmasý, bir ölçüde daha anlamlý olabilir.Ýnsan baþta olmak üzere tanýk olduðumuz tüm yaþam birimlerinde sürekli olarak bir güç faktörünün egemen olduðunu görmekteyiz. Yaþayan varlýklarýn çevrelerine yansýttýklarý egemen olma güdüsünü deðiþik boyutlarda sergilemeleri ve basit gibi görünen hücresel yapýdan karmaþýk yapýlara kadar bu güç faktörüne sahip olmalarý, bir içgüdüsel var olma duygusunun belki de temelini oluþturuyor. Canlý bazýnda, anlamýnýn farkýnda olarak ya da olmayarak bu güç kavramýný sürekli bünyemizde taþýyoruz. Tüm canlýlar kendi organlarýndaki enerjilerini güçlü olabilmek için belli noktalara bilinçli ya da bilinçsiz þekilde odaklamak ihtiyacýný hissediyorlar. Güçlü olmak, yaþamanýn birincil öðesini oluþturuyor. Bilim ile teolojik yaklaþýmýn birbiriyle çeliþkili görünen farklý bakýþ açýlarý, aslen bu temel içgüdünün deðiþik yansýmalarý ile karakterize oluyor. Yüzyýllardýr birbiriyle çatýþma halinde olan din ve bilim kavramlarý belki de varoluþumuzdaki ögelerin farklý deðer açýlarý altýnda ele alýndýðý ancak, ortak paydasý benzer olan bir olgudan ileri gelmektedir. Düþünen bir canlý olan insanoðlu, düþünmeye baþladýðý andan itibaren içinde var olan bu gücün düzeyi hakkýnda öncelikle kendi kendine sonra da çevresi ile yorum yapma gereksinimini hissetmiþtir. Önceleri kas gücüne baðlý olarak ilkel davranýþsal yöntemleri denemesine karþýn, bu gücün mekanik oluþumlarla daha etkin kullanabileceðini öðrenmiþ ve çeþitli teknikler geliþtirmiþtir. Amaç, egemen olmaktýr ve bu gücü sergilemek, genlerimizdeki varoluþ nedenlerimizin baþýnda gelmekte ve yaþamanýn 3 temel faktörü olan beslenme, üreme ve uyku kavramlarý üzerinde kurulu bir düzenin vazgeçilmez yansýmasý olarak ortaya çýkmaktadýr. Ayný düþüncede olanlarýn bir araya gelmesi, karþýtlarla mücadele, hep egemen olma içgüsünün bir yansýmasý olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Canlýlýðýn temel yaklaþýmý, kendini kanýtlama yolunda, çoðalmayý ve istenilen güce ulaþmayý gerektirdiðine göre, bu temel içgüdünün nasýl ortaya çýktýðý da yanýt arayan sorularýn baþýnda gelmektedir. Belki de bunun yanýtý yoktur, ya da moleküler düzeyde atomlarýn sýralanmasý ve moleküler organizasyon, moleküler bilincin bir güç faktörü olarak düzenlenmesini saðlamýþtýr. amino asit moleküllerinin birbirleriyle birleþerek pepdid yapýlarýný ve daha sonra da proteinleri oluþtururduklarý andan itibaren somut canlýlýk kavramýnýn geliþtiðini ve canlý olabilmenin ortama uyum saðlama sürecindeki çeþitli organlarý evrim içinde geliþtirmesi, proteinlerin ve nükleik asitlerin koordinasyonunun bir gizemi olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Atomik yapýlarýn içine girildiðinde benzer þekilde bir güç gösteriminin var olduðunu ve atomlarý birleþtiren ya da parçalayan faktörlerin ayný biçimsel davranýþlarla hareket ettiklerini söyleyebiliriz. Ýnsanoðlunun bugüne deðin bilinen en yüksek canlý biçimi olduðu varsayýlýrsa, gücün ortama uyum saðlamasýndaki organize davranýþý, genlerin farklý proteinleri kodlamasýna baðlý olarak proteinlerin kazandýklarý iþlevsel davranýþlarýna baðlanabilir. Bu baðlamda içimizdeki Tanrýsal güç , bulunduðu ortamý tanýmada ve uyum saðlamada çeþitli organ ve organelleri geliþtirmiþtir. Aslýnda düþünme yeteneðinin ortaya çýkmasý, ya da anlama, öðrenme ve algýlama kavramlarýnýn beyin biyokimyasýndaki geliþimi, içimizdeki gücün evrimleþme süreci içindeki organize davranýþýnýn bir sonucudur ve düþünme yeteneði kazanan insan, kendi ortamýnda, aslýnda yine kendi içindeki güçten kaynaklanan farklý güç biçimlerine yaþam hakký tanýmayacak bir mücadele etme güdüsüne sahiptir. Gücün kendisiyle savaþýmý, çok ilginçtir. Canlýlýk karakteri kazanan ve farklý þekillerde bu karakteri yansýtan yapýlanmalar, ayný içgüdüyle birbirlerine karþý mücadele etme ve savunma gereksinimi duymaktadýrlar. Bu, belki de geliþmenin anahtarýdýr! Ancak, canlýlýðýn temelini oluþturan bu Tanrýsal güç kavramý kaynaðýnýn, insanoðlunun yeterince algýlayamayacaðý boyutlarda olabileceði varsayýmýný gözardý edemeyiz.

Canlý varlýklar yaþama içgüdüsünü oluþtuklarý andan itibaren kendilerini dýþ dünya ile iletiþime olanak saðlayan bu Tanrýsal güç ile edinilen düþünsel yeteneklerin düzeyine göre, kendilerini bulunduklarý ortama uyum saðlamada belli bir iþbirliði oluþturmuþlardýr. Bu iþbirliði hem kendi iç dünyasý, hem de dýþ dünya ile iletiþim durumundadýr. Ýnsanoðlu, açýklayamadýðý olaylara da yine düþünce yetisiyle sýnýrlý olarak son verme eðilimi içine girmiþtir. Ama bu, asla bir son deðildir. Ateþe tapan, güneþi tanrýlaþtýran ve böylelikle çevresine egemen olma yolunda bu nesneleri kendisine simge olarak seçen de yine insanoðludur. Beyninin düþünme olanaklarýyla sýnýrlanan bu faktörlerin, belli bir geliþim sürecinde oynadýklarý imgesel ögeler, zaman içinde farklýlaþma eðilimi göstermiþtir. Zaman kavramýný bile açýklamakta çeþitli teoriler üreten insanoðlu sonuçta içinde hissettiði ancak bir türlü açýklayamadýðý bu Tanrýsal gücün kaynaðýný bulma eðilimindedir.

Gökyüzüne doðru baktýðýmýzda sayamayacaðýmýz kadar gök cisminin bulunduðunu ve evrenin bu gök cisimlerinin varlýðýna uygun bir ortam oluþturduðunu düþünürüz. Aslýnda atomik yapýnlanma da bir mikro-evren þeklindedir. Ýçinde yaþadýðýmýz evreni inceleyen insanýn evrenin derinliklerine ulaþmasýndaki isteminin gizi, içinde taþýdýðý Tanrýsal güçle bilim kelimesinin kullanýlmasý; bu çalýþmalarýn soyut ortama yönelmesinde ise dinsel yaklaþýmlarý benimsemesi, açýklanamamanýn açýklanmasý kavramýnýn doðal bir çatýþmasýný, getirmiþtir. Bilim, genel olarak belli gözlemlere dayanan güç arayýþýnýn bir faktörü, dinsel yaklaþým ise gücün varlýðýnýn baþtan kesin kez kabul edilmesi ilkelerine dayanmaktadýr. Binlerce yýl önceki insanoðlunun ateþe tapma içgüdüsü, þekil deðiþtirmiþ ve farklý boyutlarda ve insanoðlunun yaþadýðý ortamla olan uyumuna baðlý olarak yeniden biçimlenmiþtir. Ama yine binlerce yýl önceki insan, çevresini araþtýrmayý ve kendini geliþtirmeyi ihmal etmemiþtir. Bilimsel düþünen insanoðlunun Tanrýsal gücün varlýðýný araþtýrmada ortaya koyduðu yöntemler ile dinsel düþünen insanýn ayný gücü aramadaki yöntemleri birbirinden farklýlýklar içermektedir, ancak, her ikisi de Tanrýsal gücün varlýðýný aramada insanoðlunun ortak düþünce evrenini simgelemektedirler. Mikroskopla bir hücreyi araþtýran bilim insaný, bu hücrenin içinde yer alan mekanizmalarý açýkladýðýnda bir ölçüde Tanrýsal gücün ortaya konulmasý kavramýna çok küçük de olsa bir açýklýk kazandýrmaktadýr. Ne yazýk ki, canlý ortamýnda hangi mekanizmalarýn ne þekilde rol aldýðýný, tam anlamýyla bilemiyoruz. Örneðin, bir karaciðer hücresinin yapýsý konusunda kesin bir bilgimiz yok, üstelik bu hücrenin iþleyiþine müdahale edemiyoruz (ancak müdehale edebilmek için uðraþýyoruz). Bilebildiklerimiz yalnýzca bugüne kadar ortaya konulan basit mekanizma yaklaþýmlarý olmakta ve zaman akýþý içinde öngörülen yeni bulgularla bu mekanizmalarýn güçlendirilmesi ya da çürütülmesi, þeklinde olmaktadýr. Ýþte, karaciðerdeki yer alan bazý enzimlerin çalýþma mekanizmasýný ortaya koyabilen bir bilim insaný içimizdeki Tanrýsal gücün iþlevi hakkýnda çok küçük de olsa bir ayrýntýyý ortaya koyma içgüdüsünü sergilemektedir. Yaþlanma süreci konusunda bilgilerimiz henüz çok yetersiz. Ölümsüzlüðün peþindeki insanoðlu kendisini yaþlandýran ve kaçýnýlmaz sonun mekanizmasýný halen anlamaya çalýþýyor; çok uzun sürecek gibi görülen bir zaman süresince de bu anlamaya çalýþmak devam edeceðe benzemektedir. Canlý organizmasýndaki Tanrýsal gücü arayan insanoðlu, evrendeki oluþumlarý da arayarak bu gücün sýnýrlarýný keþfetmeye çalýþýyor. Bir yandan hücresel derinlikleri arayan, diðer yandan da evrensel boyutlarý çözmeye çalýþan insanýn henüz iþin çok baþýnda olduðu bir gerçektir. Bir hücreye mikroskopa baktýðýmýzda karþýmýza çýkan mikro-yapýlarýn derinliklerinde ne olduðunu bulma duygusu ile daha güçlü mikroskoplar yapýlmýþ ve daha derinlerde bambaþka yapýlanmalar olduðu saptanmýþtýr. Daha güçlü aygýtlar ile yapýlan çalýþmalar farklý yeni yapýlarý iþaret etmiþtir. elektron mikroskoplarý bugünkü insanoðlunun geliþtirdiði teknolojinin son aþamasýdýr, ancak bununla da ortaya hücre içindeki sýnýrlamanýn saptanmasýna ulaþýlamamýþtýr. Hücre içi derinlik ele alýndýðýnda buradan eksi sonsuza doðru uzanan bir yapýlanma olduðunu düþünebiliriz. Diðer taraftan teleskopla yapýlan incelemelerde bazý gök cisimlerini gözleyebilme olanaðýna sahibiz. Daha güçlü teleskoplar bize yeni gök cisimlerinin varlýðýný göstermektedir ve evrenin boyutlarý sürekli olarak geniþlemektedir. Teorik olarak da buradan artý sonsuza gidileceðini varsayabiliriz. ilgilidir. Ayný þekilde mikroskopu icat ederek kendi içindeki gücü somut bir görüntüye dönüþtürmek istemiþtir. Ancak ne yazýk ki, insanoðlu ilkel insan döneminde doðanýn varlýðýnda nasýl bir gücün egemen olduðunu kavrayamamýþsa, yine bugünkü varlýðýnda da ayný belirsizliði sürdüregelmektedir. Deðiþmeyen, yalnýzca meraktýr ve bu duygunun sürekli artan bir tempoda devam etmesidir. Bu merak sonucu insanoðlu, kendi yapýsýný incelemek için mikroskobu, gökyüzünü incelemek içinse teleskobu icad etmiþtir. Matematik ise, insanoðlunun somutlaþtýrdýðý ve birincil önemi taþýyan çok önemli bir olgudur. Matematiði geliþtiren insan bunu, hem kendi varlýðý, hem de içinde bulunduðu ortamý somutlaþtýrmak için kullanabilmektedir. Düþünsel yeti sonucunda elde ettiði verileri somutlaþtýrmaya yönelik yapýlan çalýþmalarda

Matematiði yüce bir bilim dalý olarak ortaya koyan insanoðlunun sýfýr noktasýný tanýmlamasý çok ilginçtir. Sýfýr noktasý, belki de matematik biliminin en önemli kavramýdýr ve düþünce evreninde son derece küçük bir boyutta olan insanoðlunun bulduðu en önemli sayýdýr. Bu sayý insanoðlunun Tanrýsal gücü aramada belki de ilkel bellek yapýsýndaki içgüdüsel kavramýnýn oluþturduðu bir baðlantýdýr. Kendi organizmasý içinde eksi sonsuza, organizmasý dýþýnda da artý sonsuza ulaþtýðýný düþündüðümüz insanoðlunun matematik bilimi içinde öngördüðü ve eksi sonsuzla artý sonsuzun kesiþtiði bir nokta vardýr. Bu da, sýfýr noktasýdýr.

Teknolojik geliþimini sürdürecek olan insanoðlu kendi hücreleri içinde gelecekte daha da derinlere ulaþacaktýr. Yeni aygýtlar geliþtirecek, mekanizmalar üretecek ve içindeki Tanrýsal gücü aramaya devam edecektir. Ancak, yine de bunlar içimizdeki derinliklerin sýnýrýna bizi ulaþtýrabilecek midir? Beynimizin kapasitesini sürekli artýrmaya çalýþan insanoðlunun uzayda yolculuðu baþlatabilmesi için yeni kuramlarý ve boyut farklýlýk teorilerini üretmesi de devam edecektir. Belki de ýþýk hýzýna ulaþýldýðýnda kütlesini sýfýra indiren sýnýrlamalar aþýlacaktýr. O an geldiðinde evrenin sýnýrýna ulaþmak mümkün olabilecek midir? Hayýr, çünkü eðer gerçekten bir sýnýr varsa onun ötesinde baþka boyutlarýn sýnýrlarý olacaðý olgusunu matematik ve fizik bilimleri bize öðretmiþtir. Dolayýsýyla, bu da bize insanoðlunun en büyük keþfi olan sýfýr noktasýnýn anlamýný yeniden düþünmemiz fýrsatýný vermektedir.

Bu durumda, benzer atomlarýn bir araya gelerek, örneðin bir kaya parçasýný oluþturmasý da ya da karaciðer organý þeklinde organize olmasýnýn anlamýný, bilinmeyen gücün Tanrýsal gücü aramada bilim ve teolojik yaklaþýmlarýn aslýnda ortak amaca yöneldiði fakat farklý yöntemleri seçtiðini görüyoruz. Ýnsanoðlunun bu anlamda bilinçlenmeye baþladýðý süreçten itibaren birbirleriyle sürekli kavga halinde olan bu iki yaklaþým, belki de aralarýndaki yöntem farklýlýðýný anlamsýzlýðýný bir türlü anlayamadan, gelecekteki süreçlerine devam edeceklerdir. Bu çatýþmanýn da yarar/zarar oranýnda nasýl bir dengeye ulaþacaðýný da kestirmeye gerek görmeyeceklerdir. Bu durumda, belki de sýfýr noktasýnýn önemi, gelecekte çok daha iyi anlaþýlacaktýr. bilincine ulaþmada evrensel düþünce sýnýrlarýnýn zorlanmasýný saðlamak yerine, teolojik kestirmeciliðin basite indirgediði algýlanmayý kabullenmek gibi birbirine zýt görülen olgularý tartýþmanýn ne gibi yararlarý olacaðýný, henüz bilemiyoruz.

Akýl vücud kadar saðlam deðildir. Zihin hastalýklarýnýn, tek baþlarýna, bütün diðer hastalýklarýn topundan fazla olduðu dikkate alýnmaða lâyýktýr. Ve dolup taþan týmarhaneler ise, buralara yerleþtirilmeðe muhtaç olanlarý alamýyacak kadar kalabalýktýr. Newyork devleti içinde yirmi ikide bir kiþi, C.W. Beerse göre, hayatýnýn herhangi bir devrinde, bir týmarhanede tedavi olunmak lâzýmdýr. Birleþik devletlerin hepsinde, akýl zâfýndan veya delilikten dolayý tedavi altýna alýnmýþ olanlarýn yekûnu, hastahanelerde tedavi edilen veremliler yekûnunden sekiz kere fazladýr.

Delilerin tedavi edildikleri müesseselere her yýl 68.000 kiþi kabul edilmektedir. Þayet müracaat ve kabuller bu hýzla devam edecek olursa bugün mekteblerde okumakta olan çocuklarla gençlerden takriben bir milyonu, günün birinde, zihin hastalýðýndan dolayý týmarhanelere alýnmak icab edecektir. 1932 senesinde, Amerikada devlete baðlý hastahanelerde 340.000 deli vardý. bundan baþka, 81.289 abtal ve saralý tedavi altýna alýnmýþ ve 10.951 tanesi de serbest gezmekte bulunmuþtu. Hususî hastahanelerde bakýlmakta olanlar bu istatistiðe dahil deðillerdir. memleketin heyeti umumiyesinde 500.000 zayýf akýllý mevcuddur.

Diðer taraftan, milli ijyen komitesi vasýtasiyle yapýlan teftiþler, umumî mekteblerde terbiye gören çocuklardan 400.000 tanesinin sýnýf derslerini takib edemiyecek derecede zekâsýz olduklarýný göstermiþtir. Hakikatte, zihin bozukluðuna tutulmuþ kimselerin sayýsý bundan çok fazladýr. Hastahanelere yatýrýlmamýþ yurttaþlardan yüz binlercesinin psikonöroza mübtelâ olduklarý tahmin edilmektedir.

Bu rakamlar, medenî insanlarýn þuurundaki zâfýn ne derece büyük ve gittikçe fazlalaþmakta olan bu zâf meselesinin de modern cemiyet için ne kadar ehemmiyetli olduðunu gösterir. Akýl hastalýklarý tehdid edici bir hal almaktadýr. Bunlar veremden, kanserden, kalb ve yürek hastalýklarýndan ve hattâ tifüsten, veba veya koleradan daha tehlikelidir. Bunlarýn tehlikesi yalnýz caniler sayýsýný çoðaltmasýnda . deðil, beyaz ýrklarý gittikçe daha fazla bozmasýndandýr. Caniler arasýnda milletin geri kýsmýndakinden fazla zayý akýllý veya deli yoktur. Vakýa hapishanelerde normal olmayan pek çok adamlar görüldüðü doðrudur. Fakat daha yukarýda iþaret ettiðimiz gibi canilerden bir kýsmý hapsedilmiþtir. Polisçe tutulup mahkemelerce ceza çarpýlmaða ses çýkarmayanlar da zaten kusurlulardýr. Zihin hastalýklarýna sýk rastlanýlmasý modern medeniyetin pek büyük bir hatasýdýr. Þüphe edilmemelidir ki yaþayýþ tarzýmýz zihin bozukluklarý tevlid etmektedir.

Demek ki modern tababet hakikaten insana has olan faaliyetlere herkesin sahib olmasýný temin edememiþtir. Zekâyý, bilinmeyen düþmanlarýna karþý müdafaa edece mevkide bulunmaktan uzaktýr. Bugünkü hekimlik zihin hastalýklarýnýn alâmetlerini ve akýl zâfýnýn çeþidlerini bilmekte ise de bu bozukluklarýn mahiyetinin tamamiyle cahildir; bu hastalýklarýn beynindeki bünyevî âfetlerden mi, yahud iç muhitin deðiþikliklerinden mi, yoksa iki sebebin her ikisinden mi gediðini bilmemektedir. Ýhtimal ki asabî ve pskiolojik faaliyetler, hem beynin hal ve vaziyetine ve hem de ankodrin guddelerince deveran cümlesinin içinde serbest býrakýlýp kanca dimað hücrelerine götürülen maddelere tâbi bulunmaktadýr. Bu guddelerdeki fonksiyonel ihtilâllerin, beynin anatomik âfetleri gibi, bir takým nevroz ve psikozlarý meydana getirdikleri þüphesizdir. Bu hâdiseleri tamamiyle bilsek bile pek ziyade ilerlemiþ olmayýz. Uzuvlarý fizyoloji izah ettiði gibi akýl patolojisinin anahtarý da psikolojidedir. Ancak, fizyoloji ilim, psikoloji ise ilim deðildir. Psikoloji henüz Claude Bernardýný veya Pasteurünü beklemektedir. Psikoloji henüz, cerrahlýðýn berberler ve þiminin de lavoisierden evvel simyacýlar elinde bulunduðu zamanki haldedir. Bilgilerinin kifayetsizliðinden dolayý modern psikolojileri ve bunlarýn usullerini itham etmemelidir. Cehlimizin asýl sebebi mevzuun sonsuz mürekkebliðidir. Âsab hücrelerinin, bunlarýn irtisam ve iþtirak liflerinin ve beyin ve dimaðdaki oluþlarýn bilinmez âlemine nüfuz etmemize imkân verecek tekniklere henüz malik deðiliz.

Schizophirénique alâmetlerele, meselâ, beyin kýþrýnýn bünyevî bozukluklarý arasýndaki sahih münasebetleri keþfetmek imkânsýzdýr. Kroepelinin ümidleri tahakkuk etmemiþtir. Belki de akýl teþevvüþlerinin mesafevî temerküzü mevcud bile deðildir. Bazý alâmetleri, hâdiselerdeki muvakkat teakubun intizamsýzlýklarýna ve fonksiyonel bir cümlenin asabî unsurlarý bakýmýndan zaman kýymetinin tahavvüllerine atfetmek kabildir. Bundan baþka, biliyoruz ki gerek Firengi Spirocheti ve gerek uyku hastalýðýnýn bilinmeyen unsuru tarafýndan bazý mýntakalarda ika olunan hücre tahribleri þahsiyette gayet mütebariz deðiþikliklere sebeb olmaktadýr. Bu bilgi müphem, gayri katî teþekkül halindedir. Bir akýl ijiyeninin geliþmesi için onun tamamlanmasýný ve zihin hastalýklarýnýn mahiyetinin belli olmasýný beklememek zarurîdir.

Zihin hastalýklarýnýn sebeblerini bilmek onlarýn mahiyetlerini bilmekten daha mühim olabilir ve bunlardan korunmamaýzý temin edebilirdi. Görünüþe göre akýl zâfý ve delilik endüstriyel medeniyet ve onun yaþama tarzýmýzda yapmýþ olduðu deðiþiklikler için vereceðimiz necat fidyesidir. Bundan baþka, akýl zâfý ve delilik, ekseriya, irsen intikal, ve eksriya asabî cümlenin esasen muvazeneli olmadýðý insan gruplarýnda tezahür etmektedir. Sinirli, acayip ve çok hassas çocuklar meydana getirmiþ olan ailelerde bir takým delilerin ve zayýf akýllýlarýn zuhur ettikleri görülmektedir. Bununla beraber zihin hastalýklarý, bunlardan þimdiye kadar masum bulunmuþ ailelerde de müþahede olunmaktadýr. Þu halde, akýl patolojisi üzerinde modern hayatýn nasýl müessir olduðunu araþtýrmak lâzýmdýr.

Halis kan köpek nesillerinde sinirliliðin arttýðý müþahede olunmaktadýr. Bunlar arasýnda, bazan, zayýf akýllý ve deli insanlara kýyas olunabilecek tipler görülmektedir. Bu hâdise, çok sunî þartlar içinde ve kurdlarla döðüþen çoban köpekleri olan cedlerininkinden büsbütün baþka gýdalarla büyütülmüþ hayvanlarda vukua gelmektedir.

Denilebilir ki hayatýn yeni þartlarý içinde, insanda olduðu gibi hayvanda da, bazý âmiller, asabî cümleyi zararlý bir þekilde tadile mütemayil görünmektedir. Fakat bu hâdisenin mekanizmasý hakkýnda sarih bir fikir edinmek için uzun ve derin tecrübeye ihtiyaç vardýr.

Akýl zâfýnýn ve deliliðin inkiþafýný kolaylaþtýran þartlar, daha çok hayatýn endiþeli, intizamsýz ve telâþlý, gýdanýn fazla kuvvetli veya çok zayýf, firenginin sýk, asabî cümlenin zaten sarsýlmýþ, ahlâk disiplininin yýkýlmýþ, benliðin, mesuliyetsizliðin, daðýnýklýðýn mutad olduðu ve tabiî ýstýfanýn da vuku bulmadýðý içtimaî topluklar da tezahür etmektedir. Bu âmillerle psikozun zuhuru arasýnda, muhakkak ki, bazý münasebetler vardýr. Bugünkü yaþayýþýmýzda henüz bizim için gizli olan esaslý bir kötülük mevcuddur. Yarattýðýmýz yeni hayat þartlarý içinde tamamiyle kendimize hâs faaliyetlerimiz fena ve eksik bir þekilde inkiþaf etmektedir. Denilebilir ik modern medeniyetin harikalarý arasýnda insanýn þahsiyete eriyip kaybolmaða mütemayildir.

Ýnsaný bütün maddî varlýðýndan koparacak olan ölüm hâdisesi, insanýn düþünmek dahi istemediði bir kâbus, onu görünüþte bütün sevdiklerinden ayýran bir yok oluþtur. Halbuki insanýn yaratýlýþýnda sonsuz bir yaþama arzusu bulunmakta ve bunun gereði olarak ölümsüzlüðü istemektedir. Günümüzde ölüm olayý bilimsel araþtýrma alanýna girmiþ bulunuyor. Konu, çok sayýda bilim adamý tarafýndan inceleniyor. Deðiþik metotlarla ölümün sýrrýna eriþilmeye, ardýndaki gerçeklere ulaþýlmaya ve ölümden sonraki bir hayatýn ihtimalleri ortaya konmaya çalýþýlýyor. Bu çalýþmalar ölüm sonrasý hayatýn varlýðý üzerine sondaj anlamýna gelmektedir.

Ýnsanýn fizikî bedeni gerçekte trilyonlarca hücrenin düzenli ve uyumlu bir organizasyonudur. Ýnsan bedeninde her an milyonlarca eski hücre ölür ve yenileri ortaya çýkar. Gençlikte beden, kaybettiði nisbette yeni hücre üretebilir. Ancak, ileri yaþlarda bedenin hücre sayýsýnda azalma baþlar. Beyin hücreleri belirli bir yaþtan sonra yenilenemez. Daha ileri yaþlarda kaybedilen hücre miktarý gitgide artar ve saðlam hücre sayýsý azalýr. Böylece hayat yavaþ yavaþ dengesini kaybeder. Gelir-gider dengesinin bozulmasýyla bedenin ahengi ve nizâmý bozulmaya yüz tutar, ister istemez ölüm ufukta görünür.

Ölümün Belirtileri ve Gerçekleþmesi
Bir organizma için ve özellikle en karmaþýk organizmalardan biri olan insan bedeni için ölüm anýnýn tam olarak tespiti tartýþmalý bir durumdur. Ölüm anýnýn tam ve kesin tespiti için deðiþik metotlar uygulanýyor. Ölen bir kiþide klâsik olarak bir takým belirtilerin olduðu kabul ediliyor. Ölümle ilgili araþtýrmalarýn ifade ettiði ölüm öncesinde bir can çekiþme devresi vardýr. Ani ölümlerde bu safha kýsa, kronik hastalýklarla ölümlerde ise saatlerce ve hattâ günlerce sürebilmektedir. Ölüm belirtilerinin baþlýcalarý þöyledir: Deri solgunlaþýr ve esnekliðini kaybeder. Gözde, retinanýn damarlarýnda kan dolaþýmýnýn durduðu görülür. Kaslar gerilimlerini kaybeder ve þiþkin kýsýmlar gittikçe yassýlaþýr. Solunum durur. Nabýz kaybolur. Ceset git gide soðuyarak çevre ýsýsý derecesine düþmeye baþlar. Ölümden 2-3 saat sonra kas liflerinin katýlaþmasý sebebiyle de ölüm sertliði baþlar.

Bütün bu belirtilere raðmen ölüm anýnýn kesin olarak tespiti imkânsýz görünüyor. "Yalancý ölüm" olaylarýnýn dýþýnda öldüðü kabul edilen bir çok kiþinin, bir süre sonra dirildiði biliniyor. Lyall Watson'ýn Ölüm Yanýlgýsý adlý kitabýnda aktardýðý bilgiye göre, Deneysel Reanimasyon Fizyolojisi Lâboratuarý'nýn ölüm tarifi þöyledir: "Þuur, refleksler, solunum ve kalb atýþlarý gibi bütün hayat belirtilerinin son bulduðu, ama bir bütün olarak organizmanýn henüz ölmediði, dokulardaki metobolik süreçlerin devam ettiði ve belirli þartlar altýnda bütün fonksiyonlarýn yeniden baþlatýlacaðý bir durum.."

Sözünü ettiðimiz bu belirtiler aslýnda ölümün sadece dýþ görünüþü ve fizikî seviyedeki anlatýmýdýr. Ancak gerçekte, ölüm anýnda bu dýþ görünüþün dýþýnda, fizik bedenden ayrý olarak birtakým ilginç, karmaþýk ve henüz bir çok noktasý açýklanmayý bekleyen hâdise ve deðiþimler de yer almaktadýr.

Ýkinci Beden Kavramý
Ýngiltere'deki Southampton Hastanesi bilim adamlarý, ölümün hemen öncesinde yaþanan hâdiseler üzerine yaptýklarý araþtýrmada, klinik olarak ölü kabul edilen kiþilerin pek çok duyguyu yaþadýklarýný tespit ettiler. Beynin fonksiyonlarýný yitirmesinin ardýndan, yani hastanýn klinik olarak ölü kabul edildiði dönemde, yaygýn anlayýþýn aksine, hastalarýn çeþitli hisleri bulunduðuna dikkat çeken bilim adamlarý, bunlarýn baþýnda mutluluk gibi duygularýn geldiðini belirtiyorlar. Bilim adamlarýna göre, bu çeþit hastalar ayrýca zamanýn aktýðýný anlayabiliyor ve ýþýðý algýlayabiliyorlar. Southampton Hastanesi'nden Dr. Sam Qarniea ve Dr. Peter Fenwick'in yaptýðý araþtýrmada, ölümün eþiðinden dönmüþ 63 kalp hastasýyla yapýlan röportajlardan faydalanýldý. Dördü klinik olarak ölü kabul edilen hayata dönmüþ 63 hastayla konuþtuklarýný belirten araþtýrmacýlardan Dr. Fenwick, "Akýl ve beyni birbirinden baðýmsýz deðerlendirmek mümkünse, bu ölüm sonrasýnda þuurun uyanýk kaldýðý sorusunu gündeme getiriyor." diye konuþtu. Bu araþtýrmanýn neticeleri bütün dünyada yeni tartýþmalarý da beraberinde getirmektedir.

Modern týbbýn öldü gözüyle baktýðý altý kiþi, beyin fonksiyonlarýnýn çalýþmaz olarak tarif edildiði sýrada; önce çok parlak bir ýþýk hüzmesi gördüklerini, daha sonra ise tarifi çok güç, mutlu ve huzurlu bir dünyaya girdiklerini söylediler. Uzmanlar, birbirlerinden habersiz olarak yapýlan araþtýrma sýrasýnda altý kiþinin de ayný ifadeyi kullanmasýnýn gözardý edilemeyeceðini belirttiler.

Ölümü þuurlu bir þekilde deðerlendirmenin dýþýnda, ani ölümcül kazalara uðrayan kiþiler ise, kaza anýnda kendilerini çok rahat ve huzurlu hissettiklerini söylüyorlar. Lyall Watson, 'Ölüm Yanýlgýsý' adlý kitabýnda böyle anlarda, geçmiþteki anýlarýn canlandýðýný ve insanýn bütün hayatýnýn bir film þeridi gibi gözünün önünden geçtiðinden söz eder. Watson tespitlerini þöyle sürdürüyor: "Anýlar, yerlerini son derece mistik bir ruh hâline býrakarak yok olmaktadýr. Komaya giren hastabakýcý, vecd içinde Tac Mahal'in bir resmini seyretmekte olduðunu hatýrlamakta; uçuruma yuvarlanan bir daðcý ise, anýlarýný þöyle anlatmaktadýr: 'Bedenim kayalara çarparak ezilip parçalanýyordu, ancak þuurum bu fizikî yara ve acýlardan bütünüyle baðýmsýzdý, onlarý hissetmiyordu bile."

Ýnsanlar görünen fizik bedeni dýþýnda görünmeyen ve öldükten sonra da varlýðýný sürdüren baþka bir bedeninin varlýðýný hep hissetmiþlerdir. Þimdi ise bir çok araþtýrmacý ve uzman kiþi de, ikinci bedenin varlýðýndan söz etmeye baþlamýþlardýr. Bu bedene "astral" "eterik", "duble" gibi adlar takýldýðýný görüyoruz.

Bir kýsým bilim adamlarý tarafýndan önceleri üzerinde pek durulmayan ikinci beden kavramý; günümüzde bilimsel olarak belirlenmiþ ve fotograflarý bile çekilebilmiþtir. Uzun yýllardýr araþtýrmacýlar, yüksek frekanslý elektrik akýmýna yerleþtirilen insan bedeninden yayýlan parlak ýþýðý araþtýrýyorlardý. Canlýlarda bir tür "kalýp enerji"nin, baþka bir deyiþle bir tür "enerji beden"in varlýðýna iliþkin bazý deliller elde edilmiþti. Neydi bu enerji beden? Nereden kaynaklanýyordu?

Madde ve Enerji Ýliþkisi
Ýzafiyet Teoremi, madde hakkýndaki görüþlerimizi çok derinden sarsarak deðiþtirmiþtir. Kütlenin yalnýzca enerjinin bir beliriþ biçimi olduðunu ortaya koymuþtur. Öte yandan enerji ise, aktivite, süreç ve hareketlilik ile ilgili olan bir çokluktur. Bir parçacýk kütlesinin belirli bir enerjiye eþdeðer olmasý, söz konusu parçacýðýn statik bir nesne olarak algýlanamýyacaðý sonucunu doðurmaktadýr. Buna göre bir parçacýðýn kütlesi dinamik bir varlýk, yani enerji sürecinin kendisini dýþa vurmasý ise, "kütle" biçiminde olacaktýr.

Son yýllarda yapýlmýþ olan yüksek enerji daðýlma deneyleri bize, parçacýk dünyasýnýn dinamik ve sürekli olarak deðiþen yapýsýný çok çarpýcý bir biçimde göstermiþtir. Bu deneyler sonucu, maddenin tamamen deðiþken bir varlýk olduðu ortaya çýkmýþtýr. Buna göre bütün parçacýklar, baþka parçacýklara dönüþtürülebilmektedirler. Parçacýklar enerjiden oluþturulabilirler, ya da tamamen enerjiye dönüþtürülebilirler. Ýçinde bulunduðumuz dünyada, "temel parçacýk", "maddî öz" ya da "yalýtýlmýþ nesne" gibi klâsik kavramlar artýk mânâlalarýný kaybetmiþlerdir. Böylece evrenin bütünü, birbirinden sýyrýlamayan ve baðýmsýz olarak varolamayan enerji olaylarýnýn olaðanüstü bir dokusu olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Kütlenin bir enerji þeklinden ibaret olduðunun anlaþýlmasýyla, modern fizik; kütlenin sabit bir vücuda sahip maddî cisimcik anlayýþýndan sýyrýlýyor, ve atomlar maddenin özü ve temeli deðil, "enerji hüzmeleri" olarak görülmeye baþlanýyordu. Enerji ise, hareket ve faaliyetle ilgili bir kavramdý.

Kuvvet ve madde ise, parçacýk olarak adlandýrdýðýmýz dinamik olay ve yapýlarýn çeþitli varsayýmlarý ile ortaya çýkmaktadýr. Ve bunlar birbirlerinden ayrý deðildir. Onlarý daha çok ayný hakikatýn farklý tezahür biçimleri olarak düþünmek daha doðru olur.

Kütlenin esasen enerjinin bir biçiminden baþka bir þey olmadýðýnýn keþfedilmesi yanýnda enerjiye seyrek bir madde nazarýyla bakýldý. Artýk modern fizikte kütle, maddî bir öz ile baðlý tutulmamakta ve bundan dolayý da parçacýklarýn temel bir "maddeden" oluþmadýklarý kabul edilmektedir. Artýk parçacýklarýn bir enerji demeti olarak algýlanmasýna baþlanmýþtýr. Fakat enerji, faaliyetle ya da süreçle iliþkili olduðundan, neticede atomaltý parçacýklarýn mahiyet olarak dinamik olduðu düþünülmeye baþlanmýþtýr.

Bu dinamik kalýplar, veya "enerji demetleri" maddeyi meydana getiren ve ona makroskopik açýdan sert bir görünüm saðlayan saðlam nükleer, atomik ve moleküler yapýlarý oluþturmaktadýrlar. Böylece biz de, maddenin bir takým maddî özlerden meydana geldiði gibi hatalý bir sonuca varmaktayýz.

Ýnsanoðlunun nesiller boyu, deneme-yanýlma yoluyla doðruyu bulma gayretleri, herþeyin mahiyetini öðrenme arzusu, bilimin sýnýrýný ýþýnlardan da öteye vardýrmýþ ve metafiziði bilimin gündemine sokmuþtur. Âlemin bilimini yapmak, iþleyiþ prensiplerini ortaya koymak, Allah'ýn insanlara bahþettiði merak etme, yorumlama ve araþtýrma kabiliyeti sayesinde bugün bilim, bilinmeyenlerin sýnýrlarýný zorlamaktadýr. Bilimin giderek inceleþmesi ve ilerlemesi, araþtýrmacýlarý maddeden öte varlýklarý keþfetme ve yapýsýný sorgulama aþamasýna vardýrmýþtýr.

Tabiatýn derinliklerine inildikçe, enerji denen, mekânda yeri olmayan ve zaman boyutunun dýþýnda kalan ýþýn türü yapýlarý incelemeye aldýðýmýzda, alýþageldiðimiz bilimsellik çerçevesindeki kavram ve tasarýmlarý iptal etmek gerekir. Çevremizin sahip olduðu boyutlarýn ötesine doðru gidildiðinde, mekanistik kavramlarýn geçerliliklerini yitirdiði ve yerlerini "organik" kavramlara terkettiði görüldü. Bu yeni kavramlar ise, manevî temelli özellikler ile dikkatleri çekmektedir.

Kirlian Fotograf Tekniði
Varlýklarýn sadece görünen maddî yanlarýndan ibaret olmadýðýný, madde ve enerji perdesinin arkasýnda daha nice esrar saklandýðýný bu yöndeki geliþmeler bize söylemektedir. Bu geliþmelerden birisi canlýlarda bir de enerji bedenin varlýðýný ortaya çýkaran ilginç bir olay, 1940'lý yýllarda yaþandý. Eski Sovyetler Birliði araþtýrmacýlarýndan Semyon ve eþi Valentila Kirlian'lar, yüksek frekans alaný içindeki canlý organizmalar üzerinde bir fotograf tekniði geliþtirdi. Kirlian ekibi yýllar süren çalýþmalarýn sonucunda, insan, hayvan, bitki ve bütün canlýlarý kuþatan bu enerji alanýnýn fotograflarýný çekmeyi baþardýlar. Bu icatlarý, hastahanede yaptýklarý bir gözlem sayesinde olmuþtu. Bir hasta üzerinde uygulanan þok tedavisi sýrasýnda cam elektrotlar aracýlýðýyla hastanýn cildi üzerinde þerare atlýyordu. Bundan ilham alarak, Semyon Kirlian, cihazý evinde kurarak ilk denemeyi kendi üzerinde yaptý. Deneme sýrasýnda hafif bir elektrik þoku ile birlikte mavi bir þerare görmüþ, fotograf filmini banyo ettiði zaman da, parmaðýnýn silüetini elde etmiþti. Parmaðýndan çýkan alev alev ýþýmalar bu ilk fotografta açýkça görülüyordu.

Bu tekniðe, mucitlerinin isimlerine atfen "Kirlian Fotografçýlýðý Tekniði" deniyor. Kirlian Kamerasý, Rusya'daki bir çok üniversitede hayli ilgi gördü. 1968'de V. Inyushin, W. Grisshchenko, N. Vorobev, N. Shoinki, N. Federova ve F. Gibadulin adlý doktorlar, ortak bir bildiride þöyle demiþlerdi: "Bütün canlýlarýn, sadece atom ve moleküllerden yapýlmýþ bir fizik bedenleri deðil, ayný zamanda bir de bunun kopyasý olan enerji bedenleri vardýr." Bu ikinci bedene; "Biyoplazmik Beden" adýný vermiþlerdi.

Biyoplazmik Beden ve Canlýlýk
Bitkiler üzerinde yapýlan çalýþmalarda; solgun, kurumak üzere bulunan bir yaprak ile dalýndan yeni koparýlan bir yapraðýn çevreye yaydýklarý ýþýma arasýnda büyük fark olduðu gözlenmiþtir. Dalýndan yeni koparýlan bir yapraðýn arka arkaya çekilen fotograflarýnda, ýþýmalarýn sürekli olduðu ve deðiþtiði görülmektedir. Ölü yaprakta ise hiçbir ýþýma bulunmamaktadýr. Yani canlýlýðýn yok olmasýyla bu ýþýma da, ona baðýmlý olarak yavaþ yavaþ yok olmaktadýr. Bir kýsmý koparýlan yapraðýn çekilen fotograflarýnda ise kopan kýsým tam olarak görülmekte, ancak bir süre sonra bu kýsma ait enerjik alan kaybolmaktadýr. Canlýlar yavaþ yavaþ ölürken, biyoplazmik bedenin kývýlcým ve alevleri dýþa doðru fýrlamakta ve sonra kaybolmaktadýr.

Her þey çift yaratýldýðýndan, fizik bedenimizin ikizinin, Ýslâmî literatürde "misâlî beden" olduðu belirtilir. Kirlian fotograf tekniði ile tespit edilebildiði anlaþýlan misalî bedenin, daha baþka birçok isimle de anýldýðýný görüyoruz. "Gýlâf-ý nurani", "lâtife-i seyyâle", "esirî beden", "enerji beden", "ikinci beden", "perisperi", "duble", "astral vücut." Ýkinci bedenin ayný zamanda ruha kýlýf ve elbise vazifesi gördüðü bildirilmektedir. Vefattan sonra da ruh, Ýlâhî hikmet gereði maddî kýlýfý olan cesedi atar ama, misâlî bedeni çýkarýp atmasýna izin verilmez.

"Rusya'da Tanrýya Dönüþ" adlý kitapta bu meselelerle alâkalý uzun açýklamalar vardýr. Meselâ bir grup doktor þöyle demektedir: "Bütün canlýlarýn atom ve moleküllerden yapýlmýþ fizikî bedenlerinin yanýsýra, bir de bunun kopyasý enerji bedenleri vardýr..."

Amerikalý doktor Watters, yaptýðý bir deneyde elli kadar çekirgeyi eterli pamuklara sarýp, öleceklerini tahmin ettiði andan itibaren odaya su buharý salarak fotograflarýný çekti. Neticede öldükleri anlaþýlan 13 çekirgenin hayallerinin tespit edildiði görüldü.

Sovyetler Biriliði'nde beden dýþý seyahat yapabilen yogiler üzerinde çalýþýlmaktadýr. Ýnsanlar kriz, koma veya trans halinde ve anestezik tesir altýnda enerji bedenlerini kendiliklerinden dýþarý atabilmekte, ruhlarý enerji bedenleri ile temessül etmektedir.

Temessül, herhangi bir keyfiyette görünme demektir. Melekler de, cinler de temessül edebilir. Ýnsan düþüncesi de temessül ettiðinden Ted Serios (1960'lý yýllar) isimli bir Amerikalý, fotograf makinesi objektifine konsantre olarak baktýðýnda, beynindeki düþüncenin kameradaki filme nakþedildiðini görmüþtür.

Evet, mücerret eþya fizik evrene tesir ediyor. Ve gün geçtikçe bunun delilleri artýyor. Rüyalarda hakikatler, kabirde ameller temessül eder. Ruh ise, ona kýlýf olan misâlî bedeniyle temessül edince, kendisine (yani o þahsýn maddî bedenine) benzediðini görürüz. Rüyada maddî bedenimizin istirahata çekilmesiyle ilginç bir mekanizma, misâlî bedenin cesetle baðýntýsýný koparmadan "misâl âlemi"ne götürür. Misâlî vücud zamansýz ve mekânsýz âlemde nice faaliyetlerde bulunur ve nice þahýslarla (fakat onlarýn duble bedenleri ile) buluþur. Ölüm olayýnda ise misâlî vücut hiçbir baðýntý kalmamak üzere cesetten ayrýlýr. Yeni "bedensiz ruh"; "Berzah" âlemine uçarak yeni hayatýna baþlar.

Durugörü Medyumluðu ve Ýnsan Aurasý
Nice sýrlarýn düðümlendiði ve kâinatýn hizmetine verildiði insanoðlunun herbir ferdi de farklý bir âlemdir esasen. Ýnsanlar ortak özelliklere mâlik olsa da bazýlarýnda deðiþik bir ruh hassasiyetinin olaðanüstü geliþmiþ olduðunu görürüz. Bu hassasiyet bazýlarýnda kendini "durugörü" kabiliyeti þeklinde ortaya koymaktadýr. Bu þahýslar bizim göremediðimiz bazý þeyleri gündüz, gözü uyanýk halde veya trans hâline geçerek görebilirler. Enerji âlemini misâlî bedenleri müþahade için yaratýlmýþ olan ve rüyada kullandýðýmýz "ikinci gözler", normal hayatta da kullanabilmektedir. Bu þahýslar, insanlarýn çevrelerinde renkli bir aura müþahede ettiklerini söylerler ve auranýn hastalýk ve sýkýntýlý durumlarda renk deðiþtirdiðini, farklýlaþtýðýný belirtirler. Hattâ bu auradan insanýn kiþilik yapýsýný ve karekterini dahi anlayabilmektedirler.

Bu tür hassas kiþilerin ölmek üzere olan insanlar üzerinde yaptýklarý gözlemlerden ise son derece ilginç ve açýklayýcý sonuçlar çýkmaktadýr. Bunlarýn gördüklerinin incelenmesi ve deðerlendirilmesi gerekmektedir. Gözlemlerden çýkan sonuçlara göre, normalde canlýlarda var olan ve kendisini aura þeklinde gösteren enerjik beden, ölüm anýnda fizik bedenden ayrýlmakta ve beden dýþýnda þuurlu bir þekilde hareket edebilmektedir. Âdeta fizik bedenin ölmesiyle ikinci beden, hayatiyet kazanmaktadýr.

Davis'in Gözlemleri
Ünlü Amerikalý durugörü uzmaný Andrew J. Davis'in bir kadýnýn ölümü ile ilgili gözlemi þöyledir: "Kadýnda, canýn çýkýþ sýrasýnda bedeninin beyin kýsmýnda meydana gelen ve her an artmakta olan güçlü bir yoðunlaþma beliriyordu. Yoðunlaþan bu þey, çýrpýnmalar azaldýkça ve bedendeki sarýlýk arttýkça, parlak ve ýþýk saçan bir hâl alýyordu. Can çekiþme sýrasýnda görülen bu çýrpýnýþlarýn çekilen acý ile herhangi bir ilgisi olmayýp, ruh tarafýndan hissedilmezler. Bunlar tamamýyla organik olan birtakým hareketlerdir. Ölüm aný yaklaþtýkça bedenin organlarý, boþalan torbalar gibi birer birer yataða seriliyor, buna karþýlýk hastadan ayrý olarak, esirî (ruhî) bir bedenin oluþumu tamamlanýyordu. Can çekiþen hastadan ilk kurtulan, esirî bedenin baþ kýsmý oldu ve yavaþ yavaþ diðer kýsýmlarý da ayrýlarak tam ruhî bir beden olarak kadýnýn baþucunda ayakta durdu. Bu iki bedeni birbirine göbeklerinden, 'hayat baðý' dediðimiz parlak bir kordon baðlýyordu. Bu kordon kopunca bir parçasý cesette kaldý. Herhalde cesedin derhal bozulmasýný engelleyen budur. Kadýnýn ruhî bedenî serbestliðe yavaþ yavaþ alýþtý ve birdenbire ne yapacaðýný kestirmiþ gibi harekete geçerek evden çýktý.'

Yalnýzca bir örneðini almakla yetindiðimiz böylesi gözlemlerin müþterek özellikleri, ölen kiþinin bedeninden çýkan bulutumsu görüntüde ve bedene benzer bir nesnenin, bedene mânevî ýþýn türü bir kordonla baðlý olmasý ve kordonun kopmasýyla bu bedenin nereye gideceðini biliyormuþcasýna yolunda gitmesi þeklinde sýralanmaktadýr.

Bu geliþmelerin ortak noktasý, bedenimizin bütün organlarýna tesir eden; onu canlý, þuurlu ve fonksiyonlu hâle getiren ruh ve misalî bedenin varlýðýnýn, bilim aynasýnda daha iyi görülmesidir. Ölüm denen olayýn ikinci bedenin cesetten sýyrýlmasýndan baþka bir þey olmadýðý, yokluða ve hiçliðe yürümek deðil, herkesin bir bir toplandýðý yeni bir dünyaya geçiþ köprüsü olduðu daha iyi anlaþýlmaya baþlanmýþtýr.

Depresyona etki eden olaylar arasýnda aldatmanýn zannedilenden daha büyük yeri vardýr. Hatta depresyona sebep olan en önemli olaylarýn baþýnda cinsel sadakatsizliðin geldiðini söyleyebiliriz. Ondan sonra ise eþin ölümü gelmektedir. Yani eþin aldatmasý, onun ölümünden daha çok psikolojik yaralanmaya neden olmaktadýr. Aldatýlýp da depresyona girmeyen az sayýda insan vardýr. Eþinin baþka birine ilgi duyduðunu ya da kendisini aldattýðýný öðrenen kiþi, çok öfkelenir, kendini deðersiz ve sevgiye layýk olmayan biri gibi hisseder. Bu ruh hali, onun misilleme yapmasýna neden olabilmektedir. Cinsel aldatma yaþayan kiþilerin en çok yaptýklarý hata budur. Aldatýlan kiþinin “Madem sen beni aldattýn, ben de seni aldatýrým” düþüncesiyle hareket etmesi, yanlýþý düzeltmek deðil, bilakis baþka bir yanlýþ daha yapmaktýr. Geleneksel aile yapýmýzda aldatýlan kiþinin, ki bu genellikle kadýndýr, bu þekilde intikam aldýðý pek görülmez.

Genelde kadýnlarýmýz aldatmaya karþý duygularýný bastýrýr ve olayý sineye çeker ya da evliliði bitirirler. Erkeðin piþman olduðu ve evliliðin sürdüðü durumlarda bile, kadýn, kendisini beðenilmez hisseder ve eþinin diðer kadýnda ne bulduðunu sorgular.

Aldatma için sevgi azalmasý, yani kiþinin eþine eskisi gibi ilgi duymamasý bir bahane olarak dile getirilebilir. Eþini aldatan birçok erkek, “Ben artýk sana karþý bir þey hissetmiyorum, onu seviyorum” gerekçesiyle hareket eder. Halbuki sevgi deðiþkendir, bir dönem hayat arkadaþýna karþý bir þey hissetmemek, ömür boyu bu þekilde hissedilecek anlamýna gelmez. Ayrýca insanýn hoþlandýðý kiþiye yönelmesi, yani “Çýkarýma olan þey iyidir, doðrudur” düþüncesiyle hareket etmesi, bir anlamda çocukluktur.

Zevklerinin peþinde koþan insan olgunlaþmamýþtýr ve mutlu olamaz. Ýnsan gerçek mutluluða eriþtirecek olan soyut ideallerinin gerçekleþmesidir. Somut ve gündelik zevklerin yaný sýra, soyut idealleri de dikkate alarak yaþayan insan, hata yapsa da bundan piþman olur. Bu nedenle evlenecek kiþilerin hayat felsefelerinin, kültürlerinin ve hayat piramitlerindeki ideallerin birbiriyle örtüþmesi çok önemlidir.

Yaþam felsefesi sadece dünyevi zevklere odaklý insanlarýn evliliklerinde aldatmalara daha çok rastlanýlýr. Bu tür evliliklerde iþ hayatý ve bireysel zevkler ailenin önündedir. Kýrklý yaþlara doðru biraz da maddi birikime ve çevreye sahip olununca “Dünyaya bir daha mý geleceðim, bir çiçekle bahar olmaz” düþüncesiyle cinsel zevkin peþine düþülür. Daha çok erkeklerde görülen bu tip davranýþlarýn sonucunda, kadýnýn tepkisine göre, evlilik ya devam ediyor ya da biter. Halbuki insan, evliliðin sadece cinsel beraberlik anlamýna gelmediðini, kutsal bir yönünün olduðunu da düþünüyorsa zaten aldatmaya yönelmez. Zaaflarýna yenilip buna yönelse bile, hata yaptýðýný anlayýp evliliðini kurtarmak için kendini yeniden toparlar.

Özgüven önemli bir kiþisel özelliktir; yaþamla baþ etmemizi ve sorunlarla gerçekçi bir þekilde mücadele etmemizi saðlar ve zorluklara dayanmamýzý kolaylaþtýrýr. Özgüven kazanma süreci, yaþamýn önemli zorluklarý ile baþa çýkma gücüne sahip ve mutlu olmaya layýk bir kiþi olma deneyimidir.

Özgüven önemli bir kiþisel özelliktir; yaþamla baþ etmemizi ve sorunlarla gerçekçi bir þekilde mücadele etmemizi saðlar ve zorluklara dayanmamýzý kolaylaþtýrýr. Özgüven kazanma süreci, yaþamýn önemli zorluklarý ile baþa çýkma gücüne sahip ve mutlu olmaya layýk bir kiþi olma deneyimidir.

Özgüven insana güç verir, enerjisini artýrýr ve daha fazla çaba göstermeye özendirir. Baþarý için ilham kaynaðýdýr. Baþarýlarýmýzla gurur duymamýzý ve onlardan keyif almamýzý saðlar.

Bizim yaklaþýmýmýza baðlý olarak baþka insanlar ve dýþýmýzdaki olaylar özgüvenimizi yükseltebilir ya da bitirebilirler. Yaþama özgüvenli bir þekilde yaklaþmak ve bunu sürdürmek önemlidir. Ancak, aþýrý bir güven duygusu ile hareket ederek kendimizi ve diðer insanlarý tedirgin etme riskini de almamak gerekir.

Özgüvenimiz olmadýðýnda iþleri yapabilme yeteneðimizden emin olamayýz. Gerekli beceriye ve deneyime sahip olduðumuzu bildiðimiz halde daha önce hiç yapmadýðýmýz bir iþle karþýlaþtýðýmýzda endiþeleniriz. Birçok durumda, özellikle karar vermemiz, inisiyatif kullanmamýz veya yeni insanlarý iþin içine katmamýz gereken durumlarda rahatsýz ve huzursuz oluruz.

Buna karþýn, aþýrý bir güven duygusu içinde davrandýðýmýzda; sýnýrlarýmýz olduðunu kabul etmek istemeyiz, yeteneklerimiz hakkýnda gerçekçi olmayan düþüncelere kapýlýrýz. Üzerimize aþýrý iþ yükü alýrýz, böylece her zaman iyi iþ yapamayýz. En iyiyi bizim bildiðimizi düþünürüz, önerileri göz ardý ederiz, bize yardým etmek isteyenleri de genellikle reddederiz.

Olmasý gereken düzeyde bir özgüvene sahip bulunduðumuzda ise; en iyi için çaba göstereceðimizi ve kabul edilebilir bir sonuç ortaya koyacaðýmýzý bilerek iþleri ele alýrýz. Bir iþi yapamadýðýmýzda mazeret üretmek yerine yeniden denemeye baþlarýz. Ýlk seferinde tümüyle doðru olarak anlamadýðýmýz ya da yapamadýðýmýz bir iþin dünyanýn sonu anlamýna gelmediðini biliriz. Hatalarýmýzý dert etmek yerine onlardan ders almasýný becerebiliriz. Bir çok durumla ve sorunla daha iyi baþ edebiliriz.

Özgüven hedeflerimizin peþinden giderken bize güç verir. Baþarýlarýmýzla doyum ve rahatlýk hissetmemize izin verir. Özgüvenimizin güçlü olmasý durumunda baþarý bize doðal ve doðru gelir.

Birçoðumuz, belirli zamanlarda, belirli insanlarla ve belirli durumlarda kendimizi güvenli hissederken bazý durumlarda, zamanlarda ve bazý insanlarýn karþýsýnda özgüvenimizi yitiririz. Kendimize olan güven duygumuzu nelerin etkilediðini doðru anlamamýz gerekir.

Bunun için þu sorularý kendimize sormalýyýz ve dürüst cevaplar vermeliyiz.

• Kendimize en çok güvendiðimiz zamanlar hangileridir? Yeteneklerimizden emin olduðumuz ve kendimizi en rahat hissettiðimiz durumlar nelerdir?
• Karþýsýnda özgüvenimizin en yüksek olduðunu düþündüðümüz insanlar kimlerdir? Niçin?
• Onlar, bize özgüvenimizi artýracak ne söylüyorlar veya ne yapýyorlar?
• Ne zaman kendimize olan güvenimizin en düþük olduðunu hissediyoruz?
• Özgüvenimizi azaltanlar nelerdir? Hangi insanlar ve hangi durumlar bizim kendimizi güvensiz hissetmemize neden oluyor? Söylenen ya da yapýlanlar nelerdir?

Bu sorulara cevap verirken hazýr olmadýðýnýz yeni durumlardan ya da kýyafetinizin ve dýþ görünümünüzün iyi olduðu zamanlardan söz edebilirsiniz. Özgüven, çoðunlukla, kendimizi nasýl hazýrladýðýmýz ve kendimizi nasýl gördüðümüz ile ilgilidir. Özgüven gelip giden, azalýp artan bir duygudur. Bazý günler kendimizi diðer günlere göre daha güvenli ve güçlü hissederiz. Bazý günlerde de kendimizi arkadaþlarýmýzýn yanýnda yetersiz hissederiz veya kendi yeteneklerimizi sürekli olarak onlarýnki ile kýyasladýðýmýz durumlar yaþarýz.

Özgüvenimizin zayýfladýðý durumlarda yapabileceðimiz ilk iþ, hiç kimsenin mükemmel olmadýðýný kabul etmektir. Belki, baþka insanlarýn sizin sahip olmadýðýnýz becerileri vardýr. Ancak, siz de büyük olasýlýkla onlarýn yapamadýðý bazý þeyleri yapabiliyorsunuz.

Özellikle, onlarla rekabet edebileceðiniz alanlarda kendi yeteneklerinizi geliþtirmeye odaklanýn. Tüm yapabileceklerinizi aklýnýza getirin, yapamayacaklarýnýz için fazlaca endiþelenmeyin, onlara takýlýp kalmayýn.

Özgüveni artýrmanýn iyi bir yolu, yaþamdaki baþarýlarýmýzý hatýrlamaktýr. Sahip olduðumuz tüm yeteneklerimizi, iyi kullandýðýmýz becerilerimizi aklýmýza getirelim ve güvenli davranarak kazançlý çýktýðýmýz zamanlarý hatýrlayalým.

Eðer, siz de özgüveninizi kazanmak ve geliþtirmek istiyorsanýz, yeteneklerinizi önemseyin ve kabuðunuzdan çýkýn. Daha rahat ve giriþken davranmayý öðrenin. Fikirlerinizi daha sesli ifade edin. Sorumluluklar alýn. Ýþ yaþamýnýzda karar alma süreçlerinde ve uygulamalarda daha aktif olarak kendinizi gösterin. Enerjik olmak için bu tür insanlarý kendinize örnek alýn. Cesaretli olun, hata yapmaktan korkmayýn. Baþarýsýzlýklarýn birer ders olduðunu ya da baþarý yolunda küçük molalar olduðunu düþünün. Elde ettiðiniz her baþarýyla özgüveninizin arttýðýný göreceksiniz.

Günlük yaþam deneyimlerimizin ve kontrolümüzün dýþýnda geliþen, çoðu zaman ani gelen ve þiddetli bir etkiye sahip olan, baþ etme kapasitemizi aþan ve belirli bir gerilim, zorlanma, kaygý ya da çatýþma yaratan olay ve durumlar genel anlamda “KRÝZ” adý altýnda toplanýr.

Tanýmsal olarak kriz kavramý, hem tehlikeyi, tehditi, riski ve kaybý; ama hem de firsatý, yeniliði, geliþimi ve tekamülü barýndýrýr içinde. Kriz, yaþandýðý noktada önce bir dezorganizasyona, kaosa ve dengelerin bozulmasýna neden olur; günlük yaþamý sekteye uðratýr ve genel iþlevsellik düzeyini düþürür. Ancak bireyin nasýl baþ ettiðine baðlý olarak krizin sonuçlarýnýn ne yönde olacaðý þekillenir. Etkin bir krize müdahale ve etkili baþ etme yönetemleri ile birey, öncekinden daha yüksek bir iþlevsellik düzeyine bile kavuþabilir; yeniden yapýlanarak, güçlenerek ve olgunlaþarak çýkabilir kriz durumundan...

Krizin türleri ;

1. Varoluþsal Krizler ; yaþamsal sorgulamalar, hayatýn anlamýna, evrenin düzenine dair sorgulamalar, kendini gerçekleþtirme arzusu etrafýndaki hayalkýrýklýklarý ile gelen krizler...
2. Geliþimsel Krizler ; ergenlik, menapoz, emeklilik, mezuniyet, evlilik, anne-baba olma gibi yaþamsal deðiþikliklerle gelebilen krizler...
3. Durumsal Krizler ; Ayrýlýk, boþanma, iflas, iþ deðiþimi, taþýnma, kaza gibi durumlar...
4. Komplike Krizler ; fiziksel ya da ruhsal hastalýk, bir yakýnýn ölümü gibi kayýp içeren aðýr ve sarsýcý durumlar, taciz, tecavüz, gasp ya da terör gibi insan eliyle olan felaketler, deprem, sel, fýrtýna ve benzeri doðal afetler gibi katman katman kayýp ve zorluk taþýyan olay ve durumlar...
5. Sosyal, ekonomik ve politik krizler ; sadece bireyleri ya da belirli bir grubu deðil, toplumu ve nesilleri etkileme potansiyelindeki krizler...

Kriz, göreceli bir olgudur ;
Çünkü krizi kriz yapan; olayýn kendisi deðil, o olayýn kiþinin hayatýnda ne anlama geldiði ve kiþinin olay karþýsýnda verdiði tepkidir.
Krize verilen tepkiler, krizi meydana getiren olayýn þiddeti, büyüklüðü ve maddi-manevi maliyeti kadar, kiþinin yaþýna, sosyo-ekonomik özelliklerine, geliþimsel öyküsüne, baþ etme ve problem çözme becerilerine ve destek sistemlerine göre de farklýlýk gösterir...

Kriz sonrasý oluþan tepkiler ;

Duygusal tepkiler : Korku, kaygý, panik, kýzgýnlýk, öfke, üzüntü, suçluluk ve çaresizlik...
Düþünsel tepkiler : Þok, inkar ve umutsuzlukla “bu gerçek olamaz”, “yapabileceðim hiçbir þey yok”, “ne yapsam iþe yaramayacak”, “yetersizim”, “çaresizim”, “hiçbir þey deðiþmeyecek” þeklindeki düþünceler... Ýsyan ve sorgulama ile “bu neden bizim baþýmaz geldi” tarzý düþünceler...
Davranýþsal tepkiler : Sessizleþme, geri çekilme ve içe kapanma ya da tam tersine aþýrý hareketlenme, yerinde duramama ve saldýrganlaþma, sigara, alkol ya da madde kullanýmýna yönelme...
Fizyolojik tepkiler : Ýþtahsýzlýk, uykusuzluk, gerginlik, nefes darlýðý, çarpýntý, mide aðrýsý ve bulantýsý, baþ aðrýsý, halsizlik ve isteksizlik...

Krize etkin müdahalenin temel unsurlarý ;
Krize müdahale iki ana yönde faaliyet gösterir; biri koruma ve önleme, diðeri ise destek ve iyileþtirmedir. Amaçlarý; kiþinin günlük hayatýna ve iþlevselliðine geri dönebilmesini saðlamak, baþ etme ve problem çözme becerilerini geliþtirerek kaygýyý ve paniði hafifletmek, semptomlarý azaltmak ve kriz deneyiminden öðrenerek, geliþerek ve güçlenerek çýkabilmelerine destek olabilmektir.

Bunu yaparken, en önemli noktalardan biri krize maruz kalan kiþiyi, grubu ya da toplumu öncelikle doðru bilgilendirmek ve belirsizlikleri en aza indirgemek yoluyla kaygýyý ve güvensizliði azaltmaktýr. Baþ etme ve problem çözme becerilerini geliþtirme, yaratýcýlýk ve esneklik kazandýrma, destek sistemlerini harekete geçirme ve koordine etme, ve de hayatý ve yaþanan krizi yeniden anlamlandýrma ve yapýlandýrma krize müdahalenin temel iþlevleri arasýndadýr...

Koruyucu ve önleyici nitelikte çalýþmalar, yatýrýmlar, gerekli teknik, sosyal ve psikolojik eðitimler ile yaþanacak olasý krizlere hazýrlýklý olmak ve gerek bireysel gerekse toplumsal boyutta kriz ve afet bilincine sahip olmak hayati derecede önemlidir.

Türkiye’de 1980’den itibaren kadýnlarýn çalýþma hayatýna giriþi yoðunlaþtý. Son 20 yýl içinde iþ hayatýnda kadýnlarýn yalnýzca sayýlarýnýn ve oranlarýnýn artmasýyla kalmayýp, organizasyonlardaki mevki ve pozisyonlarýnýn da yükselmeye baþladýðýný görüyoruz. Bir zamanlar, “erkekler dünyasý” olarak bilinen iþ hayýnda kadýnlarýn varolabilmeleri için “erkek gibi” olmalarý beklenirken; artýk kadýnlýðýnýn bilincinde olan ve o bilinç, donaným ve farklýlýklarýn gücüyle yükselen kadýnlar dikkat çekiyor...

Çalýþan bir kadýn ile çalýþan bir erkek arasýnda fark vardýr...
Çalýþan erkek, sadece iþiyle meþguldür. Çalýþan kadýn ise, iþiyle, iliþkiyle, aile ve çocuklarla, evin düzeni ve iþleyiþiyle ve bir de kiþisel bakýmýyla meþguldür. Toplum tarafýndan tanýmlanan rolleri, sorumluluklarý ve yükleri daha fazladýr.

Ýkinci ve hatta üçüncü vardiya !
Dolayýsýyla, çalýþan kadýnlarýn birinci vardiyalarý olan iþlerine ek olarak ikinci ve hatta üçüncü vardiyalarý vardýr ki bunlar da evdeki iþ ve sorumluluklarý ile birlikte annelik rollerinin getirdikleridir. Bunun doðal bir sonucu olarak da, “tükenmiþlik sendromu” adý verilen durumun kadýnlar arasýnda çok daha yaygýn olduðunu görürüz. Çalýþan kadýnlar, kronik yorgunluk, çaresizlik, tükenmiþlik ve yetememezlik hislerini daha yoðun þekilde yaþarlar. Bu da, günlük yaþam kalitelerini düþürdüðü gibi, bazen iþyerindeki duruþ ve performanslarýna da yansýr...

Kadýnlarýn ve Erkeklerin Sosyalleþme süreçleri farklýdýr...
Doðar doðmaz ayaðýmýza geçirilen pembe ya da mavi patiklerden bile bellidir bu ! Kadýnlar ve erkekler doðduklarý andan itibaren farklý davranýþlara, farklý konuþmalara ve farklý yaklaþýmlara maruz kalýrlar... Farklý þekillerde yetiþtirilirler; farklý roller biçilir, farklý beklentiler yüklenir. Ayný evin içinde ayný anne babadan olsa da bu çoðunlukla böyledir...

Cam tavan :
Bu görünmez tavan iki yönlü sabitlenmiþtir; kadýnlarýn kendilerilerini durdurduklarý noktalar ve kadýnlarýn sistem ve erkekler tarafýndan durdurulduklarý noktalar...

Rekabet :
Rekabetin en bilinen þekli, erkekler arasýnda daha belirgin olarak dikkat çeken kazan-kaybet sistemidir. Erkekler küçük yaþtan itibaren, büyüme, yetiþme ve sosyalleþme süreçleri içinde gerek aile ortamý gerekse okul ve arkadaþ çevrelerinde oynadýklarý oyunlar, yer aldýklarý sportif karþýlaþmalar ya da aldýklarý rollerle, rekabet ve güç alanlarýnda teþvik ve destek görürken; kadýnlar için durum çok farklýdýr.

Kadýnlar ve erkekler rekabeti farklý yaþarlar... Erkekler için rekabet bir oyundur, bir güç mücadelesidir ve bir varoluþ biçimidir ve çocukluklarýndan beri alýþýk ve antremanlý olduklarý bir þeydir... Kadýnlar içinse rekabet “kötü”, “yanlýþ”, “iliþkiyi zedeleyen”, “tehdit eden” bir þeydir... Bunedenle de kadýnlar iliþkiyi korumak ve iliþkide kalmak adýna rekabetten kaçýnýrlar; ya tamamen kendilerini geri çeker, edilgen konuma geçer ve teslim olurlar; ya da öteki uçta bir dýþavurum ile çok saldýrgan olurlar... Dengelemeleri zordur, çünkü çocukluklarýndan bu yana alýþýk olduklarý, sosyalleþme sürecinde rahatça deneyimledikleri bir olgu deðildir güç ve rekabet...

Kadýnlarýn geliþim sürecinde, baþkalarýnýn ihtiyaçlarýna ve duygularýna duyarlýlýk ve empati en önemli boyutlardýr. Erkek varoluþunun temelini oluþturan “kazan-kaybet” olgusunun aksine, kadýn varoluþu “kazan-kazan” prensibi üzerine kuruludur. Rekabet ve güç savaþýmý gerektiren oyun ya da durumlarda, kaybeden tarafa duyulan ya da duyulacak olan empati ve duyarlýlýk, birçok kadýnýn oyuna girmemesine ya da girememesine neden olur. Zira kadýnlar rekabette kazanmanýn çoþkusundan çok, kaybedenle kurduklarý empati sonucu rahatsýzlýk, üzüntü, suçluluk, gerginlik ve sýkýntý duygularýný yaþarlar. Ve kadýnlarýn dünyasýnda, “baþkasýnýn üzerine güç kurarak kendini güçlü hissetmek” yerine; “birlikte güçlenmek” ve “baþkalarýný güçlü ve mutlu kýlarak dolaylý olarak, hep birlikte güçlü hissetmek” vardýr ! Bu da kadýnlarýn sosyal ve ailesel rollerini açýklamakla kalmaz, iþ hayatýndaki “cam tavan” kavramýnýn temellerinden birini de oluþturur.

Kadýnlarda baþarý ve güç korkusu :
Kadýnlar, erkeklerinden daha fazla para kazandýðýnda veya daha fazla terfi ettiðinde ; toplumsal rol ve beklentilerle, kiþisel rol ve beklentilerin çakýþýr ! Bunu telafi etmek için, kadýnlar farkýnda olarak ya da olmayarak kendilerini edilgen ve zayýf bir konuma sokarlar !

Kadýnlarýn karþýlaþtýðý zorluklar ve engeller ;

1. Erkeklere öncelik verilmesi
2. Aile, eþ ve çevre baskýsý
3. Ýþ yerinde sosyalleþmede zorluk; kadýnlar hakkýndaki olumsuz ve önyargýlý düþünceler
4. Erkek egemen politik ve stratejik yapý
5. Taciz
6. Simgesellik ve genelleme; bir kadýnýn tüm kadýnlarý temsil ediyormuþ gibi algýlanmasý ve deðerlendirilmesi, sürekli bir takibe, gözleme ve deðerlendirmeye tabi tutulmalarý sonucu performan baskýsý
7. Yalnýzlýk ve dýþlanma
8. Seyahatlerde ve iþ yemeklerindeki toplumsal baský ve engellenme
9. Evi ve iþi dengeleme zorunluluðunun sadece kadýna yüklenmesi

Dil sayesinde çocuk, insan kültürünün zenginliðine açýlýr. Diðer hayvanlarda genetik kalýtým faktörü baskýnken, insan toplumunda kültürel faktör belirleyicidir. Ýnsan yavrusu, yetiþkinlere, özellikle de onu yaþamýn, toplumun ve dünyanýn gizlerine büyük ölçüde dil aracýlýðýyla ayak bastýran ebeveynlerine bütünüyle boyun eðdiði çok uzun bir “çýraklýk” döneminden geçmek zorundadýr. Çocuk kendisini, kopyalanacak ve taklit edilecek hazýr bir modelle karþý karþýya bulur.

Daha sonralarý bu, özellikle oyun aracýlýðýyla, diðer yetiþkinleri ve çocuklarý da içerecek þekilde geniþler. Bu toplumsallaþma süreci kolay ya da otomatik deðildir, ama tüm entelektüel ve ahlâki geliþimin temelidir. Tüm ebeveynler küçük çocuklarýn kendi kendilerine oynarlarken nasýl da kendi kendilerine oldukça neþeli olarak uzun “konuþmalar” yaptýklarýný zevkle gözlemiþtir. Çocuðun geliþimi, ilkel benmerkezcilik durumundan kopma ve baþkalarýna ve genel olarak dýþ gerçekliðe baðlanma süreciyle sýký sýkýya baðlýdýr.

Piaget’nin orijinal þemasýnda, iki yýldan yedi yýla kadar olan dönem, basit “pratik” (“duyu-motor”) zekâ evresinden düþünceye geçiþi göstermektedir. Bu süreç ikisi arasýndaki her türlü geçiþsel biçimle karakterize olur. Bu durum kendisini meselâ oyunda açýða vurur. Yedi yaþýndan on iki yaþýna deðin oyunlar, diyelim hayli bireysel olan oyuncak bebeklerle oynamanýn aksine, ortak amaçlarý içeren kurallarla belirir. Ýlk bebekliðin mantýðý, yetiþkinlerde de hâlâ varolan ve Hegel’in “dolaysýz” düþünce dediði sezgi olarak tanýmlanabilir. Ebeveynlerin iyi bildiði daha geç bir aþamada çocuk neden diye sormaya baþlar. Bu çocuksu merak, akýlcý düþüncenin baþlangýcýdýr. Çocuk artýk yalnýzca þeyleri olduklarý gibi almayý istememekte, onlar için akýlcý bir temel aramaktadýr. Her þeyin bir nedeni olduðunu kavramakta ve bunun ne olduðunu da anlamaya çalýþmaktadýr. “B”nin “A”dan sonra olduðu basit gerçeðiyle tatmin olmamaktadýr. Onun neden olduðunu bilmek istemektedir. Böylelikle üç ilâ yedi yaþ arasýndaki çocuk, bazý modern filozoflardan daha akýllý olduðunu göstermektedir.

Geleneksel olarak belli bir büyü ve þiir havasý verilen sezgi, gerçekte düþüncenin en geri biçimidir, ki çok küçük çocuklar için ve düþük bir kültürel geliþim düzeyine sahip insanlar için karakteristik biçim budur. duyularýn saðladýðý izlenimlerden oluþan sezgi, bizi belirli bir olaya karþý “kendiliðinden”, yani düþünmeden tepki vermeye kýþkýrtýr. Mantýðýn ve tutarlý düþüncenin sýkýntýlarý onun semtine uðramaz. Bu sezgiler bazen gözalýcý biçimde baþarýlý olabilmektedir. Bu durumlarda, “esin parlamasýnýn” apaçýk kendiliðinden doðasý, “içten” gelen ve ilâhi olarak esinlenmiþ gizemli bir seziþ yanýlsamasýný doðurur. Gerçekte sezgi, ruhun karanlýk derinlerinden deðil, bilimsel tarzda olmasa da imgeler vb. biçiminde edinilmiþ deneyimin içselleþtirilmesinden kaynaklanýr.

Kayda deðer bir yaþam deneyimi olan insan, karmaþýk bir duruma dair son derece kýt bilgilere dayanarak sýk sýk doðru bir deðerlendirmeye varabilir. Benzer biçimde bir avcý izini sürdüðü hayvanlar hakkýnda neredeyse bir “altýncý his” sergileyebilir. Gerçekten büyük beyinler söz konusu olduðunda esin parlamalarýnýn bir deha niteliðini temsil ettiði düþünülür. Tüm bu durumlarda kendiliðinden düþünce olarak görünen þey aslýnda yýllarýn deneyim ve düþüncelerinin damýtýlmýþ özüdür. Ne var ki salt sezgi, çoðunlukla tatmin edicilikten son derece uzak, yüzeysel ve bozuk biçimli bir bilgiye yol açar. Çocuklarda “sezgi” muhakeme, tanýmlama ve hüküm vermeyi becermeden önceki düþüncenin ilkel, ham evresine iþaret eder. O kadar yetersizdir ki, bu evreyi çok önce geride býrakmýþ yetiþkinlerin gözünde genellikle komik görülür. Tüm bu durumlarda gizemli hiçbir þeyin olmadýðýný söylemeye bile gerek yoktur.

Yaþamýnýn ilk aþamalarýnda çocuk kendisiyle fiziksel çevresini birbirinden ayýrt etmez. Gördüðümüz gibi, özne (“ben”) ile nesneyi (fiziksel dünya) birbirinden ayýrt etmeye ancak yavaþ yavaþ baþlar. Kendisi ile kendi çevresi arasýndaki gerçek iliþkiyi, nesneleri elleriyle hareket ettirmek ve diðer fiziksel iþlemler sayesinde pratik içerisinde anlamaya baþlar. Ýlkel birlik darmadaðýn olur ve kafa karýþtýrýcý bir görüntüler, sesler ve nesneler bolluðu ortaya çýkar. Çocuk ancak bu andan sonra þeyler arasýndaki baðlantýlarý kavramaya baþlar. Deneyler, çocuklarýn eylemde her zaman sözcüklerde olduðundan daha geliþmiþ olduklarýný göstermiþtir.

“Saf entelektüel eylem” diye bir þey yoktur. Küçük çocuklarda bu çok açýktýr. Kalp ile kafayý karþý karþýya koymak çok alelâdedir. Bu da yanlýþ bir karþýtlýktýr. Duygular entelektüel sorunlarýn çözümünde bir rol oynar. Bilimciler kavranýlmasý en güç eþitliklerin çözümünde heyecana kapýlýrlar. Farklý düþünce ekolleri, felsefi, sanatsal vb. sorunlar hakkýnda ateþli tartýþmalar içerisine girerler. Örneðin aþk, iki insan arasýnda üst düzey bir anlayýþý gerektirir. Hem akýl hem de duygular rol oynar. Biri diðerini önvarsayar ve þu ya da bu ölçüde birbirlerine müdahale edip þartlandýrýrlar.

Toplumsallaþma derecesi ilerleyip geliþtikçe çocuk, Piaget’nin “kiþiler arasý duygular” –insanlar arasýndaki duygusal iliþkiler– dediði ihtiyacýn giderek daha çok farkýna varýr. Burada, bizzat toplumsal baðýn, cezbetme ve iticilik gibi çeliþkili unsurlar taþýdýðýný görürüz. Çocuk bunu önce ebeveynleri ve ailesine iliþkin olarak öðrenir, ardýndan da daha geniþ toplumsal gruplarla sýký baðlar kurar. Sempati ve antipati duygularý geliþir, bu duygular eylemlerin toplumsallaþmasýyla ilintilenir ve ahlâki duygular ortaya çýkar; iyi ve kötü, doðru ve yanlýþ, ki bunlar “hoþlandýklarým” ya da “hoþlanmadýklarýmdan” çok daha öte bir þey anlamýna gelir. Bunlar öznel deðil, toplumdan türetilmiþ nesnel kriterlerdir.

Bu güçlü baðlar, daha en baþýndan itibaren iþbirliðine dayanan toplumsal üretime ve karþýlýklý baðýmlýlýða dayanan insan toplumunun evriminin önemli bir parçasýdýr. Bu olmaksýzýn insanlýk asla hayvanlar âleminden çýkamazdý. Ahlâki deðerler ve gelenekler dil aracýlýðýyla öðrenilir ve kuþaktan kuþaða aktarýlýr. Bununla karþýlaþtýrýldýðýnda, biyolojik kalýtým faktörü, insanoðlunun yapýldýðý hammadde olarak kalmaya devam etse bile, tümüyle ikincil bir faktör olarak görünür.

Yedi yaþýndan itibaren gerçek bir okul eðitiminin baþlamasýyla birlikte çocuk güçlü bir toplumsallaþma ve iþbirliði duygusu geliþtirmeye baþlar. Kurallý oyunlarda bu kendisini gösterir; en basit bir misket oyunu bile karmaþýk bir kurallar dizisini bilme ve kabullenmeyi gerektirir. Etik kurallarý ve toplum yasalarý gibi, bu oyun kurallarý da kendi ayaklarý üzerinde durabilmek için herkes tarafýndan kabul edilmelidir. Kurallarý ve bu kurallarýn nasýl uygulanacaðýný bilmek, dilin gramer ve sözdizimi kurallarý kadar karmaþýk bir þeyi kavramakla at baþý gider.

Piaget þu önemli gözlemde bulunur, “tüm insan davranýþlarý ayný anda hem toplumsal hem de bireyseldir.” Bu noktada karþýtlarýn birliðinin en önemli örneðiyle karþý karþýyayýz. Düþünceyi varlýðýn ya da bireyi toplumun karþýsýna koymak tamamen yanlýþtýr. Bunlar birbirlerinden ayrýlamazlar. Özne ve nesne arasýndaki iliþkide ve birey ile çevre (toplum) arasýndaki iliþkide aracý olan etken insanýn pratik faaliyetidir (emek). Düþüncelerin iletiþimi dildir (dýþsallaþtýrýlmýþ yansýtma). Diðer taraftan düþüncenin kendisi, içselleþtirilmiþ toplumsal iliþkidir. Yedi yaþýndayken çocuk, bakýþ açýlarýnýn eþgüdümünü mümkün kýlan bir iliþkiler sisteminden ibaret olan mantýðý anlamaya baþlar.

Çok parlak bir pasajda Piaget bu aþamayý Yunan felsefesinin ilk dönemleriyle karþýlaþtýrýr, bu ilk dönemde Ýyon materyalistleri dünyanýn ussal bir kavrayýþýna ulaþmak için mitolojiden kopmuþlardý:

Ýlk açýða çýkanlar (birleþtiricilerin yeni açýklama biçimleri) arasýnda, tam da mitolojik açýklamalarýn gerilediði çaðda Yunanlýlarýn sergilediðine kaydadeðer bir benzerlik gösterenler olduðunu görmek þaþýrtýcýdýr.

Burada çok çarpýcý bir biçimde, daha geliþiminin en baþlarýnda tek tek her çocuðun düþünüþ biçiminin nasýl genel olarak insan düþüncesinin geliþimiyle kaba bir paralellik taþýdýðýný görürüz. Ýlk aþamalarda ilkel animizmle paralellikler vardýr, çocuk güneþin doðduðu için parladýðýný düþünür. Daha sonra, bulutlarýn dumandan ya da havadan geldiðini; taþlarýn topraktan yapýldýðýný vb. tasavvur eder. Bu, maddenin doðasýný, su, hava vb. þeyler aracýlýðýyla açýklama giriþimlerini hatýrlatmaktadýr. Bunun büyük önemi þurada yatar ki, bunlar, evreni, din ya da büyü aracýlýðýyla deðil de, materyalist, bilimsel araçlarla açýklamaya dönük çocuksu çabalardýr. Yedi yaþýndaki çocuk zaman, mekân, hýz vb. kavramlarý kavramaya baþlar. Ne var ki bu zaman alýr. Kant’ýn, zaman ve mekân kavramlarýnýn doðuþtan geldiðini ileri süren teorisinin aksine, çocuk böylesi soyut düþünceleri, bu düþünceler kendisine deneysel olarak gösterilmediði sürece kavrayamaz. Demek ki idealizmin yanlýþlýðý, bizzat insan düþüncesinin geliþim sürecinin inceleniþiyle gösterilebilir.

Bilinmezlikler, boþluklar ve soru iþaretleri daima korku ve kaygý yaratýr. Bu korkular zaman içinde kulaktan kulaða dolaþýr, dolaþtýkça daha da abartýlýr ve gerçeklikten uzaklaþýr ve bu süreçte de cinsel mitler oluþmaya baþlar. Cinsel mitler; cinsellikle ilgili bilimsel temeli olmayan, yanlýþ, çarpýk ve eksik bilgi, düþünce ve inançlardýr.

Cinsel mitlerin ardýnda, cinsellikle ilgili korkularýmýz, kaygýlarýmýz ve önyargýlarýmýz kadar toplumsal ve dinsel tabularýmýz da saklýdýr. Cinsel mitlere zemin hazýrlayan en önemli etkenler; cinsel eðitim ve bilgi eksikliði, cinsellikle ilgili konularýn aile içinde, okullarda ya da toplumda açýkça konuþulamamasý, tartýþýlamamasý ve de yeterli bilimsel araþtýrma ve yayýndan yararlanýlamamasýdýr. Zilbergeld’a göre, cinsel mitlerin toplumun genelinde pekiþmesi ve yaygýnlaþmasýnda; yetersiz ya da hatalý bilgi aktaran ailelerin ve sosyal çevrenin etkisi kadar, basýn yayýn organlarýnda yer alan, bilimsel temelden uzak, medya sorumluluðu ve duyarlýlýðý taþýmayan bazý haberlerin, reklamlarýn, videokliplerin, filmlerin ve özellikle de pornografik yayýnlarýn da belirgin bir etkisi söz konusudur.

Cinsel mitler, cinsel problemlere zemin hazýrlar !
Cinsel mitler; bilimsel temeli olmayan ve gerçek dýþý cinsel beklentilere neden olduðu ve yanlýþ ve çarpýk düþünce ve inançlara dayandýðý için kaygýlarý, endiþeleri ve korkularý daha da arttýrýr; suçluluk ve yetersizlik hislerine, performanssýzlýk ve baþarýsýzlýk korkularýna zemin hazýrlayarak cinsel iþlev bozukluklarýnýn en önemli nedenleri arasýnda yer alýr. Ve oluþan cinsel sorunlarýn bir kýsýrdöngü þeklinde artarak devam etmesine de neden olur.
Araþtýrmalara göre ;
Erkeklerin daima sekse hazýr olduðu ve olmasý gerektiði inanýþý; seviþmenin salt cinsel birleþme ile özdeþleþtirilmesi; erkek cinsel organýnýn büyüklüðünün cinsel güç ve kimlikle eþdeðer görülmesi; seviþmeyi baþlatan ve istekli olduðunu ifade eden kadýnýn “kötü“ ve “ahlaksýz“ olarak nitelendirilmesi; gebelik döneminde ve yaþlýlýk yýllarýnda cinselliðin bittiðinin sanýlmasý gibi birçok yanlýþ düþünce, inanç ve tutum çiftlerin cinsel hayatýný belirgin derecede sekteye uðratýyor.

Araþtýrmalara göre; cinsel mitler adýný verdiðimiz bu yaygýn ama yanlýþ düþünce ve inanýþlar kadýnlar ve erkekler arasýnda eþit oranda görülüyor. Ülkeler ve kültürler arasý araþtýrmalar iþaret ediyor ki bu cinsel mitler daha çok geri kalmýþ, geliþmekte olan ve kapalý toplumlarda yaygýn. Ve cinsel mitlerin neden olduðu en yaygýn cinsel iþlev problemleri ise vajinismus ve erken boþalma.

Cinsel eðitimin önemi ;
Cinsellikle ilgili kulaktan dolma, kaynaðý belirsiz, bilimsel olmaktan uzak, eksik, çarpýk ve yanlýþ bilgiler yerine; ailede anne babalar ile baþlayan, okullarda öðretmenlerin desteði ile devam eden, profesyoneller rehberliðinde, bilimsel kaynaklý, net ve anlaþýlýr cinsel eðitim programlarý erken yaþlardan itibaren anahtar rol almalýdýr.

Cinsel eðitimin amaçlarý þöyle olmalýdýr ;

• - Ýnsan bedeninin genel anatomisi
• - Kadýn-Erkek vücudunun ve cinsel organlarýnýn anatomisi
• - Erkek ve kadýn üreme fizyolojisi
• - Cinsel iliþki ve fazlarý
• - Doðum kontrolü, hamilelik ve doðum süreci
• - Cinsel yolla bulaþan hastalýklar ve korunma yollarý
• - Evlilik ve ebeveynlik konularýnda hazýrlýk ve rehberlik
• - Kiþinin bedeni, cinselliði ve iliþkisine dair bilinç ve içgörü kazanmasý

En yaygýn cinsel mitler ;
YANLIÞ 1 : “Cinsellik doðal ve içgüdüseldir; öðrenilecek ve konuþulabilecek bir þey deðildir”
YANLIÞ 2 : “Erkek ve kadýn ayný anda ve ayný sayýda orgazm olmalýdýr”
YANLIÞ 3 : “Evlilik öncesi cinsellik olmamalýdýr”
YANLIÞ 4 : “Ereksiyon problemleri ve erken boþalma, erkeðin, eþini çekici bulup bulmadýðý ile iliþkilidir”
YANLIÞ 5 : “Penis boyu cinsel güç, performans ve haz ile doðru orantýlýdýr”
YANLIÞ 6 : “Cinselliði baþlatmanýn ve sürecin kontrolü erkeðe aittir”
YANLIÞ 7 : “Cinsel haz, salt cinsel birleþmeden ibarettir”
YANLIÞ 8 : “Mastürbasyon zararlý ve yanlýþtýr”
YANLIÞ 9 : “Erkekler cinsel iliþkiye her an istekli ve hazýrdýr”
YANLIÞ 10 : “Fantezi ve cinsel oyunlar yanlýþtýr”
YANLIÞ 11 : “Ýstekli kadýn kötüdür”
YANLIÞ 12 : “Ýleri yaþlarda cinsellik biter”
YANLIÞ 13 : “Hamilelikte yaþanan cinsellik bebeðe zarar verir”

Yaþantýmýzýn her alanýnda ve her anýnda tüketim olgusu vardýr. Hatta denebilir ki alýþveriþ belki de hayatta ilk öðrendiðimiz þeylerden biridir; yaþam, almak ve vermek, öncelikle nefes almak ve nefes vermek; içine almak ve dýþarý çýkarmak üzerine kuruludur. Bunun daha ötesinde de alýþveriþi ve tüketimi kiþisel ve sosyal etkileþim boyutlarýyla yaþar, ihtiyaçlarýmýzý karþýlamaya, tatmin ve memnun olmaya ve yaþam kalitemizi arttýrmaya çalýþýrýz.

Pazarlama anlayýþý tarihsel geliþimi içinde bir evrim geçirmiþtir. Önceleri “ürün odaklý” bir yaklaþým hakimken, sanayi devrimi ve endüstrileþme süreci içinde “üretim odaklý” bir yaklaþým ön plana çýktý. Serbest piyasa ekonomisi sonucu, medya ve iletiþim teknolojilerindeki geliþmeleri takiben de “satýþ odaklý” yaklaþým aðýrlýk kazandý. Toplumun deðerlerini korumak ve kültürün ve insanlýðýn devamlýlýðýný saðlamak anlayýþý çerçevesinde “toplumsal pazarlama anlayýþý” geliþti.

Çaðdaþ pazarlama anlayýþýnda ise “tüketim ve tüketici odaklý” bir yaklaþým söz konusudur. Uzun vadeli hedefleri olan ve bütüncül bir yaklaþýmdýr; iþletme, pazarlama, ekonomi, antropoloji, ergonomi, sosyoloji ve psikoloji gibi birçok disiplinin entegrasyonuna dayalýdýr. Tüketici tutum ve davranýþlarýnýn, karar verme, seçim yapma ve satýn alma süreçlerinin tüm boyutlarý ve dinamikleri ile anlaþýlmasýný ve bu temelde tüketici istek ve ihtiyaçlarýnýn tatminini hedef alýr. Tam bu noktada da psikoloji ile geniþ bir ortak alaný paylaþýr.
“Tüketici Davranýþlarý” alanýnýn temel sorularý ;

• Tüketiciler kimlerdir ?
• Ýhtiyaçlarý, arzularý, tercihleri, deðerleri, yaþam tarzlarý nasýldýr ?
• Nasýl düþünürler, nasýl algýlarlar, nasýl karar verirler ?
• Karar verme ve satýn alma süreçlerini neler etkiler ?
• Kiþiliðin, ailenin, kültürün ve medyanýn nasýl etkileri vardýr ?
• Tüketiciler ne satýn alýrlar ?
• Ne zaman ve nereden satýn alýrlar ?
• Neden satýn alýrlar ?
• Kimler için ve ne için satýn alýrlar ?
• Ne kadar satýn alýrlar ?
• Ne sýklýkta satýn alýrlar ?
• Aldýklarýný ne kadar süre ve nasýl kullanýrlar ?
• Aldýklarýný nasýl elden çýkarýrlar ?
• Yeniden satýn almda neye neden yönelirler ?

Tüketici davranýþlarýnýn temel özellikleri ve psikolojik bileþenleri ;

• Tüketici davranýþý, güdülenmiþ bir davranýþtýr; ihtiyaç ve isteklerin karþýlanmasýna yönelik bir dizi süreç ve eylemden olýþur.
• Öðrenilmiþ bir davranýþtýr; aile hikayesine, kiþiliðe, kültüre, çevreye, zamana, yaþa, sosyoekonomik koþullara ve pazar alanýnýn özelliklerine göre þekillenir.
• Dinamik bir süreçtir; satýn alma öncesinde, satýn alma sýrasýnda ve satýn alma sonrasýnda yaþanan süreçler ile bir bütündür; ve tüm bu aþamalar karþýlýklý olarak etkileþim halindedir.
• Çeþitli faaliyetleri ve farklý süreçleri içerir. Duyumlama, algýlama, düþünme, yorumlama, seçme, karar verme, analiz etme, sentezleme gibi...
• Karmaþýk ve çok faktörlü bir süreçtir; zamanlama ve koþullar fark yaratýr. Karar vermek için kullanýlabilecek süre, kararýn zorluðu ve faktörlerin karmaþýklýðý ve kiþinin psikolojik dinamikleri süreci etkiler.

Tüketicinin Karar Verme ve Satýn Alma Sürecinin Lineer Modeli ;
1. Problemi tanýmlama ve ihtiyacý belirleme
2. Bilgi ve alternatif arayýþý
3. Alternatiflerin deðerlendirilmesi ve elenmesi
4. Karar, seçim
5. Satýn alma
6. Satýn alma sonrasý kullaným ve tatmin
7. Yeni satýn almalarda, karar ve seçimlerde yön

Problemi tanýmlamada ve ihtiyacý belirlemede ana etken ; fiziksel, sosyal ya da psikolojik bir ihtiyacýn ortaya çýkmasý ve bünyenin alarm vermesidir. Ýhtiyaç, herhangi bir þeyin eksikliðinin, yokluðunun yarattýðý boþluk ve gerilim hissidir. Söz konusu bu gerilim, ancak ihtiyaç karþýlanýnca ortadan kalkar ve bünye rahatlar. Bu ihtiyaçlar, açlýk, susuzluk, barýnma ve güvenlik gibi yaþamsal ihtiyaçlar olabildiði gibi, ait olma, kendini gerçekleþtirme, öz saygý, öz güven, toplumsal prestij gibi sosyal ve psikolojik ihtiyaçlar da olabilmektedir. Bazense ihtiyaç, bilim ve teknolojideki geliþmeler, yeni bilgilerin, yeni ürünlerin ve daha geliþmiþ iþlevli ürün ve hizmetlerin varlýðý ile ortaya çýkar. Ýhtiyaçlar ve o ihtiyaçlarý karþýlamak için seçilen yol, yöntem, ürün ve hizmetler; yaþa, zamana, yaþamsal ve çevresel koþullara, kiþiliðe, aile yapýsýna ve kültüre göre deðiþir.

Tüketici, alternatifleri belirlerken bilinçli ve bilinç dýþý olarak bazý kaynaklardan etkilenir. Ýçsel, kiþisel kaynaklar; geçmiþ deneyimler, deðerler, tutumlar, alýþkanlýklar, düþünme ve karar verme tarzý, risk alma potansiyeli, dikkat, bellek ve kiþilik gibi. Sosyal kaynaklar; aile, arkadaþlar, iþ, okul, sosyal ve kültürelel çevre gibi. Toplumsal kaynaklar; medya, devlet, sivil toplum örgütleri gibi. Ticari ve pazar alaný kaynaklarý; reklamlar, satýþ elemanlarý gibi. Profesyonel kaynaklar; teknisyen, uzman, avukat, doktor, muhasebeci, öðretmen, psikolog, danýþman, yönetici önerileri ve raporlarý gibi. Ve, kulaktan kulaða yayýlan ve duyulanlar da bir diðer kaynaktýr...

Alternatifler deðerlendirilken ve elenirken; tüketici, minimum zaman, efor ve maddi kaynak ile, maksimum fayda, iþlev ve memnuniyet elde etmek ister. Ürünün fiyatý, iþlevi, kullaným kolaylýðý, güvenliði, geri dönüþümü, ortalama ömrü önemli unsurlardýr. Alternatifleri deðerlendirirken en temel rasyonel kriterleri bunlar oluþturur. Ancak, tüketiciler her zaman bu rasyonel ve ekonomik prensiple seçim yapmazlar. Ürünün temel fonksiyonu dýþýnda, tüketici için ifade ettiði sembolik anlam ve duygusal deðer önemli bir bileþendir. Satýn alýnan ürünün sembolik olarak saðlayacaðý güç, prestij, onay ve kabul önemli etkenlerdendir.

Temel Prensiplerden Bazýlarý ;

• Tüketici, karar verme sürecini; zaman, efor ve maliyet açýlarýndan sadeleþtirmeyi ve basite indirgemeyi tercih eder. Minimum zaman, enerji ve maliyetle; optimum güvenilir ve isabetli bilgi, ürün ve hizmet arayýþýndadýr.

• Karar verirken, bilgi önemli bir unsurdur. Ancak, bilginin miktarý ile karar verme sürecinin komplikasyonu arasýnda ters U bir iliþki vardýr. Yani, bilgi gereklidir; ancak fazla bilgi ve veri; karar ve seçim sürecini karmaþýk hale getirir, zorlaþtýrýr ve bu da tüketiciyi bloke eder !

• Tekrarlamalar ile tüketicinin öðrenme süreci arasýnda da ters U bir iliþki vardýr. Bir noktaya kadar, tekrarlamalar, tüketicinin öðrenmesini güçlendirir; ancak fazla tekrar, dikkati azaltýr ve duyarsýzlaþma yaratýr. Bu nedenle raklamlarýn süresi ve tekrar sayýsý titizlikle planlanýr.

• Görsel malzemeler sözel malzemeden daha kalýcý ve etkilidir. Özellikle de renkli, parlak, zýtlýklar içeren, içerisinde mizah barýndýran, olumlu duygulara ve ortak deðerlere hitap eden, heyecanlandýran ve dikkat çeken reklamlar ve pazarlama stratejileri daha etkili olur.

• Memnun olmayan tüketici, memnun olana göre daha çok fazla konuþur ve memnuniyetsizliðini yayar.

Psikolojik danýþma, kiþisel, sosyal, eðitimsel ve mesleki konularda kiþilerin amaçlarýný belirleme, karar verme, varolan problemlerini çözme ve benzeri konularda -tarafsýz, kiþilik haklarýna saygýlý, güven ve gizliliðe önem veren eðitimli danýþmanlardan yardým aldýðý bir geliþim sürecidir.

PSÝKOLOJÝK DANIÞMA ÝLE ÝLGÝLÝ ÖNYARGILAR :
Psikolojik danýþma süreci bir çok insan tarafýndan yanlýþ deðerlendirilmektedir:
ÖNYARGI : Psikolojik danýþma sadece yoðun ve derin duygusal problemi olan kiþiler içindir.
GERÇEK : Psikoterapi yoðun ve derin duygusal problemleri olan kiþiler içindir.

Psikolojik Danýþma ise :
1-Kendini daha iyi tanýmak isteyen bireylere,
2-Arkadaþlarý ve ailesiyle olan iliþkilerini düzeltmek ya da geliþtirmek isteyenlere,
3-Yalnýzlýk ve utangaçlýk ile baþa çýkmak isteyenlere,
4-Kendine güveni artýrmak isteyenlere ve giriþkenlik konusunda problemi olan öðrencilere,
5-Duygularýný etkili þekilde ifade etmek isteyen veya bu konuda problemleri olan kiþilere,
6-Stres ve kaygý ile baþ etmek isteyenlere,
7-Sýnavlar ve notlar ile problemi olanlar ya da akademik uyarý almýþ öðrencilere,
8-Mesleki anlamda kendine bir yol çizmek isteyenlere,
9-Her türlü karar verme güçlüklerinde,

2. ÖNYARGI : Psikolojik Danýþmaya baþvuran kiþiler zayýf karakterli kiþilerdir.
GERÇEK : Psikolojik Danýþmaya baþvuran kiþiler zayýf deðil, gerçekte yaþamlarýndan ve kendilerinden sorumlu olduðunun farkýnda ve varolan problemleri, yaþadýklarý zorluklarý çözmek için ilk adýmý atmýþ kiþilerdir. Bir çok insan bunu “cesur davranmak” diye nitelendirmektedir.

ÖNYARGI: deðiþim çok kolaydýr.
GERÇEK: deðiþim her zaman kolay deðildir. Üzerinde zaman ve emek harcamak gereklidir. Psikolojik danýþma problemlerinizi hemen çözüveren bir süreç olmadýðý gibi, Psikolojik Danýþman da elinde sihirli deðnek olan bir kiþi deðildir.

4. ÖNYARGI : Psikolojik danýþman sizi çözümler. Size yaþamýnýzda ne yaptýðýnýzý ve problemlerinizi çözmek için ne yapmanýz gerektiðini anlatýr, öðütler verir.
GERÇEK : Psikolojik danýþman, problemlerinizi nasýl çözeceðiniz konusunda size öðüt veren kiþi deðildir. O, danýþma süreci içinde sizin koyduðunuz hedeflere ulaþmanýz, çeþitli konularda saðlýklý karar vermeniz veya problemlerinizi çözmeniz konusunda size yardýmcý olan kiþidir.

5. ÖNYARGI : Psikolojik Danýþma’ya baþvuranlar hakkýnda dosyalarýna veya transcript''lerine yazý yazýlýyor ve bu gelecekte iþe girmemizi engelliyor.
GERÇEK : Psikolojik danýþmanýn en önemli ilkelerinden birisi gizliliktir. Psikolojik danýþmaya baþvuranlar hakkýnda veya bu kiþilerin danýþmanlarýna anlattýklarý konularla ilgili olarak onlarýn izni olmadan hiç kimseye veya kuruma bilgi verilmez.Dosyalarýna da öðrenci hakkýnda yazý yazýlmasý diye bir þey söz konusu deðildir.

6. ÖNYARGI : Psikolojik danýþman terapide anti-depresant vb. gibi ilaçlar tavsiye edebilir.
GERÇEK : Psikolojik danýþman ilaç tavsiye edemez. - Sadece psikiatrist ya da hekim ilaç önerebilir.- Psikolojik Danýþma Ünitesi herhangi bir ilacý öneremez. Eðer danýþma sürecinde ilaç kullanýmý ihtiyacý ortaya çýkarsa, (ya da reçete ile bir ilaca ihtiyaç duyuluyorsa) psikiatriste gitmeniz önerilebilir. Saðlýk Merkezindeki psikiatristimiz bu konuda sizlere yardýmcý olacaktýr.

PSÝKOLOJÝK DANIÞMAYA ÝHTÝYACIM OLDUÐUNU
NASIL ANLAYACAÐIM ?

1-Yaþamým nereye doðru gidiyor diye endiþeleniyorsanýz,
2-Kimseye anlatamadýðýnýz fakat birileriyle paylaþmak gerekliliði hissettiðiniz duygu ve düþünceleriniz olduðuna inanýyorsanýz,
3-Nasýl ders çalýþacaðýnýzý bilemiyorsanýz,
4-Kendinizi daha iyi tanýmak istiyorsanýz,
5-Ödevlerinizi yapýp, derslerinize çalýþtýðýnýz halde, baþarýsýz olduðunuzu düþünüyorsanýz,
6-Lise yýllarýnda baþarýlý biri olmama raðmen þu an derslerde zorluk çekiyorum diyorsanýz,
7-Kendinize özgü mesleki bir alan seçmek ve hedeflerinizi belirlemek istiyorsanýz,
8-Hayatýnýzda bir þeylerin ters gittiðini düþünüyorsanýz,
9-Ýnsanlarla daha etkili iletiþim kurmak ve duygularýnýzý etkili þekilde ifade etmek istiyorsanýz,
10-Çoðu zaman moraliniz bozuk ise ve kendinizi üzgün hissediyorsanýz,
11-Bugünlerde aþýrý derecede stresli ve kaygýlýyým diyorsanýz,
12-Bulunduðunuz ortama hala uyum saðlayamadýðýnýzý düþünüyorsanýz,
13-Bu ve buna benzer duygu ve düþünceler içinde iseniz, Psikolojik Danýþma ve Rehberlik Üniteleri’ne gelerek Psikolojik Danýþmanlar ile görüþmeniz sizin için yararlý olacaktýr.

Bir bebek doðumundan itibaren çevreye duyarlýdýr. Doðumu takip eden ilk haftalarda bebeðin davranýþlarýný, ihtiyaçlarý ve çevresel uyarýlar þekillendirir. Karný acýktýðýnda, altýný kirlettiðinde, gaz sancýsý çektiðinde, çevre çok ýþýklý veya gürültülü olduðunda ortaya koyduðu tepkiler ve bu tepkiler karþýsýnda annenin gösterdiði davranýþlar, anne ile bebek arasýnda ilk baðý oluþturur. Anne ile bebek arasýndaki baðlanma þekli, bebeðin, hayatýndaki diðer insanlarla kuracaðý iliþkilerin de bir örneði olur.

Babayla iliþki, diðer aile üyeleriyle iliþki, biraz daha büyüdüðünde arkadaþlarla iliþki, öðretmenler ve diðer önemli kiþilerle iliþki, temelini bu ilk baðdan alýrlar. Bebek, anneyi ve anneyle olan iliþkiyi içselleþtirerek, kendini ve dünyayý tanýmlamaya baþlar. Bu baðýn kurulduðu yerde henüz söz yoktur. Annenin söylediklerini anlamaya baþlamadan önce çocuk annenin ortaya koyduðu duygunun tonunu, onaylanýp onaylanmadýðýný, annenin davranýþlarýndan anlar. Çocuk kendini önce annenin yüzünde görür. Annenin dokunuþlarýyla kendi vücudunu tanýr. Kendi benliðini, sözün doðmadýðý o erken dönemlerde çizmeye baþlar. Anne ve bebek birbirini, kurduklarý ilk sözsüz bað vasýtasýyla þekillendirmeye baþlar.

Kelimelerden önce davranýþlarla tanýþan, davranýþlarý anlamaya ve kendini davranýþlarla ifade etmeye baþlayan çocuk, davranýþlarý gözlemleme ve anlamlandýrma konusunda büyük bir hassasiyet kazanýr. Daha ileriki dönemlerde sözel iletiþim, çocuðun hayatýnda rol oynamaya baþladýktan sonra bile, iletiþimin sözel olmayan yaný büyük önemini sürdürmeye devam eder.

Çocuklarýn öðrenmesinde ‘model alma’ büyük önem taþýr. Çevrelerindeki kiþileri gözlemleyerek pek çok tutum ve davranýþý öðrenirler. Anne ve babalarýn her davranýþý, çocuklar tarafýndan mercek altýna alýnýr. Çocuklara öðretilecek herhangi bir davranýþ söz konusu olduðunda, anne-babanýn bu davranýþý sergileyerek çocuða örnek olmasý, çocuðun öðrenmesini kolaylaþtýrýr. Bu noktada dikkat edilmesi gereken, çocuklarýn, bizim olumsuz davranýþlarýmýzý da örnek alabileceði gerçeðidir. Hiçbir anne-baba, çocuðunun kaba kelimeler ve küfür kullanmasýný istemez. Bu yüzden sýk sýk hatýrlatmalarda bulunulur. Ancak günlük hayatta çok zorlandýðýmýz anlarda pek çoðumuz bu tür sözleri aðzýmýzdan kaçýrýrýz. Olayý örtbas etmek için giriþtiðimiz davranýþlar çocuklar tarafýndan hemen algýlanýr. Bu nedenle çocuðun yaþayacaðý çeliþkiyi engelleyebilmek ve ona iyi bir model olabilmek için, bunun yanlýþ bir davranýþ olduðunu kabul etmek ve göstermek faydalý olacaktýr.

Çocuklar, radar kadar hassas olduklarýndan, kelimelerin arkasýnda yer alan fark etmediðimiz davranýþlarýmýzý hemen ayýrt ederler. Söylenilen söz ve yapýlan davranýþ arasýnda çeliþki olmasý halinde, çocuklar genellikle davranýþlarý baz alýrlar. Sinirli olduðu halde, ‘hiç bir þeyi olmadýðýný’ söyleyen bir anne veya babanýn yüzündeki ifade, ses tonu ve hareketleri kendini ele verecektir. Bu durumda gerçeði ebeveyninin davranýþlarýnda gören çocuk, itiraf edilmeyen bu duygunun kendine karþý olabileceði yorumunu yapýp kaygýlanabilir. Bir diðer olasýlýkla da, çocuk, olumsuz duygularýn sözle ifade edilmemesi gerektiði düþünüp, sinirlendiðinde bunu konuþmak yerine, sinirli, saldýrgan, bozucu davranýþlar geliþtirebilir.

Çocukla kurulan iliþkide, davranýþýn önemi çift yönlüdür. Önem iki taraf için de büyüktür. Çocuklar kendilerini ifade etmek için kelimeleri kullanma konusunda henüz çok geliþmiþ yetilere sahip deðillerdir. Bu nedenle, çocuklarý anlamanýn yolunun, davranýþlarýný çok iyi gözlemlemekten geçtiðini hatýrlamakta fayda var. Ses tonlarý, mimikleri, tutum ve tavýrlarý, hareketlilik seviyeleri çoðu zaman bizlere, kelimelerinden daha fazla þey söyler. Eve gelip, en sevdiði yemeði bile öfkeyle reddeden çocuðun gösterdiði bu davranýþ, o gün okulda bir þey yaþamýþ olduðunun mesajýný verebilir. Bu öfkenin ardýnda yatan sebep, okulda aldýðý bir not nedeniyle yaþadýðý üzüntü ya da bir yarýþmada sonuncu gelmekle ilgili hayal kýrýklýðý olabilir. Gösterdiði bu farklý davranýþa duyarlý olmak ve bu davranýþýn somut, görülebilir anlamýndan fazlasýný düþünebilmek, çocuðu anlamak için bize iyi bir rehber olacaktýr.

Kardeþinin doðumundan bir süre sonra, hareketlilik seviyesi artan ve koltuklarýn üzerinden atlarken, evde kýrýlmamýþ eþya býrakmayan çocuðun bu davranýþýna daha dikkatli baktýðýmýzda bunun ‘yaramazlýk’ tan öte anlamlarý olduðunu görmek mümkün olacaktýr. Anne ve baba doðal olarak, bebeðin ihtiyaçlarýyla ve uyumu ile ilgilenirken, eve gelen misafirler tüm ilgileriyle minik bebeðe odaklanmýþken, çocuk, ihtiyacý olan ilgiyi elde edebilmek için yeni yollar denemek zorunda kalmýþtýr. Çevredeki büyüklerin bu davranýþa odaklanmasý, ona kýzmasý, uyarýlarda bulunmasý, olumsuz bile olsa çocuðun istediði ilgiyi almasýný saðlamýþtýr. Çocuðun davranýþýnýn arkasýndaki kelimeler yetiþkinler tarafýndan görülememesine raðmen, yetiþkinlerin kelimelerinin arkasýndaki davranýþlar çocuk tarafýndan görülmüþ ve bu da, çocuðun ‘yaramaz’ hareketlerini desteklemiþtir.

Ýletiþim çok boyutludur. Kendimizi ifade etmek ve karþýmýzdakini anlamak için bazen farkýnda olarak, bazen de farkýnda olmayarak çeþitli boyutlarýný kullanýrýz. Özellikle çocuklar söz konusu olduðunda iletiþimin davranýþsal boyutu büyük önem kazanýr. Kendimizi ifade ederken ortaya koyduðumuz davranýþlar çoðu zaman, kelimelerimizden çok daha fazlasýný söyler çocuklara. Ve çocuklarýn davranýþlarýný okuyabilmek, kýsýtlý kelimelerinden çok daha fazlasýný anlatýr bize onlarý anlayabilmek için.

Kriz kelimesini ifade eden Çin sembolü, tehlike ve fýrsat kelimelerini ifade eden karakterlerin birleþimidir. Yaþanan acý bir deneyimden sonra kiþinin yaþadýðý kayýplar tehlikeyi oluþtururken, ayný zamanda bu kayýplardan birþeyler öðrenme ve olumlu bir anlam çýkarma fýrsatý doðar. Hayatýmýzýn hep sabit bir çizgide devam edeceðini varsayarýz. Zihnimizin pek de aydýnlýk olmayan bir köþesinde bunun imkansýz olduðunu bilsek de, hayatýmýzý sürdürebilmek ve ruh saðlýðýmýzý korumak için faydalý bir savunma olarak, bildiklerimizin üzerini örteriz.

Kriz kelimesini ifade eden Çin sembolü, tehlike ve fýrsat kelimelerini ifade eden karakterlerin birleþimidir. Yaþanan acý bir deneyimden sonra kiþinin yaþadýðý kayýplar tehlikeyi oluþtururken, ayný zamanda bu kayýplardan birþeyler öðrenme ve olumlu bir anlam çýkarma fýrsatý doðar.

Hayatýmýzýn hep sabit bir çizgide devam edeceðini varsayarýz. Zihnimizin pek de aydýnlýk olmayan bir köþesinde bunun imkansýz olduðunu bilsek de, hayatýmýzý sürdürebilmek ve ruh saðlýðýmýzý korumak için faydalý bir savunma olarak, bildiklerimizin üzerini örteriz. Doðal veya insan yapýmý afetler, hiç beklemediðimiz, hazýrlýksýz bir anýmýzda, kendimizi korumaya aldýðýmýz bu kabuðu çatlatarak bizi çýplak býrakýr. 18 Aðustos depremi, 11 Eylül olaylarý, dünyada hiç bitmeyen savaþlar ve son iki ay içerisinde yurdumuzun çeþitli bölgelerinde yaþanan sel felaketi sonucunda binlerce insanýn yaþadýðý ve her an yaþamakta olduðu gibi.

Ýnsanoðlunun sürekliliðe ihtiyacý vardýr. Süreklilik hissi, bir yandan faniliðimizin farkýndayken diðer yandan hayatýmýzýn ne zaman sona ereceðini bilememenin getirdiði çeliþkiyi yatýþtýrarak, kendimizi güvende hissetmemizi saðlar. Ýçimizde varolan süreklilik hissi, geçmiþimizi geleceðimize baðlayan bir köprü gibidir. "Þimdi" de üzerinde durduðumuz bu köprüden geleceðimizi görür ve görünen geleceðe doðru emin adýmlarla yürürüz. Aslýnda zihnimizde canlanan bu görüntü, ölüm ve yokolma korkumuzla baþedebilmek için, yaþadýðýmýz deneyimler ve çevremizdekilerin geribildirimleri sayesinde yarattýðýmýz öznel gerçekliðimizdir. "Dünyayý yanlýþ okuruz ve bizi aldattýðýný söyleriz" (Tagore, Serseri Kuþlar'dan, LXXV).

Travmatik bir olay yaþadýðýmýzda geçmiþimizle geleceðimizi birleþtiren köprüler sarsýlýr veya yýkýlýr. Varoluþumuzun sürekliliðine dair inancýmýz yara alýr. Böyle bir durumda yaþadýklarýmýzý anlamlandýrmakta zorluk çeker, tutunabileceðimiz kurallar bulamaz ve nasýl davranacaðýmýzý þaþýrýrýz. Hayattaki rolümüz deðiþebilir. Yeni rolümüzde bizden neler beklendiði ve ne yapmamýz gerektiðini bilemeyiz. Sosyal çevreden, aile ve arkadaþlarýmýzdan ayrý kalmýþsak kendimizi desteksiz ve yalnýz hissederiz. Kendimiz hakkýndaki duygu ve düþüncelerimiz deðiþebilir. Kendimizi her zaman olduðundan farklý hissedebiliriz. Geleceðe dair hayallerimizi kaybederiz. Tüm bunlar anormal bir duruma gösterilen normal tepkilerdir.

Hayatýmýzýn bilindik-beklenen gidiþini deðiþtiren her olay, toplumsal bir felaket olmasa da, süreklilik köprülerini sarsabilir. Beklenmeyen, ani deðiþimlerin sýkça yaþandýðý bir ülkenin vatandaþlarý olarak ufak tefek travmalara alýþýk olsak da son bir yýldýr yaþadýðýmýz ekonomik kriz birçoðumuzun hayatýndaki süreklilik köprülerini þiddetle sarstý ve halen sarsmakta. Ekonomik krizden birebir etkilenen, örneðin iþinden çýkarýlan veya iflas eden kiþinin hayatýndaki süreklilikler kesintiye uðrar. "Para kazanan" rolünü kaybeder, iþ arkadaþlarýndan ve iþ çevresinden kopar. Deðersizlik ve boþluk duygusu yaþayabilir.

Peki Çin sembolünde anlatýlan "fýrsat" bunun neresinde? Performans ve tüketime dayalý günümüz toplumunda kendi deðerimizi ölçmek için koyduðumuz kýstaslar aðýrlýklý olarak dýþ etkenlere baðlý olduðundan dýþ dünyadaki sarsýntýlarý kendi iç dünyamýzda da þiddetli yaþarýz. Yaþadýðýmýz acý deneyim, bir yandan süreklilik inancýmýzý zedeler veya yýkarken, diðer yandan kendi varoluþumuzu yeni baþtan anlamlandýrmamýzý gerektirir. Yaþadýðýmýz krizin üstesinden geldiðimizde, bu deneyimden edindiðimiz birikimle, hayata daha olumlu yaklaþýp, daha önceden göremediðimiz ayrýntýlarý keþfederek, hayatýmýzý daha dolu ve anlamlý yaþayabiliriz. Karþýlaþtýðýmýz problemlere farklý yaklaþýmlar geliþtirerek varoluþsal bir geliþme yaþayabiliriz. Fýrsatý göremiyor olmamýz, fýrsatýn olmadýðýný deðil, aramaya devam etmemiz gerektiðini bize söyler.

Yaþamýn kimsenin bilmediði bölümünde, birtakým mihenk taþlarý var. Oradaki düþüncelere, gerçeklere ve kavramlara zaman zaman yeniden baþvururum; týpký bir yolculuða çýktýðýmda haritaya baktýðým gibi. Bu hazineler arasýnda bir de satranç dünyasýndan ilginç bir öykü yer alýr. Uluslararasý bir yarýþmada Frank Marshall satranç tahtasý üzerinde o güne kadar gelmiþ geçmiþ en güzel hamlelerden birini yapmýþtý. Usta bir Rus oyuncu ile yaptýðý kritik bir karþýlaþmada Marshall’ýn veziri ciddi bir saldýrý ile karþý karþýya kalmýþtý. Birkaç kaçýþ yolu vardý ve vezir en önemli oyunculardan biri olduðu için izleyiciler Marshall’ýn geleneksel aklýn yolundan gideceðini ve vezirini güvenli bir kareye çekeceðini düþünmüþlerdi.
Marshall derin bir düþünceye daldý, oyun kurallarýnýn kendisine tanýdýðý düþünme süresini sonuna kadar kullandý. Vezirini kaldýrdý, bir an durdu ve götürüp en olmayacak kareye koydu.

Marshall vezirini feda etmiþ, ancak en umutsuz durumlarda yapýlabilecek bir hareket yapmýþtý, oysa onun koþullarýnda bu düþünülemeyecek bir hamleydi.
Sonra Rus oyuncu da, izleyiciler de Marshall’ýn aslýnda çok akýllýca bir hamle yaptýðýný anlamýþlardý. Evet, rakibi þimdi vezirini alacaktý ama çok kýsa sürede de oyunu kaybedecekti. Kaçýnýlmaz yenilgiyi gören Rus oyuncu oyunu verdi.
Marshall vezirini feda ederek, görülmemiþ ve gözüpek bir þekilde zafere ulaþmýþtý.

Benim için Marshall’ýn oyunu ka­zanmýþ olmasý önemli deðildi. Hatta veziri feda ettiði hamlesini yapmasýnýn da önemi yoktu. Bana göre önemli olan, Marshall’ýn standart düþünce yolunu yeterince uzun bir süre ile askýya almýþ olmasý ve bu süre içinde böyle bir hamlenin olasýlýðýndan bile keyif duymuþ olmasýydý. Oyunun geleneksel ve kalýplaþmýþ modellerinin dýþýna bakmýþ, yalnýz ve yalnýz kendi deðerlendirmesine dayanarak hayali bir riski hesaba kalabilmiþti. Oyu­nun sonucu ne olursa olsun, kazanan kesinlikle Marshall’dý.
Benim yaþamýmýn kullanma ta­limatýnda þöyle bir cümle yer alýr: “Veziri feda etme zamanýnýn gelip gelmediðine bakýnýz.” Bu kavram hiç beklenmedik anlarda karþýma çýkýverir.

Hani çocuklar için kutu içinde çeþitli büyüklük ve þekillerde tahta parçalardan oluþan bir oyuncak vardýr. Bundan birkaç yýl önce Seattle’daki Lakeside School’da sanat dersleri verirken, bir dönem baþýnda bu oyuncaklarý kullanarak bir sýnav yaptým. Öðrencilerimin yaratýcýlýðý hakkýnda bilgi edinmek istiyordum, Bir Pazartesi sabahý her öðrencinin önüne bu oyuncaklardan bir kutu koydum ve kýsa, belirsiz bir cümle ile ödevlerini verdim: “Bu oyuncaklarla bir þey yapýn. Bugün için 45 dakikanýz, hafta boyunca diðer günlerin her birinde de 45 dakikanýz var.”

Birkaç öðrenci baþlangýçta herhangi bir giriþimde bulunmadý. Bu iþ onlara önemsiz görünmüþtü. Sýnýfýn geri kalanýnýn ne yapacaðýný görmek için beklediler. Birkaçý kullanma talimatýný okudu ve kutunun içinde verilen örnek modellerden birine göre bir þeyler yaptý. Bir baþka grup kendi hayal güçleri ile ortaya bir þeyler çýkardý.

Bu deneyi kaç kez yapsam en az bir öðrencinin çýkýp verdiðim takýmýn sýnýrlarýndan kendisini kurtararak sýnýfta oraya buraya daðýlmýþ kalemleri, ataþlarý, ipleri, defter kaðýtlarýný ve bulduðu diðer her türlü malzemeyi de kullanma­sýný beklerim.

O gün de, sýnýfta böyle bir öð­rencinin var olduðunu gördüm ve çok sevindim. Ýþte, olaðanüstü yaratýcý bir beyin iþ baþýndaydý. Ondan öðreneceðim bir þey vardý. Onun varlýðý, sýnýfta bana yardýmcý olacak ve yaratýcýlýðýný diðer öðrencilere de bulaþtýracak hiç beklemediðim bir asistaným olduðu anlamýna geliyordu. Onun ve ona benzeyen diðer öðrencilerimin hep “vezirlerini feda ettiklerini” düþündüm.

Bazen alýþýlmýþýn dýþýna çýkmayý düþünmek gerekir. Bunun için öð­renci olmak ya da satranç oynamak gerekmez. Ne zaman yaþam size bir kutu oyuncak sunup bir þeyler yapmanýzý istediðinde, vezirinizi feda etmeyi de seçeneklerinizin içinde düþünün.

Bir çocuðun alýþveriþ merkezinde her gördüðünü almak için kendini yerden yere atmasý, bir kýz çocuðunun bir dolap dolusu model bebeðin bir benzerini aldýrmak için annesini baþýnýn etini yemesi, bir gencin daha bir hafta önce aldýðý ayakkabýnýn farklý bir modeli için odasýna kapanmasý, hepimizin yaþadýðý veya þahit olduðu bir tablodur. Reklamlar, akran baskýsý, kültürel baský, anne-baba tutumlarý gibi nedenlerle gitgide artan oranlarda, nesnelere ve alýþveriþe baðýmlý, doyumsuz çocuklar yetiþtirmeye baþladýk.

Kendi deðerini giydiði, sahip olduðu þeylerle, nasýl göründüðüyle belirleyen çocuk, diðer insanlarý da kim olduklarýyla deðil, sahip olduklarýyla yargýlar. Bu tehlike, ergenliðe geçiþle birlikte büyür. En yeni modelleri almak, herkesin sahip olduðuna sahip olmak, ölüm / kalým meselesi haline gelebilir.
Pahalý bir arabanýzýn olmasý sizi iyi bir ebeveyn yapar mý? Ünlü bir basketbolcunun giydiði ayakkabýlardan giyiyor olmasý çocuðunuzu otomatik olarak iyi bir oyuncu yapar mý? Tabii ki hayýr! Bir yetiþkin olarak siz bunu anlayabilirsiniz, ya çocuðunuz? Çocuðunuza bu konuda yardýmcý olabilirsiniz.
Öncelik belirlemeyi öðretin. Çocuðunuzun isteklerini ve parasýný kontrol etmeyi öðrenmesi için isteklerinin listesini yapmasý ve bu listeyi tercih sýrasýna göre düzenlemesini saðlayýn. Çocuklar genelde ne kadar çok istediklerinin farkýnda deðillerdir. Önce farkýndalýk kazandýrmak, kendi davranýþlarý üzerindeki kontrollerini de artýracaktýr. Bu yöntem, yaklaþan yeni yýl ve doðum günlerinde çok iþinize yarayacaktýr. Haklarý ve birikimleri çerçevesinde kaç hediye alabileceðini belirleyin ve önem sýrasýna göre hazýrlanan listeye birlikte bakýn.

Bekleyebilmesi için fýrsat yaratýn. Çocuðunuzun istediði þeyi hemen almak yerine ona bir süre tanýyýn. Bu sürenin sonunda hevesi geçmiþ, isteði tamamen deðiþmiþ olabilir.

Suçlu hissetmeden “hayýr” deyin. Çocuðunuz her gördüðünü istiyorsa, isteklerinin ardý arkasý kesilmiyorsa, bu istediklerine gerçekten ihtiyacý olmadýðýný düþünüyorsanýz sadece “hayýr” demeniz yeterli. Her istediðini almanýn ona faydadan çok zararý olacaðýndan, bu tavrýnýzdan dolayý kendinizi suçlu hissetmeyin. Hayatta kimsenin her istediðine kavuþamadýðýný unutmamak gerekir. Bu nedenle bu tavrýnýz, çocuðunuzun hayal kýrýklýðý ile baþ edebilme mekanizmalarý geliþtirmesine yardýmcý olacaktýr.

Çocuðunuza para yönetimini öðretin. Bu, hayat boyu kullanacaðý çok deðerli bir ödül olacaktýr. Harçlýk almak veya evde yaptýðý küçük iþler karþýlýðý para kazanmak, çocuðunuzun para kazanmayý ve harcamayý öðrenmesi için iyi bir baþlangýç olacaktýr. Bunun için çocuðunuza, hemen harcamaya ve uzun dönemli harcamalara yönelik iki bütçe oluþturmayý öðretebilirsiniz. Alýþveriþ merkezinde gördüðü bir oyuncaðý istediðinde, “Bunun fiyatý 5 liraymýþ. Almak için yeteli paran var mý, gel bir bakalým” diyebilirsiniz. Kendi kazandýðý parayla alacaðý þeyler çocuðunuza daha anlamlý gelecektir.

Televizyonda reklam izlemeyi sýnýrlandýrýn. Reklam, günlük hayatýn her alanýnda yer almakla birlikte, televizyon reklamlarý çocuklarý en etkileyen reklamlardýr. Bu nedenle, daha az reklam gösterilen kanallarýn ve programlarýn tercih edilmesi faydalý olacaktýr. Çocuklarýn reklamlarla karþýlaþmasýný tamamen engellemek mümkün deðildir. Reklamlar, insanlara ihtiyaçlarý olmayan þeyleri aldýrma amacýný güderler. Reklamlarýn temel amacýnýn çocuklara açýklanmasý, özellikle çocuklarý etkilemek için reklamlarda kullanýlan yöntemlerin gösterilmesi, çocuðun farkýndalýðýný artýracaktýr.

Çocuðunuza örnek olun. Çocuklar pek çok þeyi anne-babalarýnda gözleyerek öðrenirler. Çocuðunuzun nesneler dünyasýyla baþ edebilmesi ve doyumsuzluk geliþtirmemesi için ona iyi bir rol modeli olabilirsiniz. Bozulan eþyalarý hemen yenisiyle deðiþtirmek yerine tamir ettirmenin önemini çocuðunuza anlatabilir ve örneklerle gösterebilirsiniz. Alýþveriþ kataloglarýnýn tüm zamanýnýzý almasýna izin vermeyin. Bütün boþ vaktinizi alýþveriþ merkezlerinde ve maðazalarda geçirmeyin. Alýþveriþin bir hobi veya zaman geçirme aracý olmadýðýný, gerçekten ihtiyaç duyulan zamanda, ihtiyaç duyulan þeyler için alýþveriþ yapýldýðýný model olarak gösterin.

Çocuðunuza verebileceðiniz en iyi hediyenin, ona ayýracaðýnýz zaman olduðunu hatýrlayýn. Yoðun þehir hayatýnýn içinde, koþuþturmanýn arasýnda, çocuklarýmýzla yeterince vakit geçiremediðimiz için yaþadýðýmýz suçluluk duygusunu telafi etmek için çocuklarýmýzýn isteklerine boyun eðmeye baþlarýz.

Gerçek ihtiyacýný ve duygusunu anlamaya çalýþýn. Bazen çocuklar, duygusal bir ihtiyacý tatmin için somut nesnelere yönelirler. Asýl ihtiyacý vitrindeki oyuncak olmadýðý için de, o oyuncaða olan ilgisi çok kýsa bir sürede geçer ve çocuk yeni bir istekle karþýmýza çýkabilir. Çocuðun isteklerinin altýnda çoðu zaman bir yakýnlýk ihtiyacý veya duygusal bir boþluk, hayal kýrýklýðý yer alýr. Çocuðun gerçek ihtiyacý anlaþýlýr ve karþýlanýrsa, çocuðun nesnelere ihtiyacý kalmayacaktýr.

Bugünün dünyasýnda ergen olmak bir kuþak öncesinden bile çok farklý olup, ergenin karþýsýna çýkan uyaran bolluðu geçmiþte hiçbir kuþakta görülmemiþ çeþitliliktedir. Böyle bir çeþitlilikle baþ etmek, bunlarý düzene sokmak ve arasýndan doðru seçimleri yapmak ergen için olduðu kadar ebeveyn için de zordur. Ergenlik zaten kendi içinde karmaþýk ve zor bir dönemdir. Artýk çocukluktan çýkmýþ olan genç hayatla ilk kez tek baþýna ciddi pazarlýklara girer. Bir yandan, "Ben kimim?", "Hayatýmda neler önemli?", "Geleceðimi nasýl þekillendireceðim?" gibi sorulara cevap ararken, bir yandan da bu geliþim evresinin karþýsýna çýkardýðý fizyolojik ve duygusal deðiþimlerle baþ etmeye çalýþmaktadýr.

Ebeveynler açýsýndan bakýldýðýnda ise benzer bir karmaþa onlar tarafýndan da yaþanmaktadýr. Özellikle, yardýmcý olmaya çalýþtýklarý ilk çocuklarý ise, ergenin karþýlaþtýðý olaylarý onlar da yeni yeni tanýyor ve nasýl baþ edeceðini kendileri de tam olarak bilmiyordur. Diðer bir yandan çevrenin sunduðu çeþitliliklere ve yeniliklere ergenler çok daha hýzlý uyum saðlarken, anne-baba onlardan geri kalmaktadýr. Kendi gençliklerinde karþýlaþmadýklarý bu yenilikleri sindirebilmeleri onlar için daha da zordur. Kýsacasý ergenin sorularýna cevap aradýðý bu dönemde, anne-baba kendisi de bir geliþim evresinden geçmektedir ve onlar da soru sormakla meþguldür.

Ailelerin bu zorlu dönemle baþ edebilmelerinde çok önemli bir unsur aile içi sýnýrlardýr. Her ailenin günlük yaþantýsýnda izlediði bir tipik düzen, bir karþýlýklý etkileþim örüntüsü vardýr. Bu düzen ya da örüntüleri þekillendiren etkenler o ailenin özel durumundan, ailenin içinde bulunduðu kültürden, ve evrensel bazý kurallardan kaynaklanýr. Bu örüntüleri oluþturan iliþkiler zamanla aile içindeki sýnýrlarý belirler. Burada sýnýr sözcüðünden kastýmýz ailenin günlük iþleyiþini ve kimin kiminle ne þekilde davranabileceðini belirleyen kurallardýr. Örneðin, bir çocuk büyükleriyle ne þekilde konuþabilir, kýz ve erkek çocuklara nasýl ve ne kadar yaklaþmalý,arada ne kadar mesafe býrakmalý, anne- baba çocuklarýna ne ölçüde karýþabilir, gibi. Dile getirilen ya da getirilmeyen bu tür konularý düzenleyen kurallarýn tümü aile içi iliþkilerde sýnýrlarý belirler.

Ailedeki en önemli sýnýrlardan biri de kuþaklar arasý iliþkileri belirleyen sýnýrlardýr. Bu sýnýrlarý da ikiye ayýrabiliriz. Bunlardan biri kiþiler arasý uzaklýk-yakýnlýk dengelerini belirleyen bir sýnýr olup, kararlarýn, duygularýn ve kiþisel bilgilerin ne ölçüde paylaþýlacaðýný belirler. Örneðin, ergen önemli bir yere ne giyeceði konusunda annesinin fikrini alýr, anne teyzeyi kýzýna çekiþtirir Ð bu yakýnlýk boyutudur. Kuþaklar arasý yakýnlýðýn düþük olduðu bir ailede bireyler baðýmsýz olur, ama yalnýz da olabilirler. Yakýnlýðýn yüksek olduðu bir ailede ise karþýlýklý destek güvencesi vardýr ve bununla birlikte baðýmsýzlýk kýsýtlanabilir.

Diðer bir sýnýr ise kuþaklar arasý hiyerarþi iliþkisini içerir. Yani kimin kime üstün olduðunun, son kararlarýn kimin kararlarý olacaðýnýn belirlenmesi. Hiyerarþi iki alanda belirir: kontrol ve bakým / koruma. Kontrolden kasýt, kimin sözünün geçeceðidir. Örneðin, hangi yaþta, neyi, ne kadar yapmasýna izin var? Bakým ve korumadan kasýt da, þu: ergen sosyal çevrenin baskýlarýna uyum saðlamaya çalýþýrken kendi temel bakým ve güvenliðini tehlikeye atacak durumlarla karþý karþýya olduðunda anne-baba ne yapacak? Örneðin, kýzý diyet yapmak uðruna sadece meyve yemeye baþladýðýnda veya oðlu arkadaþlarýyla maça gittiðinde baþka gruplarla atýþtýðýnda, anne-baba ne yapacak?

Diðer tarafta ergenlerin ne yaþadýðýna bakacak olursak, öncelikle ben kimim, yolum ne, gibi sorulara cevap ararken, bir diðer taraftan da anne-babanýn giriþimlerini sorgular. Çocuklukta geliþtirdikleri "en doðruyu annem-babam bilir" imajlarý gittikçe sarsýlmaya baþlar. Çevrelerindeki diðer anne-babalarla kendi anne-babalarýný karþýlaþtýrýrlar. Zamanla tek doðrunun onlar olmadýðýný gördükleri gibi, onlarýn hatalarýný da fark ederler. Akran grubuna uymak için çabalayan ergen, onlarýn desteðiyle de anne-babasýna karþý çýkmaya baþlar.

Ergen bir taraftan anne-babanýn müdahale ettiði her konuda daha fazla izin ve özgürlük isterken, diðer bir taraftan bu özgürlükle nasýl baþ edeceðini bilmez. Anne-babanýn koyduðu sýnýrlarla savaþýr, ancak kendisinin ne kadar özgürlüðü taþýyabileceðini de bilmez. Dolayýsýyla ergenlere verilecek özgürlükler her zaman için kendini koruyabileceði bir çerçevede olmalýdýr. Örneðin, 14 yaþýnda bir ergenin bara gitmesine izin verdikten sonra içki içmemesini bekleyemezsiniz.
Ebeveynler kendi deðerlerini ve doðrularýný çocuklarýna aktarmaya ve onlarý potansiyel tehlikelerden korumaya çalýþýrken yaptýrýmcý gibi görünebilen giriþimleri olabilir. Bu da kuþaklar arasý çatýþmaya yol açabilir. Bu çatýþmalar bir ölçüde geliþimsel sürecin doðal bir parçasýdýr. Burada önemli kriter çatýþmalarýn düzeyidir. Çocuklarýn kendilerini ve çevrelerini sorgulamaya hiç girmemeleri de bir problem teþkil eder. Çocuklar büyümeye çalýþýrken belli bir ölçüde anne-babalarýný itme ihtiyacýndadýrlar. Ebeveynlerin bunu bir ölçüde kabullenmesi ve taþýyabilmesi gerekir. Tepkileri çocuklarýnýn bu ihtiyacýný inkar edip, onlara sýrtýný dönmek olmamalýdýr. Çatýþmalar, iliþkileri tamamen koparmayla veya hiyerarþiyi tamamen ortadan kaldýrmayla sonuçlandýðý taktirde, normal geliþimsel evrenin gerekleri aþýlmýþ demektir.

Çatýþmayla karþý karþýya kalan anne-baba çatýþmayý çözmek için ne yapabilir? Ya "ben haklýyým" der, ya "o haklý" der, ya da "ikimiz de haklýyýz" der. Anne-baba tamamen kendine paye verdiði zaman, yani kendi otoritesini sürdürmek uðruna yaptýrýmcý ve aþýrý koruyucu davrandýðý taktirde hiyerarþiyi arttýrýr. Örneðin, bilgisayarýnýn baþýndan kalkmayan çocuðunun bilgisayarýný elinden alýr. Bu durum zamanla ebeveyn diktasýna kayabilir. Böyle bir tavýrla karþýlaþan ergen anlaþýlmamýþlýk yaþayarak öfkelenir ve anne-babasýyla güç savaþýna girebilir. Bu koþullar altýnda ergen anne-babasýndan uzaklaþýr, kendisine daha zararlý olabilecek çözümlere kayabilir. Anne-baba diyalog kopukluðuyla karþý karþýya kalýp, korumak istediði yakýnlýðý yitirir. Aileden bu þekilde kopan çocuk birilerine baðlý olma ihtiyacý içinde alternatif aidiyetler arayýp, yanlýþ adreslere gidebilir.

Diðer bir uçta, çocuðuyla çatýþmaya girdiðinde tamamen çocuðuna paye veren anne-babada da tam tersi bir durum söz konusudur. Çocuðun talepleri karþýsýnda, onu mahrum etmemek için, makul olduðuna inandýðý sýnýrlarý koruyamaz. Örneðin, cep telefonu olduðu halde, arkadaþlarýndaki en yeni modeli isteyen çocuðuna yeni telefon alýr. Bazý durumlarda ise anne-baba çocuðundan korkar. Onun kararlý ve ýsrarcý tavrýndan ve bunun doðuracaðý sonuçlardan çekinir. Onlar kadar kararlý bir þekilde fikrini savunamaz. Veya kendi kurallarýnýn doðruluðundan emin olamaz ve mesajlarý açýk bir þekilde veremez. Umar ki sevgisi ergeni durdursun. Anne-babasý kendisiyle net olmayan genç de kendince doðru bulduðu çözümleri uygular.

Anne-babanýn aþýrý müsamahakar olup, denetimi tamamen çocuða devrettiði durumlarda hiyerarþi tepe taklak olur. Ergen baþ edemeyeceði bir özgürlükle karþý karþýya kalýr. Anne-babasýnýn aþýrý ilgisi kendisini boðarken, denetimsizlik ve baþýboþluk onu ürkütür. Bu durumda kendisini yalnýz kalmýþ hisseder ve ailesine güveni sarsýlýr. Çözüm olarak güvende hissedeceði ve destek bulabileceði baþka bir grup arayýþý içine girebilir. Ýpleri tamamen çocuðun eline býrakmýþ anne-baba da endiþe içinde, kurduðunu sandýðý yakýnlýktan faydalanýp ergenin hayatýnda neler olup bittiðiyle ilgili bilgi koparmaya çalýþýr.

Her iki durumda da ergen desteksiz ve yalnýz, anne-baba ise çaresiz kalýr. Her iki taraf da gittikçe birbirlerinden koptuklarýný fark edip, telaþa kapýlýrlar. Geriye saðlýklý tek bir yaklaþým kalýyor: "Her ikimiz de haklýyýz". Bu yaklaþýmda taraflarýn duygularýnýn anlaþýldýðýný hissetmesi ve çözümü birlikte üretmeleri esastýr. Örneðin, þehirden çok uzakta oturan bir ailenin 14 yaþýndaki çocuðu, ayný sitedeki arkadaþýyla birlikte taksiyle þehir merkezinde arkadaþlarýyla buluþmak ister. Anne-baba çocuðu için arkadaþlarýyla buluþmanýn önemini anlar, ama taksiyle tek baþýna gitmesini doðru bulmaz. Sonuçta birlikte konuþup, farklý birkaç alternatifi tartýþtýktan sonra, arkadaþýyla birlikte, onlarýn þoförüyle gitmelerinde karar kýlýnýr.

Burada önemli olan çocuðun talebine duyarlý olmak, gerekçelerini dinlemek, ancak koyulan kuralýn çocuðun emniyeti için ya da ailenin ortak huzuru için olduðunu belirtmektir. En önemlisi, anne-babanýn kendi gerekçelerini açýk bir þekilde sahiplenerek ortaya koymasýdýr. Çocuðun farklý düþünce ve öncelikleri, hatta deðerlerinin oluþmakta olabileceðini kabul etmek gerekir. Çocuktaki farklýlýðý kabul etmek, farklýlýða boyun eðmek demek deðildir. Anne-babanýn kurallarýnýn hep esneyeceði anlamýna da gelmez. Ama bir pazarlýðýn ilk kuralý, taraflarýn farklý pozisyonlardan yola çýktýðýný kabul etmektir.

Pazarlýk sözcüðü burada çok yerindedir, çünkü karþýlýklý fikir/talep alýþveriþinde taviz olasýdýr. Ancak çocuðun sesini duyurma, talebini dile getirme hakký, her istediðini yapma hakký deðildir. Ayný þekilde, anne/babaÐçocuk yakýnlýðý - "arkadaþlýðý" - da eþitler arasý sýnýrsýz yakýnlýk anlamýna gelmez. Sonuç olarak, anne-baba ebeveyn rolüne sahip çýkabilmeli, ailede temel yetkili ve sorumlu kiþi olduðunu unutmamalýdýr. Bunun yaný sýra, çocuðunun kendine yakýn ama ayrý bir varlýk olduðunu bilmeli ve buna saygý duymalýdýr. Ergenin dünyasýný anlayýp, onu yakýndan takip etme ihtiyacýný ve mesajýný, onun korumak istediði sýnýrlarýný aþmadan yapmak gerekir.

“Hayat bir aynadýr. Siz ona gülümserseniz, o da size gülümser.” Yaþamýný iyileþtirmek isteyen herkes ilk önce olumlu düþünmeyi öðrenmelidir. Çünkü, düþünceler inançlarý, inançlar davranýþlarý, davranýþlar da çevre ile etkileþimi belirler. Zihni saðlýklý olanlarýn, bedenleri de daha saðlýklý olur. Dolayýsýyla, olumlu düþünce hayatýn kalitesini ve süresini de artýrýr.

Olumlu düþünce yeteneði öðrenilebilecek bir yetenektir. Bu yeteneði geliþtirmek için baþkalarýnýn deneyimlerinden faydalanmak etkili bir ilk adým olur. Dolayýsýyla, çevredeki iyimser insanlarý belirleyip, onlarý örnek almak olumlu düþünce yeteneðini geliþtirmeye yardýmcý olur.

Olumlu düþünme yeteneðini kazanmak için insan öncelikle kendisiyle barýþýk olmalýdýr. Bunun için düþüncenin, söylemlerin ve eylemlerin tutarlý olmasý gereðini hiç unutmamalýyýz. Bu tutarlýlýk gösterilmediðinde hem toplumun güveni yitirilir, hem de insanýn iç huzuru zedelenir.

En acýmasýz kritiði insanlar çoðu zaman kendileri yaparlar. Hatasýz kul olmaz. Yapýlan hatalarý eleþtirmek yerine, kendini geliþtirme fýrsatý olarak görmek daha yapýcý sonuçlar verir. Olumlu düþünmek, hatalarý reddetmek deðil, onlarý birer iyileþtirme fýrsatý olarak görmek demektir. Olumlu düþünmek, hatalarýn bir daha ki sefer nasýl önlenebileceðini düþünmek ve bunun için plan yapmaktýr.

Bu yaklaþýmý çevrenizdekiler için de uygulamak, insanlarýn sizinle daha olumlu bir etkileþim kurabilmesine yardýmcý olur. Bir adada tek baþýna yaþamanýn güçlüðünü göz önüne getirdiðimizde çevremizle etkileþimin hayatýmýzýn ne kadar önemli bir parçasý olduðunu daha iyi anlarýz. Bu etkileþimin kalitesini artýrmak, hayat kalitemizin de artýrýlmasýna yardýmcý olur.

Olumlu düþünebilmek için cümlelerinizden olumsuz kelimeleri silmeye çalýþýn. Bu yaklaþým, her olayýn olumlu yönlerini görebilme yeteneðini geliþtirmeye de yardýmcý olur. Çünkü kelimeler, düþünceyi ve inançlarý tetikler.

Hayata yaklaþýmda sorumluluk almak, ancak esnek bir yaklaþýmý benimsemek olumlu yaþam için önemli bir girdidir. Hayatta ulaþmak istediklerimizin kendiliðinden gelmeyeceðini, geleceði þekillendirmek için bugünden çaba gösterilmesi gerektiðini kavramalýyýz. Ancak, geleceði þekillendirmenin, geleceði belirlemek manasýna gelmediðini de anlamalýyýz.

Dolayýsýyla, zihinsel açýdan saðlýklý olabilmek için gerçekleri kabullenmeyi de öðrenmek gerekir. Ancak, gerçekleri kabullenmek, onlara boyun eðmek demek deðildir. Önemli olan gerçekleri görmek ve onlardan deðiþtirebilecek olduklarýmýz için yapýcý eylemlerde bulunmaktýr.

Olumlu düþünmek ve olumlu yaþamak için insan kendine ve çevresine güvenmelidir. Hayatý sadece onu deðiþtirebileceðine inananlar iyileþtirir. Kendine ve çevresine güvenen, inançlý ve azimli insanlar hayatýn kalitesini geliþtirir, kendileri ve çevreleri için mutluluk kaynaðý olur.

Dünyada iki büyük güç vardýr: biri korku, diðer ise inançtýr. Olumlu düþünebilmek için insanýn korkularýný da yenmesi gerekr. Korkularý yenmenin en etkili aracý ise inançtýr.

Tanrýya inanmak hayatta deðiþtiremediklerimiz karþýsýnda iç huzuru bulabilmeyi saðlar. Deðiþtirmek istedikleriniz için elinizden gelen çabayý gösterdikten sonra hayýrlý bir sonuç beklentisiyle tanrýya havale etmek stresi azaltýr ve daha saðlýklý bir hayat yaþamaya fýrsat tanýr.

Düzenli oarak fiziksel ve ruhsal egsersiz yapmak insanda olumlu düþünceyi, saðlýklý ve dengeli yaþamý geliþtirir.

Yaþam ulaþýlan sonuçlar deðil, istenilene ulaþmak için yürüttüðümüz süreçtir. Bu süreçte bilinçli çaba göstermek, tutarlý olmak, çevremize güven vermek ulaþýlan sonuçlardan çok daha büyük mutluluk kaynaðýdýr.

Bu süreçte en önemli ve kalýcý kazanýmlardan biri de elde edilen sonuçlar deðil, öðrenimlerdir. Öðrenmek için sürekli bir çaba göstermek geliþmenin temelidir. Bu çaba gerçekleri kabullenme ve ayný zamanda onlarý deðiþtirme gücünü kazanmak için faydalýdýr. Yaptýðý iþe inançla sarýlan kiþiler büyük bir coþku ile çalýþýrlar. Bu coþku onlarý baþarýya ve olumlu etki yapmaya taþýr. Bu nedenle insanýn sevdiði konulara eðilmesi büyük önem taþýr.

Hayatta en demokratik olarak daðýtýlmýþ kaynak zamandýr. Herkes için gün 24 saattir. Zamaný iyi kullanmak ve ileride deðiþmesini istedikleriniz için önceden adýmlar atacak cesaret ve uzak görüþlülüðü göstermek insanýn olumlu düþünce yeteneðini de geliþtirir.
Olumlu düþüncenin temelinde sevgi yatar. Olumlu düþünebilmek için insanlarý sevmek, onlara birþeyler kazandýrabilmenin heyecanýný yaþamak gerekir. Kendini iyi hissetmenin yolu, içten bir duyguyla baþkalarýna yardým edebilmektir.
Hayatta iki deðer var ki, paylaþtýkça artýyor: sevgi ve bilgi. Sevgisini ve bilgisini paylaþan insanlar en büyük zenginliðe kavuþan insanlardýr.
Hayatta mutluluk olumlu düþünce ile baþlar, olumlu söylem ve eylemlerle geliþir, paylaþýlan sevgi ve bilgiyle doruða eriþir.

“Ses ve iþitme” canlýlara verilen en önemli özelliklerden ikisidir. Ýnsanlarda ses ve iþitme temel ihtiyaçlar ötesinde yüceltilmiþ bazý görevleri de üstlenmiþtir. Güzel sisi duymak haz duygularýný okþayan müzik melodilerini dinlemek dinlendirici haz verici þeylerdir. Bunlar sesin olumlu hoþa giden yanlarý iken birde hoþa gitmeyen türde sesler vardýr ki iþte o zaman “gürültüden” söz edilir.
Fiziki nitelikleri insanýn diðer insanlarla ve çevresiyle olan iliþkileri bozduðunda veya o ses ile ortaya çýkan akustik enerji kiþide gereksiz stres oluþturup gerçek fizyolojik yýkýma neden olduðunda ses “gürültü” olur.
Gürültü bugünün teknoloji çaðýnda ferdi alaný tehdit eden hatta bunu ortadan kaldýran unsurlarýn baþýnda gelir. Bu sebeple de sýkýntý verici nahoþ hisler uyandýrýcý bir stres faktörü olarak ele alýnmalýdýr. Demek ki gürültü insanýn gerek fiziki ve gerekse ruhsal saðlýðý için stres yapýcý bir faktördür.
Affeksiyon orientasyon idrak dikkat hafýza zeka düþünce ve korunma melekeleri gibi psikolojik melekelerin birlikte düzenli ahenkli bir þekilde çalýþmalarý ile insan saðlýklý bir ruh yapýsýna sahip olur.

Gürültü ruhsal dengemizi etkiler. Gürültü beyin biyokimyasýný etkilemekte mediatör maddelerin beynin omurilik sývýsýndaki seviyesinde ve beyin dokusundaki miktarlarýný ve aaaabolizmalarýný deðiþtirebilir.
Hava kirliliði çevre kirliliði ve gürültü kirliliði de salgýn hastalýklar gibi önem kazanmaya baþladý. Ýnsan beyni dýþarýdan birtakým tembihler alarak geliþir. Ancak bu tembihlerin onda “haz duygusu” meydana getirecek cinsten tembihler olmasý gerekir. Güzel bir dünya yerine çirkinliklerle dolu bir dünyayý seyretmek veya kuþ cývýltýlarýndan veya tatlý musiki naðmelerine kadar gönlümüze hoþ gelen þeyler yerine kulaklarýmýzý tahriþ eden gürültüler içinde yaþamaya mecbur olmak sadece sinirlerimizi bozmakla kalmaz; meydana getireceði çeþitli kiþilik kusurlarý sonucunda insaný içinde yaþadýðý topluma düþman edebilir. Nice saldýrganlýk halleri gürültüye reaksiyon olarak ortaya çýkmýþtýr.
Ses tembihi hem de bir musiki gibi ritmik tembihler rahim içi hayatta annemizin kalbinin atýþlarýný dinlemekle baþlar. Sonra hayat boyu kendi kalp seslerimiz duyarýz. O halde “sesin” farkýna vardýðýmýz ilk elemaný “ritim”dir. Ses çevremizdeki havanýn ritmik titreþimleriyle hasýl olur. Bu titreþimlerin frekansý sesin incelik ve kalýnlýðýný perdesini tonunu meydana getirir. Bir sesin bunun gibi belirleyici bir çok elemaný vardýr. Bütün bunlar bizim sinir sistemimize ulaþtýklarý zaman bir zevk duygusun meydana getirecekleri yerde sýkýntýya ve huzursuzluða sebep olurlarsa onun adýna “gürültü” denir. Bu tariften de anlaþýlacaðý gibi bugün musiki olduðu zannedilen birçok ses de aslýnda birer gürültü örneðidir.
Sesin Ýnsan Davranýþlarý Üzerindeki Etkileri
Günümüzde insan teknolojik geliþmeye paralel olarak jet uçaklarý yer altý trenleri ve pop müzik konserleri gibi çok yüksek düzeyde arka plan gürültülerine alýþmak zorunda býrakýlmýþtýr. Bu tür gürültülerden þiddetleri 80 ile 120 desibel arasýnda olanlar normal konuþmayý imkansýz kýlar. Þehirlerde taþýtlar makineler gürültünün artmasýna sebep olur.

Sesin insan davranýþý üzerindeki etkilerini araþtýrmaya yönelen deneysel çalýþmalar baþlýca 5 grupta toplanýr:
1- Genel olarak sesin davranýþ üzerindeki etkisi.
2- Sese iliþkin deðiþmeler karþýsýnda fizyolojik tepkiler (audio - motor ya da duyu kanallarýndan).
3- Sese baðlý deðiþmeler karþýsýnda psikolojik tepkiler (frekans ve þiddet deðiþmeleri karþýsýnda).
4- Sese baðlý haberleþme sorunlarý (konuþma maskeleme ses kaynaðýnýn konumu ile ilgili sorunlar).
5- Sese baðlý olarak iþ performansý (zihni iþler sese baðlý þartlar ve arka plan müziði).

Sesin m e t a bolizma üzerindeki etkileri
Ses insanýn varlýðýna da yokluðuna da en hassas olduðu uyaranlardan biridir. Araþtýrmalar göstermiþtir ki saðýrlýk körlükten daha acý verici ve sinir sistemini bozan bir duyu kaybýdýr. Bunu göz kapaklarý sayesinde zaman zaman görme duyusundan uzaklaþmamýza raðmen kulaklarda böyle bir kapak olmadýðý için iþitme duyusunun kaybýna ait bir tecrübemizin mevcut olmamasýna baðlýyorlar. Strese sebep olan olarak gürültünün spesifik tesiri kulakta kalýcý veya geçici saðýrlýk ise diðer etkileri de yukarýda sayýlan ve ruh saðlýðýmýzýn bozulmasý ile kendini gösteren genel belirtilerdir. Gürültünün sebep olduðu kalýcý veya geçici saðýrlýk kiþide þüpheciliðe saldýrganlýða iç kapanýklýða sebep olur.

Eðer bir uyarýcý sinir sisteminiz için rahatsýzlýk kaynaðý oluþturuyorsa ondan uzaklaþmaya çalýþýrýz. Bu mümkün olmadýðý taktirde o uyarýcýnýn sinir sistemimize giriþ kapýlarýný elimizden geldiðince örteriz. Bunun en tipik örneði Rock and Roll denen müzikle meþgul olan müzisyenlerin bir saat bu iþi yaptýktan sonra 15 - 20 desibel seviyesinde iþitme kaybý göstermeleridir. Bu sonuç organizmanýn bir çeþit müdafaa reaksiyonu olarak ortaya çýkar. Eðer uzun süre böyle bir uyarýcýya maruz kalýnýrsa içe dönüklük sýkýntý ve saldýrganlýk gibi kiþilik kusurlarý gözlenir. Rahatsýzlýk duygusu sinirlenme gürültüye karýþ verilen tepkilerin en yaygýn ve karmaþýk olanýdýr. Gürültü ve yüksek ses dikkati daðýtýr kiþinin moralini bozar. Bu yüzden savaþlarda yüksek ses karþý tarafý korkutmak ve moralini bozmak için kullanýlmýþtýr.

Gürültü kiþide uyku bozukluklarýna da sebep olur. Uyku sýrasýnda kiþiyi uyandýracak desibele varmayan ama uyartý niteliði taþýyan sesler onda sempatik tonus artýþýna neden olarak kan damarlarýnda daralma kalp atýþlarýnda hýzlanma kas tonusunda deðiþiklik yaparlar. Bunlar da onun derin uyku dönemine varmasýna engel olur. Gürültüden etkilenmenin sürekliliði halinde uykusuzluk sinirlilik yorgunluk gibi hafif ruhi deðiþikliklerin yaný sýra hezeyanlý ve hatta paranoid durumlar gibi ileri derecede ruhsal bozukluklara da rastlanmýþtýr.
Sesin ruhsal açýdan gürültü niteliðini almasý sýrasýnda algý mekanizmasý iþe karýþýr. O sesin kiþi için taþýdýðý anlam da sesin deðerlendirilmesinde belli ölçüde rol oynar. Eðer o ses kiþinin hoþuna giden bir olayý simgeliyorsa belki de daha alçak olan ama onun hoþuna gitmeyen bir olaya ait olan sesten daha az rahatsýz edici nitelik kazanmýþtýr. Kiþinin çýkarlarý da sesin gürültü olarak algýlanmasýnda etkili olabilir.

“Stres” sözcüðü günlük hayatýmýzda hekimlik uygulamasýnda ve bilimsel alanda yayýnlarda çok yaygýn olarak ve deðiþik anlamlarda kullanýlýr. Tarihsel olarak Latince “Estricitia” fiilinden türemiþ olup “basýnç yüklenme gerilim zorlama” anlamýna gelen bu terim günümüzde týpta kullanýlan anlamýyla genel adaptasyon sendromu çerçevesinde Selye tarafýndan bilimsel model olarak geliþtirilmiþtir. Ýþte henüz Selye tarafýndan psikiyatri ve genel týp için geçerli bir model olarak ortaya atýlýþýndan bu yana yaklaþýk 40 yýl geçmesine raðmen günlük hayatýmýza yerleþmiþtir. Hatta bazý Batýlý kaynaklar XIX. yüzyýlýn ilk çeyreði Orta Avrupa’sý gibi yeni bir sýkýntý stres çaðýnýn yaþanmakta olduðunu belirtir. Aslýnda bu terimle sembolize olan ya da anlatýlmak istenen temel yaklaþým ileri uzmanlaþma sürecinde olan günümüz týbbýnýn insan varlýðýný ve hastalýklarý biyolojik ruhsal sosyal bütünlüðü içinde ele almasý gerektiði düþüncesidir.

Týpta “stres” sözcüðü insanda zorlanmaya neden olan uyum ve dengeyi bozan fiziksel çevresel ruhsal toplumsal ve psiko - sosyal etkenleri organizmada bu etkenlere karþý geliþen olumsuz deðiþiklikler ve tepkileri anlatmak için kullanýlýr. Bu zorlayýcý etkenler hava kirliliði radyasyon kalabalýk gibi fiziksel kimyasal çevresel; iþ ev ortamý ve sosyal iletiþim odaklarýna iliþkin psiko - sosyal sýkýntý; korku hayal kýrýklýðý gibi psiþik ve düþünce düzeyinde olabilir. Yaþam dönemleri ve krizleri baþlý baþýna stres odaklarýdýr.
Hýzlý nüfus artýþý dünya ve toplumdaki hýzlý deðiþmeler bu deðiþikliklere uyum güçlüðü gelecek endiþesiyle yapýlarýnda ve insanlar arasý iliþki ve etkileþimde deðer yargýsý çatýþmalarý kayýp olaylarý izolasyon kronik hastalýklar günümüz insanýný etkileyen özel psiko - sosyal etkenlerden bazýlarýdýr.

Günümüz insaný artýk belki ilkel biyolojik düzeyde tehdit edilmiyor; ancak iþte yolda evde iç dünyasýnda düþüncelerinde iç çatýþmalarýnda zorlanýyor. Fakat biyolojik savunma mekanizmalarý ilk insanýnkinden pek fazla farklý deðil. Bu nedenle zorlamaya karþý davranýþ düþünceye ait savunma düzenekleri ve sosyal koruyucu yöntemler geliþtirmek zorundadýr. Ýþte çok deðiþik zorlayýcý hayat vakalarý kiþiye topluma yaþa kültüre benlik gücümüze ve benzer birçok etkene baðlý olarak psiko - sosyal saðlýðýmýzý ve uyumumuzu etkiler.

Biyolojik çevrenin aaaabolizma üzerinde etkileri
Devamlý dýþarýda görev yapan insanlar; atmosferdeki metorolojik elementlerden canlý organizmasý üzerine etkisi bulunan ýsý nem hava basýncý güneþ ýþýmasý süresi hava basýncýnýn alçalma þiddeti alçalma türü hava bulanýklýðý bulutlanma derecesi rüzgar yönü ve hýzý hava içindeki maddeler ve bunlarýn yoðunluðu ve gücünden çok fazla miktarda tesir altýnda kalýrlar.

Biyolojik çevreden etkilenme sonucu ortaya bedensel birtakým hastalýklar çýkar. Bunlardan söz etmek konumuzun dýþýnda sayýlýr. Biz daha çok ruhsal rahatsýzlýklardan ve problemlerden söz etmek istiyoruz.

Biyolojik çevrenin kirlenmesi sonucu insanlar da bu iþten nasibini alýr. Çevre içinde beslenmeye yönelik maddelerin bozulmasý ya da yok olmasý insan saðlýðý için bir sakýnca oluþturur. Tabiatýn yeþil alanlar kýrsal ve sulak yöreler deniz kýyýlarý gibi gezinti ve görüntüsü insana hoþluk verip ferahlatýcý dinlendirici olan bölgelerin de yok olup daralmasý fiziki saðlýðýn yaný sýra ruh saðlýðý açýsýndan da zararlý bulunur.